Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

283

тәжірибесінде,  іс-әрекетінде  қол- 

дана  білуі.  К.  адам  қасиетіндегі  мі- 

нездің ұнамды сипат-ерекшеліктерін 

білдіретін белгісі ретінде кімнің бол- 

са да сыйлап, құрмет тұтуына лайық- 

ты адам деп саналады.

К.  адамның  тұлғалық  қасиеті  мен 

кісілік  бейнесін  орынсыз  кішірейту 

немесе  адамның  өз  басын  шамадан 

тыс  кемітіп  кішіреюі  ұнамсыз  қа- 

сиет деп саналады. К. кішірею мағы- 

насында жасару, жақсаруды да білді- 

реді.  «Бұл  түрінде  ол  он  бес  жас 

кішірейіп қалған сияқты (Ә.Әбішев)».

Қазақ  халқында:  «Ағайынның  кіші- 

сі  болсаң,  күшігі  бол»  дейтін  мәтел 

бар. Мәтел топ ішіндегі, отбасы мен 

мен  жора-жолдас  арасындағы  жасы 

үлкендерді сыйлап құрмет көрсетуге 

тәрбиелеп, кішілерге қамқорлық жа- 

сап, өнеге, тәрбие көрсетудің, кішіпе- 

йілділік пен қамқорлық мінезге бау- 

лудың үлгісі болып табылады.

ҚАБЫЛДАУ – ақиқат дүниедегі зат- 

тар  мен  құбылыстардың  сезім  мү- 

шелеріне  тікелей  әсер  етіп,  тұтас- 

тай заттық түрде бейнеленуі. Қабыл- 

данатын  заттардың  қасиеттері  мен 

бейнелері  кеңістікте  шоғырланады. 

Қ-дағы  бұл  үрдіс  объективация 

деп  аталады.  Қ.  нәтижесінде  пайда 

болатын  бейне  бірден  бірнеше  ана- 

лизаторлардың  өзара  әрекеттесіп, 

үйлесімді  жұмыс  атқаруының  нә- 

тижесі.  Осы  анализаторлардың  қай- 

сысы  белсенді  жұмыс  атқарып,  ақ- 

параттық мәліметті көп берсе, соған 

байланысты  Қ.  түрлері  де  ажыра- 

тылады  (көру,  есту,  тері,  қозғалыс 

т.б.).  Қ-дың  түйсіктерден  едәуір 

дамығандығын  көрсететін  тағы  бір 

ерекшелігі,  қабылдаудың  негізінде 

адам  санасының  затқа,  құбылыс- 

қа, үрдіске жатқызатын өзара байла- 

нысты түйсіктердің жиынтығы ретін- 

де бейне қалыптасады.

Түйсіну  мен  қабылдаудың  ұқсас- 

тығы – екеуінің де пайда болуы үшін 

дүниедегі заттар мен құбылыстардың 

адамның  сыртқы  сезім  мүшелеріне 

тікелей  әсер  етіп  отыруы.  Қ-ға  түй- 

сіктермен  қатар,  ой  элементтері  де, 

елестер мен ұғымдар да енеді. Қабыл- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: