Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

172

хологиялық  құрылымын,  олардың 

қарым-қатынас,  еліктеу,  иландыру, 

нұсқамалар  механизмдерін,  дінге 

сенушілердің санасына, сезіміне және 

мінез-құлқына  әсер-ықпалын  зерт-

тейді;  4)  діни  табынушылық  психо-

логиясы діни ғұрыптардың адам пси-

хикасына  әсер-ықпалын  зерделейді; 

5) атеистік тәрбиенің педагогикалық 

психологиясы атеистік дүниетаным- 

ды  қалыптастырудың  принципте- 

рін талдап белгілейді.

ДЮРКГЕЙМ ЭМИЛЬ (1858-1917) – 

фр. социологы және философы; пози-

тивист, Конттың ізбасары, Сарбонна 

университетінде проф. Д-нің пайым- 

дауынша, социология заңдары қоғам 

мен  жеке  адамның  психикалық  заң- 

дарынан  айырмашылығы  бар  ерек- 

ше  рухани  құбылыс  ретінде  зертте-

луге тиіс; Ғалым әлеум. жағдайлар – 

адам санасына әсер ететін (құқыққық, 

моральдық,  діни  сезімдер,  әдет-ғұ- 

рыптар  және  т.б.)  ұжымдық  сана, 

топтық  түсініктер  болып  табыла-

ды  дейді.  Қоғамдық  дамуды  Д.  үш 

фактордың әсері арқылы түсіндіреді: 

халықтың қоныстану тығыздығы, қа- 

тынас  жолдарының  дамуы,  бір-

лескен  ұжымдық  сана.  Кез  келген 

қоғамға  әлеуметтік  ынтымақтастық 

тән.  Қауымдық  қоғам  кезінде  ын- 

тымақтастық  пен  тектестілікке  не- 

гізделген қарапайым сана болды. Қа- 

зіргі  кезде  ынтымақтастық  қоғам- 

дық  еңбекті  бөлісіп  таптық  сипатқа 

негізделген  «органикалық  сипат» 

алды, дін қоғамдық өмірдің маңызды 

жағы. Қоғам дін арқылы өзін құдірет- 

ті  етеді.  Негізгі  еңбектері:  «Қоғам- 

дық еңбектің бөлінісі туралы» (1893); 

«Социология әдісі» (1895); «Діни өмір- 

дің қарапайым формалары» (1912), т.б.

ЕБЕДЕЙСІзДІК  –  субъекттің  өзі  

белгілеген  іс-қимыл  бағдарламасын 

жаңа  жағдайларда  өзгертуді  қиын- 

сынуы (мүлдем өзгерте алмауға дейін 

баруы). Е. Когнитивтік, аффектілік 

және  мотивациялық  Е.  деп  сарала- 

нады.  Когнитивтік  Е.  жағдаят  өз- 

гергенде қабылдаулар мен түсініктер- 

ді  қайта  құрудың  қиындықтарында 

байқалады.  Аффектілік  Е.  эмоция- 

лардың  өзгермелі  объектілеріне  аф-

фектілік  (эмоциялық)  жауаптардың 

қасаңдығынан  білінеді. Мотивация- 

лық  Е.  субъекттің  икемділікті  және 

мінез-құлық сипатын өзгертуді талап 

ететін  жағдайларда  түрткілер  жүйе- 

сін  өте  сылбыр  қайта  құрудан  көрі- 

неді. Субъект байқататын Е. деңгейі 

оның тұлғалық ерекшеліктерінің ор- 

таның  сипатымен  өзара  әрекеттес- 

тігінен туындайды; оған алда тұрған 

міндеттің күрделілік дәрежесі, субъект 

үшін оның тартымдылығы және т.б. 

қамтылады.

ЕГІзДІК  ӘДІС  –  біркелкі  (гомо- 

зиготалық)  және  әркелкі  (гетерози- 

готалық)  егіздердің  психологиялық 

ерекшеліктері  мен  дамуын  салыс- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: