АРХИВТІК ҚҰЖАТТАР БОЙЫНША ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ЖАРИЯЛАНЫМДАР

АРХИВТІК ҚҰЖАТТАР БОЙЫНША ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ЖАРИЯЛАНЫМДАР
 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ И ПУБЛИКАЦИИ ПО АРХИВНЫМ ДОКУМЕНТАМ
 
 
56 
 
№1
1*
 
Письмо
 
младшего сержанта У. Джанбырбаева сыну Абдрахману
 
 
11 сентября 1942 г.
 
 
Я –
 
коммунист. Партийный билет –
 
это моя жизнь. Я рос, воспитывался и учился в 
родном Казахстане в годы Советской власти. Она вошла в мою кровь и плоть. И я борюсь 
с врагом за эту власть.
 
Знай, мой любимый сын Абдрахман, что и моя кровь оросила землю, по которой ты 
будешь ходить, строить прекрасную жизнь, о которой я мечтал.
 
Будь достоин меня!
 
Умиржан  Джанбырбаев  (1904–1942),  член  КПСС,  сержант,  командир  отделения 
 
2-
го батальона
 730-
го стрелкового полка 204
-
й дивизии 64
-
й армии, героически сражался 
у стен Сталинграда.
 
Коммунист  Умиржан  Джанбырбаев  и  его  сын  Абдрахман  ушли  на  фронт  в  разное 
время, оба защищали сталинградскую землю. 12 сентября 1942 г. во время боёв на юж-
ной окраине города погиб У. Джанбырбаев. Он захоронен в братской могиле в Кировском 
р
-
не города
-
героя.
 
Имя  Умиржана  Джанбырбаева  увековечено  в  зале  Воинской  славы  памятника
-
монумента героям Сталинграда.
 
О жизненном и боевом пути У. Джанбырбаева рассказывается в книге С.И. Честнова 
«Баллада об отце и сыне» (Алма
-
Ата, 1975).
 
После выхода в 1986 г. восьмого издания книги «Говорят погибшие герои», в которой 
была опубликована фотография У. Джанбырбаев, некоторые читатели прислали письма с 
вопросом: допущена ли ошибка при подготовке сборника, так как на фотографии герой в 
погонах, а ведь известно, что они стали вводиться в Советском армии с января 1943 г.?
 
Следует пояснить, что погоны в войсках вводились постепенно, начиная с осени 1942 г. 
Причём их первая партия поступила
 
именно на Сталинградский фронт, а в течение января–
февраля 1943 г. новое обмундирование с погонами было введено повсеместно.
 
 
 
 
                                                             
1*
 
Стиль и орфография в текстах сохранены.
 
 

АРХИВТІК ҚҰЖАТТАР БОЙЫНША ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ЖАРИЯЛАНЫМДАР
 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ И ПУБЛИКАЦИИ ПО АРХИВНЫМ ДОКУМЕНТАМ
 
 
57 
№2
 
Письмо гвардии лейтенанта Ж.А. Молдагалиева
 
двоюродному брату А. Умиргалиеву
 
 
23 октября 1943 г.
 
 
Роща, окоп, блиндаж, как яркое лето.
 
Пушистый снег –
 
одеяло, ледяная постель.
 
Честь страны, месть солдата –
 
вот что братом твоим овладело.
 
«Ни шагу назад!» –
 
говоришь ты мне, как будто шагая рядом.
 
Я стал сейчас парнем славным, удалым.
 
Я –
 
солдат фронта, который тайну хранит свято
. 
Я –
 
человек, который переродился в огне.
 
Во сне я тебя вижу иногда –
 
так сильно по тебе скучаю…
 
 
«Письмо  брата  –
 
вспоминает  Абдрахман,  –
 
я  прочитал  уже  после  войны,  когда  от-
гремели победные залпы, а брату было присвоено звание Героя Советского Союза. Жан-
газы всегда был для меня примером. Как реликвию я храню его последнюю весточку ко 
мне…»
 
Бои за украинское с. Чернопаровку и плацдарм на правом берегу Днепра шли днём и 
ночью. Особенно ожесточёнными они были у высоты 167,2, где укрепились гитлеровцы.
 
Солдаты  роты  гвардии  лейтенанта  Жангазы  Молдагалиева  атаковали  высоту.  Вра-
жеский пулемёт, стрелявший из дзота, перекрыл дорогу наступающим. Рота несла поте-
ри. И тогда её командир пополз к дзоту. Приблизившись к нему, он бросил одну гранату, 
вторую, третью… пулемёт умолк. Солдаты с криками «Ура!» поднялись на штурм. Неожи-
данно  из
-
за  ближайшего  деревянного  наката  застрочил  другой  пулемёт.  У  Жангазы  не 
было  больше  гранат.  Оценив  обстановку,  видя,  как  погибают  его  боевые  товарищи,  он 
рванулся к огневой точке противника и бросился на амбразуру…
 
Когда  высота  была  взята,  гвардейцы  с  почестями  похоронили  своего  командира.  В 
кармане его гимнастёрки, рядом с партийным билетом, они нашли тетрадный листок, испи-
санный  арабской  вязью.  Сразу  прочесть  написанное  не  удалось.  Позднее  в  политотделе 
полка сделали подстрочный перевод. Это оказалось письмо в стихах, адресованное двою-
родному брату Абдрахману Умиржанову, воевавшему в то время под г. Ленинградом.
 
Останки воина были захоронены в пос. Елизарово на братском кладбище павших в 
боях  за  Днепр.  На  мраморном  обелиске  высечено:  «Герой  Советского  Союза  гв.  лейте-
нант Молдагалиев Жангазы Акимович. 1917–1943».
 
Именем героя названы Ряснянская школа, пионерские дружины.
 
 
 
№3
 
Письма командира саперного батальона Б. Булкишева друзьям 
 
 
Май 1942 г.–
 
не позднее 3 февраля 1944 г.
1*
 
 
С западного фронта в «Комсомольскую правду»
 
Май 1942 г.
 
 
...Я воюю более 300 дней. За это время изменилась наша страна, изменились наши 
люди, изменился  и я. Я стал воином, суровым человеком, и никто не скажет, что де-
сять  месяцев  назад  я  был  юношей,  который  ничего  не  знал,  кроме  мечты  об учебе  и 
любимой девушке.
 
Моя  молодость  служит  делу  человечества.  Быть  может,  мне  и  не  удастся  вер-
нуть ее, но я верну ее моим младшим братьям, и они будут гордиться теми, кто сра-
жался с врагом в эти воинственные годы.
 
                                                             
1*
 Дата гибели на
 
фронте Б. Булкишева. 

АРХИВТІК ҚҰЖАТТАР БОЙЫНША ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ЖАРИЯЛАНЫМДАР
 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ И ПУБЛИКАЦИИ ПО АРХИВНЫМ ДОКУМЕНТАМ
 
 
58 
Младшие  братья!  Вы  будете  самыми  счастливыми  молодыми  людьми,  каких  не 
знала история. Вы не будете знать, что такое война.
 
Мы жертвуем собой во имя вашего счастья, вам мы обеспечим мир навеки.
 
 
Друзьям
 
 
Конец августа 1943 г.
1* 
 
...Я прочел как
-
то в газете о том, что казахи, сражаясь под Харьковом, целовали 
освобожденную украинскую землю. Мы читали эту заметку с одним украинцем. Мы об-
нялись с ним тогда, поцеловались и заплакали. Мы, взрослые люди, воины! Враг нико-
гда не заставил бы нас заплакать, как бы ни издевался над нами. Но теперь мы плака-
ли, растроганные этим великим проявлением дружбы народов.
 
И мы поклялись друг другу –
 
как бы нам тяжело ни было, до конца драться и побе-
дить...
 
 
В родной город Алма
-
Ату 
 
 
Не позднее
 
3 февраля 1944 г.
 
 
Сегодня  по  приказу  наркома  мне  присвоено  новое  воинское  звание.  Меня  можешь 
встречать теперь старшим лейтенантом...
 
Он  родился  в  Байконуре  –
 
небольшом  казахстанском  посёлке,  ставшем  всемирно 
известным после первого космического полёта Ю.А. Гагарина. Окончил ФЗУ, работал со-
трудником газеты в Алма
-
Ате. Мечтал стать писателем. И вот –
 
война, фронт.
 
Тяжела  солдатская  доля.  Но  сапёр  Баубек  Булкишев  в  редкие  минуты  затишья 
умудрялся вести дневник. «Фашисты хотят отнять нашу молодость, отнять  нашу будущ-
ность, –
 
писал он. –
 
Но разве мы отдадим? Умрём, но не отдадим!» И далее: «Человече-
ство прошло долгий путь от Софокла до Ленина, от Гомера до Горького, от Баха до Шос-
таковича. Человечество веками накапливало богатства культуры... Мы ничего не отдадим 
вандалам  XX  в.,  –
 
повторяет  свою  мысль  Баубек,  завершая  ее  твёрдым  решением:
 
–
  
С мыслью о Родине пойду утром в бой».
 
Летом 1942 г. Баубек по совету сверстников
-
фронтовиков, которым он нередко читал 
выдержки из дневника, послал некоторые записи в Москву, в адрес редакции «Комсомоль-
ской правды». Политический обозреватель «Правды» Юрий Жуков –
 
в то время он заведо-
вал отделом в газете –
 
рассказывал, что весточки от Баубека Булкишева сразу же привлек-
ли внимание, часть их была опубликована и вызвала живой отклик с фронта и из тыла.
 
Осенью 1943 г. начались ожесточённые бои за освобождение Криворожского желе
-
зорудного  и  Никопольского  марганцевого  бассейнов,  имевших  большое  военно
-
страте
-
гическое значение.
 
Письма от Баубека –
 
к тому времени он командовал сапёрным батальоном –
 
стали 
приходить  все  реже  и  реже.  А  затем  совсем  перестали  их  получать.  В  воинскую  часть 
Баубека  полетели  тревожные  запросы.  После  долгого  молчания  откликнулся  солдат 
 
Н.  Степурин.  «Баубек  Булкишев  –
 
мой  командир,  –
 
писал  он.  –
 
Это  был  самый
 
лучший 
наш друг и товарищ. Он погиб в боях у с. Ново
-
Юльевка...».
 
Спустя много лет стала известна эта официальная справка: «Ст. лейтенант, коман-
дир сапёрного взвода 810
-
го стрелкового полка 394
-
й стрелковой дивизии Булкишев Бау-
бек, уроженец Карагандинской
 
обл., Карсакпайского р
-
на, кандидат в члены ВКП (б), при-
званный  в  Красную  армию  Алма
-
Атинским  РБК,  убит  3  февраля  1944  г.  и  похоронен  в 
 
с. Ново
-
Юльевке Софийского р
-
на Днепропетровской обл.».
 
9 мая 1974 г. «Комсомольская правда» напомнила о казахском юноше, напечатав за-
писи Баубека Булкишева и письма, адресованные ему.
 
 
 
 
                                                             
1* 
Датируется по времени освобождения Харькова от немецко
-
фашистских захватчиков.
 

АРХИВТІК ҚҰЖАТТАР БОЙЫНША ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ЖАРИЯЛАНЫМДАР
 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ И ПУБЛИКАЦИИ ПО АРХИВНЫМ ДОКУМЕНТАМ
 
 
59 
 
Фронтовые записки командира саперного батальона Б. Булкишева,
 
опубликованные в газете «Комсомольская правда» (г. Москва). –
 
1 мая 1942 г. –
 
(№102). –
 
С. 
3 
 
 
 
Фронтовые записки командира саперного батальона Б. Булкишева и отклики на них, 
 
опубликованные в газете «Комсомольская правда» (г. Москва). –
 
9 мая 1974 г. –
 
(№107). –
 
С.2
 
 

АРХИВТІК ҚҰЖАТТАР БОЙЫНША ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ЖАРИЯЛАНЫМДАР
 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ И ПУБЛИКАЦИИ ПО АРХИВНЫМ ДОКУМЕНТАМ
 
 
60 
 
А.Ә. Сейсенбаева
, 
ҚР
 
Президенті Архивінің
 
Ақпаратты
-
әдістемелік
 
жұмыс
 
басқармасының бас сарапшысы 
 
 
АШАРШЫЛЫҚ: ТАРИХИ ТАНЫМДЫ КЕҢЕЙТУДЕГІ ҚР ПРЕЗИДЕНТІ АРХИВІНІҢ РОЛІ 
 
Үстіміздегі
 
жылы  еліміздің  Тәуелсіздік  алғанына  25  жыл  толып  отыр.  Бұл  тәуел
-
сіздіктің  мәнін  жас  буынға,  жалпы  жұртшылыққа  ұғындыру  үшін  КСРО
-
ң
 
одақтас  рес
-
публикасы болып тұрған кезеңдегі еліміздің қасіретті тарихын таныта берудің маңызы зор. 
Аталған  жылдардағы  қазақ  қасіреттерінің  бірі  –
 
ашаршылық  тақырыбы  аз  жазылмады 
және  жазыла  бермек.  Өйткені  бұл  адамзат  тарихындағы  тұтас  этносқа  қатысты  қолмен 
жасалған бірден
-
бір орны толмас қиянат. Бұл, ең бірінші кезекте –
 
КСРО сияқты мызғымас 
алып мемлекеттің көсемінің жеке басына табынушылықтың нәтижесі. 
 
ҚР
 
Президентінің  Архиві  ашаршылық  тақырыбын  бүгінгі  таңда  бірінші  рет  емес, 
ұдайы
 
көтеріп келеді. Архивтер әдетте құжаттар
 
жинақтарын өңдеп шығарады. Бұл тарихи 
танымды кеңейтудегі маңызы зор іс. Алматы қаласының Достық даңғылында орналасқан 
ғимараттағы
 
Архив 1991 ж. бері, Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология инсти
-
тутымен  бірлесе  отырып  бірнеше  құжатты  жинақтарды  [1],  ҚР  Археография  және  дерек
-
тану ұлттық орталығымен бірлесе отырып құжаттар жинағының 1
-
томын [2] шығарды және 
келесі  томдары даярлануда. Сонымен қатар Архив  мамандары 2011 ж. Ресейде шыққан 
«Голод в СССР» жинағына [3] тиісті құжаттарды іріктеп, өңдеп енгізді. Дегенмен құжаттар 
жинақтарында құжаттардың түрлері мен мазмұндарының сан түрлілігі соншалықты, олар
-
дың  әрқайсысы  жеткілікті  бағасын,  толыққанды  талдауын  алып  жатпайды.  Сондықтан 
ашаршылық  тақырыбында  жазылған  жеке  зерттеу  кітаптарының,  монографиялардың, 
дербес ғылыми мақалалардың маңызы зор. Тарихшы ғалым Т. Омарбеков аштық туралы 
монографияларын ҚР Президент Архивінің құжаттары бойынша жазды. Архив қызметкер
-
лері  ашаршылық  тақырыбына  жазған  «Қараусыз  қалған  қара  көздер»,  «Қарақшылық  ту
-
дырған
 
қасірет» 1928–1931 жж. «Сталинге домалақ арыз» мақалалары [4] республикалық 
бұқаралық ақпарат құралдары мен ғылыми журналдарда жарияланды.  
 
Архивте  ашаршылық  туралы  тарихи  құжаттарды  кеңінен  жұртшылыққа  таратудың 
тағы бір нысаны –
 
тарихи
-
құжаттық
 
экспозициялық көрмелер ұйымдастыру. Зұлматқа то-
лы нәубетті тарихи оқиғаның 80 жылдығына орай 2009 ж. «1928–
1933-
жылдардағы Қазақ 
ауылдары мен селоларының қасіреті» тақырыбында, 2012 ж. «1930–
1933-
жылдардағы Қа
-
зақстандағы  аштық»,  тақырыбында  тарихи
-
құжаттық
 
экспозициялық  көрмелері  ұйымдас
-
тырылды.  Оған  жоғарғы  және  орта  оқу  орны  студенттері  мен  мектеп  оқушылары  шақы
-
рылып, құжаттармен таныстырылды. 
 
ҚР
 
Президенті Архивінде ұйымдастырылған «1930
-
жылдардағы Қазақстандағы ашар
-
шылық: құжаттар мен деректер» көрмесіне қазақ
 
байларының тәркілене бастауы жөніндегі 
мәліметтерден бастап, колхоз құрылысы аяқталғанға дейінгі деректер мен құжаттар және 
фотосуреттер енгізілді. Онда бай
-
құлақтарды
 
тап ретінде жою, жергілікті жерлердегі астық 
дайындау, тұқым қорын жинау, ет өткізу барысындағы халыққа орынсыз, мөлшерсіз сал
-
ынған салықтар, ондағы орын алған олқылықтар мен кемшіліктер, басшылардың әкімшіл
-
әміршілікпен
 
басқару  нысандары,  құқық  қорғау  органдары  жендеттері  тарапынан  болған 
озбырлық  әрекеттері  суреттелген  құжаттар  көрсетілді.  Осындай  құжаттың  бірі  көрмеге 
қойылған
 
Сталин  атына  жазылған  белгісіз  автордың  арызында  Ақмола  округінде  Социа
-
листік аудандағы елдің ащы жағдайы ашына жазылған. Онда қарапайым колхозшы саяси 
жағдайды жете түсініп, жүйелей отырып өз пікірін білдіреді. Арыздан жергілікті жерлердегі 
экономикалық шаруашылық жағдайды ғана емес, балалар үйі, саяси, білім беру мәселе
-
лері де көтерілген. Бір ерекшелігі –
 
кеңес билігі шағымда жазылған фактілерді емес, оның 
авторын анықтаумен айналысқан.
 
Көрмеде тағы мынадай сорақы құжат бар –
 
Қазақ
 
өлкелік
 
партия комитетінің нұсқау
-
шысының ел басшыларына жазған баяндамасы –
 
Мерке ауданында салынып жатқан қант 
заводында ашыққан жұмысшылар жамырап тамақ сұрағанда, олардан құтылу үшін оның 
басшылары  мынадай  айла  ойлап  тапқан:  такашы  бар  жүк  машинасының  үстіне  шелек 

АРХИВТІК ҚҰЖАТТАР БОЙЫНША ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ЖАРИЯЛАНЫМДАР
 
ИСТОРИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ И ПУБЛИКАЦИИ ПО АРХИВНЫМ ДОКУМЕНТАМ
 
 
61 
алып  шығып  оларды  сықырлатады.  Ішінде  тамақ  бар  деп  ойлаған  жұмысшылар  жаппай 
такашқа лап беріп, соңғысына дейін мінген кезде бортын лезде жауып, айдалаға таулар
-
дың арасына апарып төккен. Осындай бірнеше рейс жасалған. Әлсіздіктен жұмысшылар 
алыс таудың арасынан елге қайтып орала алмай, сол жерде қырылған. 
 
Көрмеде осындай құжаттармен қатар, ел арасында тараған шешек, сүзек, ісік сияқты 
эпидемия  аурулары,  халықтың  ауылдарда  жаппай  қырылуы,  каннибализм  фактілері 
сияқты жантүршігерлік құжаттар орын алды. 
 
ҚР
 
Президенті  Архивінде  ерекше  құнды  құжаттар  санатына  жатқызылған  қазақ  зия
-
лыларының мал шаруашылығының күрт төмендеуі, ашаршылық туралы жазған аты шулы 
«Бесеудің хаты», «Алтаудың хаты», Қазақстан басшыларының елдегі жағдайды суреттеп 
И. Сталин атына жазған баяндамалары осы көрменің төрінен орын алған.
 
Құжаттардың
 
тағы  бір  парақтары  ашаршылықтан  жазықсыз  қатты  зардап  шеккен 
халықтың бір тобы –
 
жетімдер мен тірі жетім балаларға арналды. Осы жылдары жүздеген 
қазақ
 
балалары  қараусыз  қалып,  көшелерде босып  жүрді.  Күніне  далада  қалған  ондаған 
балалар терілді. Балалар үйі лық толды және онда олар лег
-
легімен қырылды. Ежелден 
баланы  дүниеге  әкелуден,  оны  жақсы  көруден  алдына  жан  салмаған  қазақ  халқы  аштық 
жылдары өз балаларын өздері жеді, қол
-
аяғын байлап, суға лақтырды. 
 
Әрине,  көрме  құжаттары  елде  жайлаған  ашаршылық  пен  жергілікті  билік  қысымына 
төтеп бере алмай 1931 жылдың күзінен бастап шекара асып кете барған босқындар тура-
лы  да  суреттейді.  Қытай,  Өзбекстан,  Қырғызстан  аумақтарына,  Батыс  Сібір,  Орта  Еділ 
өлкелеріне
 
дейін өткен қазақтар ауыр жолдан әлсіреп, жүре алмаған балаларын қыр, жо-
та,  асу,  тауларда,  темір  жолдарда  тастап  кетті.  Босқындар  ауыр  жол  тартып  көздеген 
жерлеріне жеткен күнде де маңдайларынан жел еспеді. Қай жақта
 
да аурудан, аштықтан, 
аяздан өлу жалғаса берді. Билік орындарының Орта Еділ, Батыс Сібір сияқты өлкелерде 
босқан елдің қалыңдығынан толыққанды көмектесуге шамалары жетпеді. Босқындар аш
-
жалаңаш күйінде далада түнеді. Өлген жануарлардың етін, суррогатты
 
(жалған өнім) азық 
етті. Пәтерлердің есігін қағып, нан сұрады. Асханаларға барып нан қоқымдарын теріп жеп, 
табақтарды жалады. Жұқпалы аурулар кең таралды. Сай
-
сайлар үйілген қаңқаларға тол-
ды.  Босқыншылықтан  опа  таппаған  халық  елге  қайта  оралуға  мәжбүр  болды  және  мұны 
кеңес  билігі  талап  етті.  Аталған  оқиғаны  бейнелейтін  көрмеде  фотосурет  пен  құжаттар 
бар.  1933  ж.  қайта  оралған  350  босқыншыны  Шығыс  Қазақстан  өңіріндегі  Семей 
қаласындағы
 
тар  бараққа  орналастырған.  Оның  санитарлық  жағдайын  тексеріп  барған 
арнайы  комиссияның  актісінде  50  градус  аязда  барактағы  отырған  босқыншылардың 
жағдайы  айтылған.  Фотосуретте  барактың  ішінде  4–5  күнге  дейін  жатып  қалған  адам
-
дардың мәйіті анық көрінеді. 
 
Ауыл
-
шаруашылығының даму түрін өзгертуден басқа, халыққа діни қысым жасалғаны 
да белгілі. Қалыпты өмір сүруіне жан
-
жақтан жасалған қысым жаппай халық наразылығын 
тудырып, жер
-
жерде жасырын ұйымдасқан ұсақ қозғалыстар мен ірі
-
ірі көтерілістер орын 
алды. Көрменің соңғы бөлігі осындай халық көтерілістері туралы құжаттарға арналды
.  
ҚР
 
Президенті  Архивінде  қазір  қолға  алынып  отырған  ашаршылық  құрбандарын 
анықтау жөніндегі жобасы бойынша жиналған материалдар мен дереккөздер мемлекеттік 
органның заңды иелігіне айналатындықтан ашаршылық тарихы тақырыбын жұртшылыққа 
танытуда ҚР Президент Архивінің ролі арта бермек. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер мен дереккөздер:
 
1. Голод в казахской степи. /
 
Сост. С. Абдираимов, И.Н. Бухонова, Е.М. Грибанова, Н.Р. Джаг
-
фаров,  В.П.  Осипов.  –
 
Алма
-
Ата:  Қазақ  университеті,  1991.  –
 
208  с.;  Насильственная  коллек
-
тивизация и голод в Казахстане 1931–1933 гг.: Сборник документов и материалов. /
 
Министерство 
науки –
 
Академия наук РК, Институт истории и этнографии им. Ч. Валиханова, АПРК, ЦГА РК. Сост. 
К.С. Алдажуманов, М.К. Каиргалиев, В.П. Осипов, Ю.И. Романов. –
 
Алматы: Фонд ХХІ век, 1998.  –
 
263 с.
 
2. Трагедия казахского аула 1928–1934 гг. Том 1. 1928–1929. Сборник документов. /
 
Сост. А.С. 
Зулкашева, Г.Т. Исахан, Г.М. Каратаева. –
 
Алматы: Раритет, 2013. –
 
743 с.
 
3.  Голод  в  СССР.  1929–1934.:  в  3  т.  Т.1.  Том  первый. 
1929 
–
 
июль  1932.  В  2  кн.  Кн.1.  –
 
М.: 
МФД,  2011.  –
 
656  с.;  Голод  в  СССР.  1929–1934:    В  3  т.  Т.  2.  Июль  1932  –
 
июль  1933.  –
 
М.:  МФД, 
2012. 
–
 
912 с.; Голод в СССР. 1929–1934. В 3 т. Т. 3: лето 1933 –
 1934. 
–
 
М.: МФД, 2013. –
 
960 с.
 
4. Ақиқат,–
    2011. 
–
 
№
  9.  82
–90 б.; Ана тілі, –
 
2009 ж. –
  24
–30 желтоқсан. (№51 (992), 11
-
б.); 
Ақиқат, –
 2010.  
–
 
№8, –
82
–90 б.
 

жүктеу/скачать 6,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: