Қ а з а қ с т а н тәуелсіздігіне 25



Pdf көрінісі
бет13/15
Дата22.12.2016
өлшемі2,85 Mb.
#238
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15

LISTENING TO ACCENTS
Мақаланың  мақсаты  –  оқушыларды  тындай  отырып,  сөйлеудегі  ерекшелік 
проблемаларын анықтау, оларға осы проблемаларды түсіндіру және оны түзеу. Осындай 
проблемаларды шешудің бірнеше кезеңдері ұсынылады.
Identifying elements of foreign pronunciation
Stage 1: Preparing materials
Using audio cassettes, prepare recordings, two to three minutes in length, of foreign accents; this 
can be done individually or in pairs or groups. The recordings should consist of short interviews with 
speakers who are not very proficient in the target language. In a country where the target language 
is not locally spoken, it makes sense to use as interviewees natives of this country, but other accents 
may be used in addition.
It is, of course, much easier just to ask people to read aloud in order to make the recording, but 
resist the temptation! There are various reasons for this: someone reading aloud has time to think 
consciously about how they are speaking, and we are looking for ‘intuitive’ pronunciation; the 
reading passage may include words the interviewee does not know; and perception of spelling affects 
pronunciation. Improvised speech produces much better samples, which may later, incidentally, be 
used to examine lexical and grammatical errors. If you find it difficult to think of questions for an 
interview, the interviewee can be asked to describe a picture, or retell a well-known story.
If you have not made such recordings before, make a brief trial recording of a few seconds and 
play it back in order to check that you have the distance, volume, microphone and so on properly 
adjusted. Begin the actual interview only when you are sure you are getting a clear recording.
Stage 2: Analysis
Listen to the recordings and try to analyse what it is about the accents which makes them ‘foreign’. 
This is quite difficult; you will find you need to listen to the recording more than once. It is easier 
if you note the words and phrases which sound generally foreign while listening the first time, and 
then during later listenings try to define what precisely is wrong with them. If you know the phonetic 
alphabet and symbols of intonation and stress, this can help, but a rough description of what is wrong 
in ‘lay’ language can be quite adequate.
Stage 3: Pooling and comparing
If several such recordings have been made by a group of teachers studying together, then the 
next stage is to share findings. In small groups, each recording is listened to, and participants try to 
identify the errors and how and why they think these occur.
Stage 4: Drawing conclusions
Discuss your findings, and draw conclusions.

98 |
3-СЕКЦИЯ: ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН ӘДІСТЕР 
В. В. Власова
старший преподаватель
Санкт-Петербургского Гуманитарного университета профсоюзов
HOW TO ENGAGE STUDENTS INTO INTERACTIVE DISCUSSIONS
Берілген мақалада коммуникативтік қызметтің дискуссия сияқты түріне оқушылардың 
қызығушылығын  арттырудың  бірқатар  жолдары  қарастырылады.  А2  –  В1  деңгейдегі 
студенттердің  сөйлеу  белсенділігін  қолдауға  арналған  дәстүрлі  емес  тапсырмалар 
ұсынылады.
The most valuable idea in education process is to conduct lessons that motivate learners. One 
important way of doing classes exciting is to include interactive assignments like well – planned 
discussions which keep the class more dynamic. 
Here are some of the most efficient approaches to design discussions in a stimulating manner:
1. Form small groups.
Give the class a discussion question so all groups have a short debate to come up with an answer. 
Use cards. Leave time for each team to develop its report, then accidentally take a card and ask the 
groups to deliver their solution. When the answer has been completed, put the used card back in the 
deck, so that no group can relax and think that their turn is over.
2. Give questions to involve scholars in the conversation.
When the first student answers a question, ask the other one if he agrees or not with that report. 
So keep going until maximum participants have been involved in the debates.
3. When you ask a question, call on students by letting them catch a ball and roll it to students 
in a circle.
This way of calling on students can be a fun or a disaster. It is necessary to clarify some don’ts 
and stop the game if they are broken.
4. A fun method to discuss celebrities is to choose someone you are learning. Divide the class 
into groups and have each team come up with a set of questions to interview that person. Group 
participants should approve all the questions. Then each team passes their questions to another group. 
In the end all participants get the task of answering one question in writing with full agreement in 
a way they imagine the celebrity might answer.
It is very important to students’ socialization to interact with each other in class settings. Students 
learn best when the assignments are based on their interests and learning levels.

| 99
Н. Е. Байсаков
Оқытушы
Астана қаласы № 27 мектеп-лицейі
ТІЛ ҮЙРЕНУДЕГІ СУРЕТТЕРДІҢ ОРНЫ
Content of the report «the role of picture in learning a language»
Кез келген тілде сөйлеп кету үшін шамамен 2000 сөзді қолданып үйренсе де жеткілікті 
деген пікір бар. Мүмкін бұл пікір ағылшын тілі негізінде қалыптасқан болуы мүмкін. Алайда 
соңғы жаңалықтарға сүйенетін болсақ, «Қазақстан» телеарнасынан қазақ тілінің сөз байлығы 
бойынша қазіргі кезде әлемде жапон тілінен кейінгі екінші орынды алып тұрғанын айтты. 
Қазақ тілі сөзге бай екендігіне қазақтың ауыз әдебиетінің жүз томдығының шығуы да дәлел 
бола алады. Жүз томдық ауыз әдебиеті әлемдегі бірде-бір халықта жоқ.
Десек те мектепте оқыған 10 жыл неліктен қазақ тілінде сөйлеп кетуге аздық етіп жүр?
Тіл үйретуде суреттерді көп қолдану керек. Көптеген сөзді біз белгілі бір образ ретінде 
есімізде сақтаймыз. Миға әсер етудің төте жолы сурет. Ғалымдардың анықтауынша, көзбен 
көргенді адам баласы басқа қабылдау қабілеттерімен салыстырғанда, 70% жақсы сақтайды 
екен. Ал бұған дейін қазақ тілін оқытуда суреттер өте аз қолданылды.
Адамның көргенін есіне жақсы сақтайтынына мына бір экспериментті мысалға келтіруге 
болады. Шетелдің ғалымдары кинотеатрда көрсетілетін фильмдердің ішіне секундтың өте 
аз бөлшегінде сол кинотеатрдың дәлізінде сатылып жатқан бір тағамның суретін көрсетіпті. 
Тағамның суретінің көрсетілетін уақытының қысқалығы сонша, оны көріп, ойға алып үлгер-
мейді екенсің. Алайда бір айдың ішінде дәліздегі сол тағамның сатылымы елу пайызға өскен. 
Адам түйсік арқылы сол тағамды қабылдап отыр, ендеше адамның осы бір қабілетін неліктен 
тіл оқытуда да қолданбасқа?!
Қазақ тілін оқытуда 300 сөзге сурет және 400 қысқа сөйлемдерге суретті қолданып 
жүрмін. Нәтижесі – өте жақсы.
Қысқа сөйлемдерді игеріп болған соң, мәтінмен жұмыстар жүргізілді. Әр мәтінге кем 
дегенде 5, әйтпесе 7 сурет қолданылды. Мәтіндермен жұмыс көлемді шығармаларды оқуға 
тіл үйренушіні дайындайды.
Тіл үйреткенде әдебиетті айналып өте алмайсыз, өйткені тілдің қайнар бұлағы әдебиетте. 
Көлемді мәтіндерді оқу барысында суретті қалай қолдана аламыз? Мұны іске асыру да өте 
маңызды, өйткені біз оқушымызды болашақта өз бетімен еш қорқынышсыз көлемді шығар-
маларды оқуға жетелеуіміз керек. Себебі «кез келген тілде тіл сындырып, еркін сөйлеп кету 
үшін кем дегенде 3000 бет сол тілде оқу керек» (Н. Замяткин).

4-СЕКЦИЯ: 
 ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ БОЛАШАҒЫ: 
 ЖАСТАРДЫҢ КӨЗІМЕН

| 101
Д. Айтжанова
Магистр, ҚызМемПУ
БАЛАНЫҢ СӨЙЛЕУ ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ 
ПСИХОЛИНГИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
The article discusses the problems of formation of the child’s speech sycholinguistic aspect. 
Based on the analysis of the genesis of language and thought, identified specificity of formation of 
the child’s speech
Бала тілі – қызықты, өзекті, көп жүйелі мәселе, сондай-ақ бала тілі түрлі лингвистикалық 
және әдістемелік мәселелерді айқындау кілті болып табылады.
Cөйлеу әрекеті – кешенді құбылыс, бірнеше ғылым салаларының зерттеу объектісі. 
Адам баласы сөйлеу әрекеті онтогенезін тек лингвистикалық тұрғыдан зерттеу жеткіліксіз. 
Сондықтан баланың сөйлеу әрекеті лингвистика, психология және физиология, философия 
сынды бірқатар іргелі ғылымдар тоғысында қарастыруды қажет етеді.
Ф.де Соссюр, Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейн, А. А. Леонтьев, Е. Кларк, Д. И. Слобин, 
А. М. Шахнарович және Е. С. Кубрякова, Т. Т. Аяпова сынды ғалымдардың еңбектерінде сөйлеу 
әрекеті психолингвистикалық және лингвистикалық тұрғыдан әр қырынан қарастырған
Cөйлеу әрекетінің негізгі – тіл. Тілдің негізі – ой. Тіл мен ойлау ара қатысын зерттеу көне 
дәуірден бастау алды.
Бала дамуының алғашқы кезеңінде тіл мен ойлау ара қатысы мәселесін Л. С. Выготский 
В. Келер тәжірибесіне сүйене отырып, ойлау мен тілдің генетикалық даму жолдарының 
байланыстарын тұжырымдап қорытты. Л. С. Выготский ойлау мен тілдің онтогенетикалық 
дамуында аталмыш екі процестіњ түп тамыры бірдей еместігін, бала тілінің дамуында 
«доинтеллектуальная стадия», ал баланың ойлауының дамуында «доречевая стадия» бола-
тынын және де екі процесс белгілі бір уақытқа дейін бір-біріне тәуелсіз екі бағытта дамып, 
нақты пунктте екі бағыт бір-бірімен қиылысып, ойлау – тілдік, тіл – интеллектуальды бола 
бастайтынын анықтады [4,105].
Сөйлеу әрекеті арқылы баланың тек тілі ғана дамып қоймай, оның танымы да, ойлауы 
да дамиды. Бастапқы кезде баланың ойлауы сөйлеуінен озық болады да, кейініректе қатар 
жүреді. Бала тілі шықпай тұрған кезде де ойлай алады. Нәресте айналасындағы дүниені 
бірінші сигнал жүйесінің қызметі арқылы танып біледі. Ойлаудың бұл түрі оның танымын 
онша кеңіте алмайды. Баланың тілі шығып, сөз арқылы үлкендермен қарым-қатынасқа 
түскенде ғана оның ойлау қабілеті дамиды. Сондықтан баланың өсіп жетілуі оның сөйлеу 
әрекетімен тығыз байланысты.

102 |
4-СЕКЦИЯ: ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ БОЛАШАҒЫ: ЖАСТАРДЫҢ КӨЗІМЕН  
Б. Р. Қожахметова
гум.ғыл.магистрі, С. Торайғыров атындағы
Павлодар мемлекеттік университеті
СӨЗ СӨЙЛЕУ ШЕБЕРЛІГІ – ТАБЫС КЕПІЛІ
The article deals with problems of verbal skills.
Көпшілік қауым алдында сөз сөйлеу, пікірлесу, әңгіме жүргізу шешендік өнер мен сөйлеу 
шеберлігін қажет етеді. Халқымыз «Жүйелі сөз жүйесін табады, жүйесіз сөз иесін табады» 
деп тегін айтпаған. Жоғары мінбелерден дайындықсыз сөйлей саламын деп, жүйесіз сөзімен 
көрші елдердің әжуалауына түрткі болып, күлкісіне қалғанымыз намысқа тиеді.
Білімі мен парасаты терең, есте сақтау қабілеті жоғары, тәжірибесі мол адам ғана көпшілік 
алдында дайындықсыз табысты сөз сөйлеуі мүмкін. Баяндамасынан кейін тыңдаушыларының 
сұрағына дер кезінде сөз тауп жауап беру де, ой ұшқырлығы мен суырыпсалмалық қабілет-
терді қажет етеді.Жоғарыда аталған келеңсіз жағдайларға қалмас үшін қауым алдында сөз 
сөйлеуден бұрын міндетті түрде дайындық жүргізу қажет. Дайындық жұмысы баяндама-
ның тақырыбы мен мақсатын анықтаудан басталады. Тақырып атауы қысқа да нұсқа, ішкі 
мазмұнына сәйкес, тыңдаушы назарын тартатындай болуы тиіс. Сондай-ақ, шектелген уақытқа 
көп ақпарат сиғызуға тырыспай, аз сөзге көп мағына беру тиімді. Сөз сөйлеу алдында бір-екі 
күн бұрын дайындалу жұмысы, туындаған жаңа ойларды реттеп алуға мүмкіндік береді.
Негізгі тезистің мазмұны не үшін және не туралы сөйлеу керек деген сұрақтарға жауап 
беріп, пайымдаулары қысқа, қабылдауға жеңіл, тыңдаушы жадында оңай сақталатындай 
болғаны жөн. Сөйлеу жоспарын құрарда, сөйлеуші баяндау қисыны мен құрылымын ойла-
стырып, мәтініне түзетулер енгізеді. Материал теориялық, практикалық болуы мүмкін, ең 
бастысы, шынайылылығы. Сондықтан күні бұрын ақпараттың, даталар мен сандардың, 
дәйексөздердің шынайылығы тексеріледі. Бірақ, фактілер өте көп болса, тыңдарман тез жа-
лығып, баяндамаға деген қызығушылығы сейіліп қалатынын ұмытпаған жөн. Сонымен қоса, 
сөйлеушінің өз тәжірибесі әрқашан жақсы қабылданатыны ескеріледі. Сөйлейтін сөздің әр 
минутына 20–25 минут дайындық жасалса, сөйлеу барысында өзін сенімді ұстауға мүкіндік 
болады. Дайындық жұмысы сөйлейтін сөзге репетиция (жаттығу) жасаумен аяқталады. Өзіңізді 
бейне жазба немесе аудио жазбаға түсіріп, қайта тыңдау арқылы, сондай-ақ, туыстарыңыз, 
достарыңыздың алдында сөз сөйлеп жаттығуға болады. Яғни, өзіңізді сырттай бақылау қажет.
Сөйлеу жауапкершілігі жоғары мамандар, яғни депутаттар, қорғаушылар, педагогтер, 
психологтер және т. б. сөйлеу шеберлігіктерін курстарда ұштап, көпшілік алдында қысылмай 
шешен сөйлеп, оқысынан қойылған сұрақтарға сөз тауып жауап беріп жатса, намысымыз 
тапталмай, қоғамдық ортадағы қадір-қасиетіміз көтерілер еді.

| 103
Камила Керимбаева
Магистр, ЕНУ им. Л. Н. Гумилева
Нурай Жамишева
Студент ЕНУ им. Л. Н. Гумилева
FUTURE OF THE KAZAKH LANGUAGE IN THE HANDS OF YOUNG GENERATION
Егеменді Қазақстан Республикасында қазақ тілін дамыту – еліміздегі тіл саясатының 
ғана  емес,  республикамыздың  жалпы  саясатын  дамытудың  маңызды  әрі  түйінді  тұсы 
болып  саналады.  Ал  Қазақстан  Республикасын  және  қазақ  тілін  дамыту  сөзсіз  қазақ 
жастарының қолында екені бәріне мәлім «Ел болам десең, бесігіңді түзе» – демекші, қазақ 
тілінің ертеңі және бүгіні жастар қолында. Біздің мақалада мемлекеттік тілімізді сақтап, 
оны  дамытудың  маңызы,  атап  айтқанда,  қазақ  тілінің  жастар  арасындағы  қолданысы 
және оның сұранысың көбейтудің жолдары қарастырылған.
The future of the Kazakh language has become one of the central themes and problems of the 
country since we gain independence and is still very relevant. What comes to every mind when they 
say «future»? Certainly, it is the youth of Kazakhstan. The youth of independent Kazakhstan is the 
main asset of the country, potential and the future of the nation, the future leaders and rulers. Therefore, 
the future of the Kazakh language depends on the young generation of Kazakhstan. Learning Kazakh 
language – is a matter of national security, social stability and the intellectual development of the 
country, which aims to unite the country’s citizens. Young people must understand the importance 
of this question, and should not just try to save the national language they should try their best to 
develop national language. In this regard, it is first necessary to form the real demand of the state 
language, create a need for its use, making it an attractive and prestigious.
The five institutional reforms of Nursultan Nazarbayev, which consists of 100 steps, step № 85 
says about «Eternal nation». On the basis of this project lay 7 patriotic values. One of these values – 
the unity of the history, culture and of course, language. Therefore, it becomes clear that a common 
national language – is not only reflection of the culture, but also the key to the correct policy of the 
country.
In order to determine the level national language proficiency State Language Development Fund 
conducted a survey among young people.
The results of a poll showed that more than 70% of Kazakhstani youth talk fluently on the Kazakh language.  
The survey involved about 5 thousand people. Respondents are aged from 18 to 30 years and live 
in all regions of Kazakhstan. Kazakh language becomes the language of universal communication, 
particularly among young people. «The future of Kazakhstan – in Kazakh language», – said the first 
president of Kazakhstan, leader of the nation Nursultan Nazarbayev.

104 |
4-СЕКЦИЯ: ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ БОЛАШАҒЫ: ЖАСТАРДЫҢ КӨЗІМЕН  
Б. Керимкулова
магистр, ҚызМемПУ
ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ЗАҢ ТЕРМИНДЕРІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ
The article is devoted to the study of legal terminology problems. Іn the article are given the 
сlassification of juridical terminology are specified according to: legal sphere of use; frequency of 
use in the language; sphere of terms’ distribution in the juridical science and practice; sector attri-
bution; degree of unambiguousness.
Терминология мәселелері – ғылымның ең өзекті және негізгі мәселерінің бірі. Өйткені 
ғылымның барлық салаларының жан – жақты дамуы терминология мәселелерімен тығыз 
байланысты, себебі қандай да бір жаңалық, жаңа ұғым, жаңа көзқарас терминмен белгіленіп, 
терминологиялық жүйеде өз орнын тауып отырады, соған сәйкес аталған ғылым саласының 
терминологиясы дамып, қалыптасады.
Ұлттық терминологияның қалыптасу тарихы ұлттық әдеби тілдің дамуымен тығыз бай-
ланысты. Көптеген қазақ ғалымдары (Ә. Қайдар, Ө. Айтпайұлы, Ш. Құрманбайұлы) термино-
логияның дамуы ХХ ғасырдың 20–30 жылдарының еншісіне тиесілі деп көрсетеді. Мысалы, 
А. Әбдірахманов қазақ тіл білімінде терминология саласының қалыптасуы туралы өзінің 
пікірін былай білдіреді: «Қазақ терминологиясының жасалуын, дамуын және қалыптасуын 
зерттеуді, біздіңше, Октябрь революциясынан бастау керек. Бұл кезеңде мал шаруашылығы, 
халық медицинасы, жер бедері, өсімдіктер дүниесі, т. б. салалардан жасалған халықтық кәсіби 
сөздер, атаулар болды, бұлар революциядан кейінгі дәуірде ғылыми терминологияға үлкен 
бір сала болып енгенін айқындау қажет» [1,23].
Заң терминдері жалпыға түсінікті тілде емес, белгілі дайындығы бар не белгілі бір сала 
қызметімен таныс жұршылыққа арналып, ресми стильде жазылады. Заң тіліне мәтіннің тура 
мағынада баяндалуы, нақты терминдер мен ұғымдардың, заңға тән қалыпты тіркестердің, 
құрылысы бір сөз орамдарының берілуі тән. Сол себепті де аудармада түпнұсқа мәтіннің 
стильдік ерекшелігі тұтас ескеріліп, сөз байлығын молынан пайдаланумен қатар граммати-
калық мәселелер, яғни орыс тілі мен қазақ тілі арасындағы грамматикалық сәйкессіздіктер 
жете ескерілуі қажет. Мәтінге қарай сөздердің орынын ауыстыру, қосу, түсіріп тастауды пай-
далана отырып, сөйлем мүшелерінің орналасу заңдылығын, қазақ тілінің әдеби нормасын, 
емле ережелерін сақтау талап етіледі.

| 105
Айгерім Құсайынқызы
аға оқытушы,
«Нархоз» Университеті
ТӘУЕЛСІЗДІК ҚҰРДАСЫ ТІЛ ЖАЙЛЫ…
In this article author releases her personal view in terms of mother tongue from bilingual policy 
point view. Benefits of being bilingual and Kazakhstan’s position regarding of 3 lingual futures had 
been a main topic.
Қазақстанның үш тұғырлы саясатын Елбасымыз осыдан 10 жыл бұрын жария етуі 
Қазақстанның ішкі саясатының ұтысты тұстарының бірі. Ал, Канада қоғамында қос тілді 
азамат болу түйіндеменің төбесін бір елі көтерер артықшылықтардың бірі, ал әлемдік үздік 10 
ЖОО-ның 7-нің иесі атанып отырған Американдықтардың 75 пайызы монотілді ұлт атанған-
дығын әрі тек бір тілмек шектелген ұлттың болашағы бұлыңғыр болатынын баспасөз өкілдері 
жар сала жазғанымен, нәтиже жақын 10 жылда бола қоймайды дейді зерттеушілер. Себебі, 
ғылым мен жаңа сатыға көтерілудің бір сатысын шетел тілін меңгеруден бастағандар ұтыста.
Канадада ресми қос тілді саналғанымен, француз тілінің географиясы 10 провинцияның 
тек екеуінде кең қолдауға ие. Ал қазақстандық студенттердің полиглот болуы канадалық 
оқытушыларды таңдандырмай қоймайды, тіптен кейде қазақстандықтарға қызғанышпен 
қарайтындықтарын да жасырмайды. Қазақстандықтардың елде жүргенде байқай бермейтін 
потенциалдарының бірі де осында.
Болашақта Қазақстанның ЖОО кемінде 50 пайызы 3 тілді оқу ордаларына айналса, 
болашақтық жастардай жат елге білім іздеп емес, өз елінде білім құдығын қазумен қалған 
жастар көбірек болады. Әлбетте, бұл уақыт еншісіндегі дүние. Бұл қажеттілік, уақыт талабы 
әрі заман іріктейтін сынақ.Француз ойшылдарының бірі: «Қанша тілді білсең, бір сарайға 
сонша кілтің бар» деген болатын, ендеше әдемдік бәсеке жолында Қазақстан сынды 3 тілді 
ұлттар да баршылық, олар әлем жұртшылығының 13 пайызын құрайды.
Ал, 3 тілді еркін меңгерген Қазақстандықтар үшін біздің елдің алдында тұрған кез-кел-
ген стратегиялық міндет қол жеткізерлік меже болады. Себебі, қазақ жастары түрлі аспапта 
ойнайтын музыканттар іспеттес, ал түрлі аспап дайын болса, оркестрдің үйлесімді симфония 
шығару да қалыпты дүние. Өзге ұлттың тілін білу арқылы, қазіргі Болашақтықтар ертеңгі 
Қазақстан болашағының үні үйлесімді шығу үшін шеберліктерін шыңдауда.

106 |
4-СЕКЦИЯ: ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ БОЛАШАҒЫ: ЖАСТАРДЫҢ КӨЗІМЕН  
Ақерке Камал
студент, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
ЖАСТАРДЫҢ ҚАЗІРГІ ШЕТТІЛДІК СӨЗДЕРДІ ТҮСІНУ ДЕҢГЕЙІ
Youth’s level of understanding of foreign words
Қоғамдық өзгерістерге қарай тілдік құрамның баюы шеттілдік сөздердің қолданысқа 
түсуінен көрінеді. Қазіргі таңда қазақ баспасөз беттерінде шеттілдік сөздер әр саладан көптеп 
еніп жатыр. Шеттілдік сөздердің тілді тұтынушылар арасында мағынасының игерілу, игерілмеу 
үрдісі, әсіресе баспасөз беттеріндегі шеттілдік сөздердің кең қолданылуы және олардың ұғымы 
жайында лингвистикалық талдау жасау өзекті мәселе. Күнделікті қолданыста және бұқара-
лық ақпарат құралдарында көрініс тапқан сөздердің алуан түрлілігіне байланысты жұмыста 
шеттілдік сөздер тақырыпқа сай түрлі лексикалық қабаттарға топтастырылды: Саяси лексика; 
Экономикалық лексика; Жалпыхалықтық лексика; Техникалық лексика; Қоғамдық-құқықтық 
лексика; Абстрактілі лексика; Мамандық атаулары бойынша лексика.
Жиналған тілдік деректерге қарай, саяси және экономикалық тақырыптардағы шеттілдік 
сөздердің көптігі байқалды.
Жұмысты жазу барысында әл-Фараби атындағы ҚазҰУ студенттерінің шеттілдік сөздердің 
мағынасын қалай түсінетіндігін анықтау үшін эксперименттік талдау мақсатында жазбаша 
түрде сауалнама жүргізілді. Сауалнама мақсаты – қазіргі қазақ тілінде күнделікті қолданы-
латын кірме сөздердің қолданысы мен мағынасын түсіну деңгейін анықтау.
Сауалнамаға соңғы жылдары енген: брифинг, инвестор, дефолт, дайджест, флешмоб, 
бестселлер, вестерн, мидтерм т. б. шеттілдік 30 сөз алынды. Қазіргі жастардың ағылшын 
тілін білу бағытындағы ізденістердің ішінен айфон, уатсапп, фэйсбук, смартфон, мэйк-ап, 
репост, провост, прайм-тайм, портал, сигвей, скайп, стартап секілді сөздерді кездестіруге 
болады.
Сауалнама жұмыстың алғашқы мақсаты мен міндетіне қарай 18–25 жас аралығындағы 
әлеуметтік топқа ғана жүргізілді.
Сауалнама бойынша төмендегідей нәтижелер алынды:
•  5000 нұсқалы жауаптың ішінде студенттердің 48%-ы шеттілдік сөздің толық мағына-
сын ашып, бұл сөздерді білетінін дәлелдегендер. Демек, 52%-білмейтіндер: 15%-ы 
толыққанды мағынасын ашып жазбаған, 20%-ы сөз мағынасын мүлде басқалай 
түсінеді, 17%-ы сөз мағынасын мүлде білмейтіндер, жауап жазбағандар;
•  Эксперименттің нәтижелері шеттілдік сөздің мағынасы индивидтің ойлауындағы 
мағынамен үнемі сәйкес келе бермейтінін дәлелдеді. Өйткені 18–25 жас шамасындағы 
әлеуметтік топтың көпшілігі сөз мағынасын тек статикалық тұрғыда түпкі семасына 
ғана сүйеніп шала түсіндіреді.
•  Студенттер бұқаралық ақпарат құралдарын оқуға дағдыланбаған.
Субъектінің сөз мағынасын түсіну-түсінбеу деңгейі ажыратылып, индивидтің сөз 
семантикасын ұғыну дәрежесі анықталды. Студенттердің сөз мағынасын жазудағы 
дұрыс және бұрыс нұсқалар дараланып, қай нұсқаның басым екендігі сараланды.

| 107

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет