Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

170

бірі  болғаны  белгілі.  Ол  1920  жыл-

дардан бастап жаңа өкіметке де аян-

бай қызмет істейді. («Ақ жол» газеті, 

облыстық сот, т.б.), 1922-26 жылдары 

Орынбордағы Қазақ ағарту институ-

тында оқытушы болады. 1922 жылы 

екі  бөлімнен  тұратын  «Есеп  құра- 

лын», 1924 жылы «Қирағат» кітабын, 

қазақ  кітаптарының  библиография- 

лық  көрсеткішін  бастырады.  1928 

жылғы зобалаңда бір топ қазақ оқы- 

ғандарымен бірге тұтқынға алынып, 

ату жазасына кесіледі, онысын кейін-

нен  10  жыл  абақтыда  қамаумен  ал-

мастырады.  1935  жылы  тұтқында 

жүріп,  Балтық  каналының  бойын- 

дағы  Сосновец  деген  жерде  қайтыс 

болады. 1988 жылы Республика Жо- 

ғары  сотының  коллегиясы  қылмыс 

құрамы болмағандықтан оны біржо-

лата ақтайды.

Әмбебап  ағартушының  артына  қал- 

дырған  рухани  мұрасында  кешегі 

көшпелі  қазақ  елінің  әдет-ғұрпы, 

дәстүр-салты,  жол-жоралғысы,  тә- 

лім-тәрбиесі  мен  үлгі-өнегесі,  өзіне 

тән  этикалық,  эстетикалық  ұнам-

талғамдары  ұлттық  колоритке  толы 

сан алуан нақты деректермен безен-

діріле  баяндалған.  Осы  тұрғыдан 

«Оян, қазақ» атты туындысының ор- 

ны  бөлек.  Ұстазы  Ы.Алтынсарин- 

ның оқу-ағарту мәселесіне байланыс-

ты идеяларының әрмен қарай дамы- 

та келіп, ол да А.Байтұрсынов сияқты, 

оқу-тәрбие  мәселесіне  ғылыми  тұр- 

ғыдан қарауға, атап айтқанда оқыту- 

дың  жаңа  әдіс-тәсілдеріне,  шәкірт- 

тердің  жаңа  бағдарламалар  арқылы 

білім алуына, ғылыми-дидактикалық 

қағидаларға  сәйкес  сабақ  жүргізуге 

ерекше мән береді. Бұл айтылғандар- 

ды  оның  «Мұғалімдерге»  атты  ма- 

қаласынан  (1914),  «Қирағат»  кіта- 

бына  жазған  алғы  сөзінен  жақсы 

байқауға болады: «балаларды, – деп 

жазды  ол,  –  оқыту  өз  алдына  бір 

ғылым. Ғылым – педагогика... Мектеп 

программасында бірінші орын алған 

нәрсе  –  қирағат,  баяндап  оқыту... 

Қирағаттың мақсатын түсінбеген мұ- 

ғалім  үміт  еткен  пайданы  бере  ал- 

майды... Жас балаларды оқыған нәр- 

сесі  хақында  ойлануға,  оның  мағы- 

насын,  қасиетін  сездіруге  қалай  үй- 

ретпек керек? Балаларды оқыған нәр- 

сесін  бір-біріне  ұйқастырып  ойла-

нуына,  оқып  шыққаннан  кейін  жа-

дында ретті һәм толық мағынасымен 

қалдыруға әдеттендіру керек. Ол орыс 

педагогикасының  атасы  К.Д.Ушин- 

ский  айтқандай,  оқу-тәрбие  проце- 

сіне (жазу, сызу, есептеу, оқу, т.б.) шә- 

кірттердің сезім мүшелерін (көз, құ- 

лақ және т.б.) түгелдей қатыстырып 

отыру  қажеттігін  орынды  аңғарып, 

мұны  тәлімгерлердің  жадына  салу- 

ды  ойластырады.  Осыған  орай  ол 

былай деп жазды: «Әр бір жазылған 

сөз  –  жазушының  сезімімен,  естуі- 

мен, көруімен (табиғаттан һәм адам- 

ның тұрмысынан) шыққан нәрсе».

Табиғатынан  тәлімгерлік  қасиеті 

мол жазушы қазақ арасында көбінде 

көзге түспей, түссе де еленбей жүр- 

ген  ғылым-білімге,  өнерге,  зерек, 

дарынды балаларды оқытып-тәрбие- 

леудің  мәні  жайында  сөз  ете  келіп, 

дарындылықтың  кейбір  табиғи  ас- 

тарларына үңіледі. Осы жәйт автор- 

дың  мына  төмендегі  түйіндеуінен 

жақсы  аңғарылып  тұр:  «Туысында 

қанша зеректік болса да, – деп жаз- 

ды М.Дулатов, – ғылымсыз, тәрбие- 

сіз  кемеліне  жетпейді.  Кімде-кім 

өзінің табиғатына не нәрсеге шебер-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: