Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

505

налдық  тәуелділікпен  болжайды: 

S=К  х  і

n

  мұнда,  S  –  түйсіктің  күші, 

і  –  әсер  етіп  тұрған  стимулдың  ша-

масы,  және  К  мен  n  –  константалар 

(тұрақтылар).

СТИГМЕРГИЯ  (грек.  «еңбекке 

ынталандырамын»)  –  адамның  шы- 

ғармашылық еңбек процесіне берілу 

феномені,  адамның  еңбекке  өздігі- 

нен ынталануы. С. жұмыстың өзі ең- 

бек  процесіне  қатысушыны  қамшы- 

лап, еңбек ләззат алушылыққа айна- 

латын  кезде  болады.  С.  басқаруда, 

кадр  саясатында,  адам  құрамымен 

жұмыста ертеден және табысты қол- 

данылып  келеді,  барлық  тәжірибелі 

саясатшылар,  қоғам  қайраткерлері, 

әртүрлі  дәрежедегі  басшылар  оны 

шеберлікпен  пайдаланады.  Еңбек 

процесіне қосылған адам С. әсеріне 

ұғына  отырып  бағынады.  Адамзат 

қоғамының  дамуының  әртүрлі  ке- 

зеңдеріндегі еңбек процестеріне жа- 

салған көптеген зерттеулердің нәти- 

желеріне қарап мынадай қорытынды 

жасауға  болады:  шебер  басшылық 

жасалғандай жағдайда қызғылықты, 

шығармашылық  жасампаздық  жұ- 

мыс  қажеттілікке  айналып,  қана- 

ғаттанушылық сезіміне бөлейді.

СТИМУЛ  (лат.  stimilus  –  мал  ай-

дайтын үшкір таяқ, піскіш) – 1) ин- 

дивидтің  психикалық  күйлерінің 

динамикасын туындататын (реакция 

деп белгіленеді) және оған себептің 

салдарға  қатынасындай  қатынаста 

болатын  әсер.  Физиология  мен  пси-

хологияда  «С»  ұғымы  тітіркеңдіру 

ұғымына  теңдес.  Бихевиоризмде 

стимул  мен  реакция  арасындағы 

қатынастар  механистік  тұрғыда 

ұғынылады:  стимулға  көбіне  орта- 

ның өзгерістері («сыртқы әсерлер»), 

ал  реакцияларға  организмнің  қоз- 

ғалу жауаптары жатқызылады. Шын 

мәніңде  психологиядағы  стимул  – 

ниет,  оның  нәтижелілігі  адамның 

психикасы,  көзқарасы,  сезімдері, 

көңіл күйі, мүдделері, талпыныстары 

арқылы білінеді. С. бірқатар жағдай- 

ларда  түрткіге  айнала  алатын  болса 

да, түрткімен барабар емес;

2) тітіркендіргіштердің рецепторлар- 

ға  тікелей  әсер  етуі  нәтижесінде 

сыртқы  және  ішкі  мүшелерде  қоз- 

дыру  тудыратын  әсер.  Ол  қуаты  әр- 

түрлі тітіркенулер тудырады. С. қоз- 

ғаушы,  жандандырушы  әсер.  Тітір- 

кендіргіштердің  тікелей  таным  мү- 

шелеріне  (рецепторларға)  әсер  етуі 

нәтижесінде  сыртқы  және  ішкі  ағ- 

заларға  қоздыру  тудыратын  әсер. 

Оның  қуаты  әр  алуан  тітіркенулер 

тудырады.

СТРЕСС  –  ағылшын  сөзі,  қаз.  ша-

мадан  тыс  зорлану,  қысым  жасау 

деген  мағынаны  білдіреді.  Стрестің 

физиологиялық негізі – американдық 

физиолог  У.Кенонның  (1871-1945) 

гомеостазис  (бұл  терминнің  мәні  – 

ішкі  ағза  қызметінің  бір  калыпты 

жағдайы  дегенді  білдіреді)  туралы 

ілімі мен Канада ғалымы Г.Сельенің 

ағзаның  сыртқы  күшті  тітіркен-

діргіштерге  өздігінен  икемділігін 

қорғануы  жөніндегі  зерттеуі.  Мұн- 

дай  тітіркендіргіштердің  ағзаға  әсе- 

рінің күштілігі сондай, олар адамның 

денесіне,  жүйке  жүйесіне,  психика-

сына  да  күшті  әсер  етіп,  сезімдік-

эмоциялық  жағдайын  шиеленістіре- 

ді.  Стрестік  жағдай  адамның  мінез-

қылығына да күшті әсер етіп, қалып- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: