Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

шынықтыру  және  жаттығу  әреке- 

тіндегі  адам  психикасының  түрлі 

өзгерістермен  қалыптасу  зандылық- 

тарын  зерттейтін  психология  ғылы- 

мының  саласы.  С.п.-ның  қазіргі  уа- 

қыттағы  негізгі  міндеттері  –  спорт- 

шылардың  спорттық  жоғары  нәти- 

желерге  жетуіне  жағдай  жасау  ғана 

емес, сонымен қатар спортшы тұлға- 

сын  жан-жақты  дамыту,  оның  жал-

пы  және  психологиялық  мәдениетін 

көтеру болып табылады.

Спорттық  жарыстардың  алдында 

спортсмендердің  психикасын  сол 

үрдіске  бейімдеп  жаттықтыру  жә- 

не  бәсекелестік  мәселесінен  жеңім- 

паз  ететіндей  нұсқалармен  қару- 

ландыру.  Жарыс  барысында  өзін-

өзі  билеп,  басқара  алатын  дәрежеге 

машықтандыру.  С.п.  –  жарыс  және 

жаттығу  жағдайларында  адам  пси- 

хикасының  білінуі  мен  дамуының, 

сондай-ақ топтық өзара әрекеттестік 

заңдылықтарын зерттейтін психоло-

гия ғылымының бағыты.

Психологияның  басқа  да  көптеген 

бағыттары секілді С.п. XX ғасырдың 

60-70-жылдарында  қауырт  дамыды; 

бастапқыда бұл саладағы негізгі зерт-

теулер  спортшылардың  қабілеттері 

мен  мүмкіндіктерін,  спорттық  жат- 

тығулардың  нәтижелілігін  арттыру 

амалдарын  зерттеге  жұмылдырыла- 

ды.  Қазіргі  уақытта  С.п.  зерттейтін 

мәселелер анағұрлым көбейді. Спорт- 

тың  әр  түріне  орай,  жалпы,  педаго- 

гикалық,  жастық  және  әлеуметтік 

психологияның жетістіктері ескеріле 

отырып арнаулы жаттығу кешендері- 

нің  бағдарламалары  жасалуда.  Олар 

спортшылардың физикалық, сондай-

ақ  психикалық  жаттыққандығын, 

эмоциялық  –  еріктік,  этикалық,  мо- 

ральдық-адамгершілік  және  ұжым- 

дық  дайындалғандығын  кемелден-

діруге бағытталады. Спорт психоло-

гиясында  қозғалыс  дағдылары  мен 

біліктерін  нәтижелі  қалыптастыру- 

дың  заңдылықтары,  күш,  төзімді- 

лік,  ептілік  көрсеткіштерін  жетіл- 

дірудің  әдістері  біршама  егжей-

тегжейлі  зерттелген.  Бұл  зерттеу- 

лерде  спортшылардың  арнаулы  қа- 

былдауларының,  Мысалы,  уақытты 

сезіну,  аралық  қашықтықты  сезілу, 

қас  қағым  сәттік  оқиғаларды  бол- 

жау,  «допты  сезіну»,  «суды  сезіну» 

секілді қасиеттерінің қалыпасу жол-

дары мен әдістері анықталады.

Бұған қоса байқағыштықты, елесте-

туді, стратегиялық және тактикалық 

ойлауды, топтық ойындарда үйлесім- 

ді  өзара  әрекеттестікті  жақсарту 

әдістеріне  назар  аударылады.  Бұл 

зерттеулер  спортшылардың  әр  жас- 

тағы  қабілеттерін  және  оларды  ар-