Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

523

қанда, қан жолы жүйесінің құрылы- 

сына, зат алмасуға, ішкі секреция без- 

деріне  т.б.  байланысты  деген  пікір- 

лер де тарады.

Неміс философы И.Кант (1724-1804) 

өзінің «Антропология» деген еңбегін- 

де темпераменттің төрт түрі туралы 

толық психологиялық сипаттама бер-

ді.  Бірақ  ол  темперамент  пен  мінез 

ұғымдарын  бір-біріне  балама  ретін- 

де (бұлай деп ұғыну қате) қарастырды.

Темперамент туралы теориялар XIX 

ғасырдың аяқ кезінде де кең өріс ал- 

ды.  Мәселен,  неміс  анатомы  Гейне 

темпераменттердің  түрліше  болуы 

жүйке  жүйесінің  тонусына  байла- 

нысты  десе,  орыс  антропологы  Зе- 

ланд  ми  қабықшасындағы  молеку- 

лярлық  қозғалыстың  жылдамдығы 

мен біркелкілігіне байланысты деді.

Көрнекті орыс педагогы П.Ф.Лесгафт 

(1837-1909)  темпераменттерді  қан 

сауыттарының жуандығы мен кеңді- 

гіне байланысты деп тұжырымдады.

Темпераменттердің  физиологиялық 

негіздерін ғылыми тұрғыдан дәйекті 

етіп  түсіндірген  академик  И.П.Пав- 

лов болды.

Жүйке  жүйесінің  типтері  деген 

И.П.Павловтың  ілімі  темперамент 

туралы түсінікті ғылыми сара жолға 

түсірді.

Жүйке  жүйесінің  типтері  ми  қа- 

бығындағы  қозу,  тежелу  процес- 

терінің  үш  негізгі  белгісінің  (күші, 

тепе-теңдігі, қозғалғыштығы) жиын- 

тығынан құрастырылады.

Жүйке процестерінің күшіне – ми қа- 

бығының  жұмыс  істеу  қабілеттілігі, 

яғни сыртқы ортаның түрлі тітіркен-

діргіштеріне  мидың  төзімділігі  жа- 

тады.  Жүйке  процестерінің  тепе-

теңдігі деп қозу мен тежелудің бір-

біріне тең келуін айтады.

Жүйке процестерінің қозғалғышты- 

ғы деп олардың бірінің екіншісіне ал-

маса алу қабілеттілігін айтады.

Осы  принципті  негізге  ала  отырып, 

И.П.Павлов жүйке жүйесінің төмен- 

дегі түрлерін ажыратады.

Жүйке  жүйесінің  әрбір  типінің  үш 

белгісі  болады.  Мәселен,  күшті 

типтердің бірі –  ұстамсыз тип. Ұс- 

тамсыз тип – жұмыс істеу қабілеті 

күшті, қозу, тежелу процестері бір-

бірімен сәйкес келмейтін (қозуы ыл- 

Жүйке жүйесінің типтері

күшті

әлсіз тип

күшті

қозуы тежелуінен басым 

(ұстамсыз тип)

күшті

қозуы мен тежелуі тең 

(ширақ тип)

күшті

қозуы мен тежелуі тең 

(баяу тип)

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: