Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

208

зім  органдарының  даралануына, 

жіктелуіне  алып  келеді.  Осының 

негізінде қарапайым сенсорлық пси- 

хика  ортаның  жекелеген  қасиетте- 

рін бейнелеу қабілеттілігі пайда бо- 

лады. Жануарлардың жерде өмір сү- 

руге көшуіне және бас ми қыртысы- 

ның  дамуына  байланысты  тұтас  құ- 

былыстарды психикалық бейнелеу –  

перцептивтік психика пайда болды.

Ақырында,  одан  әрі  өмір  сүру  жағ- 

дайының қиындауы өте жетілген қа- 

былдау  органдары  мен  іс-әрекетке 

және ерекше жетілген мидың дамуы- 

на  алып  келеді,  жануарларда  заттар 

мен  құбылыстар  түрінде  оларды 

сезгіштік қабылдаудың мүмкіншілік- 

терінің  пайда  болуына  көмектеседі. 

Сонымен,  психиканың  дамуы  жа- 

нуарлардың ортаға бейімделуінің қа- 

жеттілігімен  анықталады  және  пси- 

хикалық бейнелеу осы бейімделудің 

барысында  қалыптасатын  органда- 

рының  қызметі  болып  табылады. 

Тіптен  басқа  түрде  ерекше  белгіле- 

рімен сипатталатын психика дамуы- 

ның  жоғары  сатысы  –  адам  санасы 

болып  табылады.  Адам  санасының 

негізгі  айырмашылығы,  оның  пайда 

болуы  психика  дамуын  басқаратын 

заңдардың  өзгеруімен  байланысты. 

Егер де жануарлар дүниесінің бүкіл 

даму  тарихында  психика  дамуының 

бағынған ортақ заңдары – биология- 

лық  эволюция  заңдары  болды,  ал 

адам психикасының дамуы қоғамдық 

тарихи даму заңдарына бағынады.

ЖАРАМСАҚТЫҚ  –  адам  мінезін- 

дегі  ұнамсыз  сипат  саналатын  жа- 

ғымсыз  қылық.  Ж.  –  біреудің  лауа- 

зымы  мен  беделіне,  үлкендігіне  қа- 

рап  жалпылдап,  жарамсақтанып  кө- 

рінуге ұмтылуы. Өзінше жақсы көрі- 

нуге тырысып жағымпаздану. Ж. ті- 

лімізде  жарамсақ,  жарамсақсу,  жа- 

рамсақсы,  жарамсақтан,  жарамсақ- 

тану,  жарамсақ-тас  дейтін  кекесіңді 

түрлері  мен  бірнеше  атаулары  бар. 

Оларды  мән-жайына  қарай  қолда- 

нулары  да  әрқилы  сипат  мағынада 

болып отырады. Мыс., біреуге жақсы 

атанып жағымпаздық көрсету – Жа- 

рамсақтық. Ж. мінез ұнамсыз, жағым- 

сыз сипаттар деп бағаланғанмен әр- 

бір  адамның  даралық  мінезін,  бо- 

йында қалыптасқан әдет-дағдылары- 

мен де санасуды қажет етеді.

Мұндай  жайттар  адамның  даралық 

психологиялық  ерекшеліктері  деп 

бағаланады.  Ж.  мінездегі  ұнамсыз 

сипаттарға  кері  қатынаста  болатын 

жарамдылық, жарамды деп аталатын 

ұнамды,  игі  қасиеттер  де  бар.  Жа- 

рамдылық – белді, күшті, баршылық, 

төзімділікті білдіретін мінез ерекше- 

ліктері. Қолынан іс келетін, қабілет- 

ті  адамды  жарамдылық  қасиеті  бар 

деп санаймыз. Жарамсақтықтың қо- 

лайлылық,  ыңғайлылық,  өтейтіндік 

дейтін  де  бағалы  да  ұнамды  жақта- 

ры бар.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: