Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

571

ерікті  болуы  мүмкін.  Егер  оларды 

бала қабылдаса, балаға қатысты фа-

силитатор  рөлінде  ересек  адамдар 

болуы мүмкін. Ал қабылданбаса, олар 

ингибитор  рөлін  атқарады.  Ф.  про-

цесі феномен топтарға психотерапия 

және психологиялық жәрдем ретінде 

пайдаланылады.  Бұл  жерде  фасили-

татор жетекші функциясын атқарып, 

емделушілерге  көмек  көрсетеді.  Ф. 

дағдылары  практикалық  психолог, 

психотерапевт, психиатрдың міндетті 

түрде белгіленген дағдылары болуы 

тиіс.

ФЕНОМЕНОЛОГИЯЛЫҚ    ПСИ-

ХОЛОГИЯ – шетелдік психология- 

ның бір бағыты. Ф. п. фрейдизм және 

бихевиоризмге қарсы «үшінші күш» 

деп жарияланды. Ф. п. тұлғаның мі- 

нез-құлқына,  жағдаяттарды  қабыл- 

даудың нәтижесі ретінде қарастыра- 

ды, адамды адамға тән жоғары өзге- 

шелік көріністерде зерттейді.

ФЕНОТИП (грек. phaino – байқай- 

мын  және  typos  –  таңба,  нысан,  үл- 

гі) – организмнің бақылауға келетін 

кез  келген  морфологиялық,  физика- 

лық,  мінез-құлықтық  нышаны.  Тер-

минді  1909  жылы  даниялық  биолог 

В.  Иогансен  ұсынған.  Ф.  генотип 

пен  ортаның  өзара  әрекеттестігінің 

өнімі  болып  табылады;  алайда 

ұйымдасуының  әр  түрлі  деңгейінде 

(клеткалық,  органдық,  организмдік) 

Ф.  пен  генотиптің  арақатынасы  әр 

түрлі. Адамның әлеуметтік сипатта-

маларында жиынтығы Ф. терминімен 

белгіленбейді.

ФИзИОГНОМИКА – өткен ғасыр- 

дың  20-жылдарында  ғылыми  білім-

дерде өріс алған адамтану ғылымы- 

ның  практикалық  мәні  бар  саласы. 

Ф. Адамның сыртқы табиғи қимыл-

қозғалыстарына тұлғаның жеке ере-

кшелігін,  мінезін  адамның  сыртқы 

келбетімен  байланыстыра  зерттей-

тін  сала.  Ол  сол  кездері  хироман-

тия,  френология,  графология  ілім-

дерімен  сабақтастыра  баяндалатын. 

Қазақ  топырағында  бұл  мәселені 

Ж.Аймауытов  өзінің  «Психология» 

кітабында  тұңғыш  көтерген  еді. 

Адамның өмірінде әртүрлі ырықсыз, 

ырықты  қозғалыстардың  алатын 

орны зор. Мұндай қозғалыстар жүріс-

тұрыстан, бет құбылыстарынан (ми-

мика,  пантомимика,  әртүрлі  дене 

қозғалысы)  ерекше  көрініс  табады. 

Мәселен,  тек  қана  бет  пен  көздің 

өзінде  оның  сан  алуан  көріністерін 

жиі байқауға болады.

Ә.Болғанбаевтың  «Синонимдер  сөз- 

дігінде» (Алматы, 1965) бет пен көз- 

дің  әрқайсысының  40-тан  астам  си-

нонимдері  тіркелген.  Орыстың  ұлы 

жазушысы  Л.Н.Толстой  өзінің  «Со- 

ғыс және бейбітшілік» атты романын-

да  өз  кейіпкерінің  көз,  ауыз,  беттің 

әртүрлі  жықпылдары,  қас,  кірпік, 

шықшыт  т.б.  98  түрін  өз  кейіпкері- 

нің (Наташа Ростова, Пьер Безруков 

т.б.) психологиясын көрсетуге шебер 

қолданғанын  ұлы  жазушыны  зерт- 

теушілер ерекше атап өтеді.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: