№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016

№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016          ISSN 2307-0250 
Žas ġalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist 
______________________________________________________________
 
 
 
12 
Литература 
1  Абросимов  А.В.,  Дворкин  Б.А.  Возможности  практического  использования 
данных ДЗЗ из космоса для мониторинга водных объектов //  Геоматика. – М., 2009. 
– Выпуск 4. – С. 54-63. 
2  Востокова  Е.А.,  Шевченко  Л.А.,  Сущеня  В.А.  и  др.  Картографирование  по 
космическим снимкам и охрана окружающей среды. – М.: Недра, 1982. – С. 17-21. 
3 Кашкин В.Б., Сухинин А.И. Дистанционное зондирование Земли из космоса. 
Цифровая обработка изображении: Учебное пособие. – М.: Логос, 2001. – С. 55-58. 
4  Мониторинг  дельты  реки  Амударьи  и  осушенного  дна  Аральского  моря  (за 
период  с  июня  2009 по  июнь  2011  гг.)  // [Электронный  ресурс]  http://www.cawater-
info.net/aral/data/pdf/amudelta_monitoring_june11_ru.pdf. 
5 http://bic.iwlearn.org/ru/monitoring/monitoring-kachestva-vody-v-delte-r-selenga. 
6  http://baikal.iwlearn.org/ru/rezultaty/monitoring-kachestva-vodnyh-resursov-delty-
reki-selenga. 
7 http://www.cawaterinfo.net/aral/data/pdf/amudelta_monitoring_march11_ru.pdf. 
 
Түйін 
Қоршаған  орта  мониторингi  Жерді  қашықтықтан  зондтау  арқылы  алынған 
кескіндерді  қолданып,  жыл  сайын  үлкен  көлемде  нақты,  уақытылы,  жедел  түрде 
ақпаратты алу әдісі ретінде танымалдығы артып келеді. Жерді қашықтықтан зондтау 
(ЖҚЗ) деректерiн алып және кескіндерді бағдарламалық жүйелерде өңдеу көмегімен 
көптеген  маңызды  мәселелерді  шешуге  болады.  Мониторинг  жұмыстарын  жүзеге 
асыру  ауыл  шаруашылығы  үшін  ең  қолайлы  аумақты  анықтауға,  Іле  өзенінің  даму 
заңдылықтары  мен  эволюциясын  зерттеп,  өзен  аңғарының  құнды  биологиялық 
әлеуетін сақтауға мүмкіндік береді. 
Мақалада  Іле  өзенінің  1977-2015  жылдар  аралығындағы  мониторингі 
анықталады.  Сонымен  қоса,  мониторинг  жұмыстарының  сипаттамасы  және 
мониторинг жүргізу кезеңдері қарастырылады. 
Түйін сөздер: Іле өзені, мониторинг жұмыстары, ЖҚЗ, заңдылықтар. 
 
Summary 
Environmental monitoring with the use of remote sensing with each  year is gaining 
popularity as a method of obtaining timely, accurate, timely information in large volumes. 
With the help of remote sensing data and software systems of processing can solve many 
important  problems.  Carrying  out  monitoring  activities  will  identify  patterns  of 
development  and  evolution  of  the  Ili  River,  to  determine  the  most  favorable  areas  for 
farming and save valuable biological potential of the valley. 
The  article  deals  with  the  monitoring  of  the  river  delta  of  Ili  River,  for  the  period 
from  1977  to  2015.  It  includes  description  of  monitoring  delta  of  the  Ili  River  also  the 
stages of the monitoring activities. 
Key words: Ili River, monitoring, remote sensing, patterns. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016          ISSN 2307-0250 
Žas ġalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist 
______________________________________________________________
 
 
 
13 
ӘЛЕУМЕТТІК ҒЫЛЫМДАР – СОЦИАЛЬНЫЕ НАУКИ 
 
ӘБДРАСУЛ Ақбөпе Әбдрасулқызы, 
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті 
Журналистика және саясаттану факультеті Телерадио және қоғаммен 
байланыс кафедрасы «6М050400 – Журналистика» мамандығының 
магистранты, Астана қаласы, Қазақстан Республикасы 
 
Ғылыми жетекшісі: ЖАҚЫП Мырзантай Қожабайұлы, 
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті 
Телерадио және қоғаммен байланыс кафедрасының доценті 
(of Associate Professor), филология ғылымдарының кандидаты (PhD), 
Астана қаласы, Қазақстан Республикасы 
 
БИЗНЕС САЛАСЫНДАҒЫ ҚОҒАМДЫҚ БАЙЛАНЫС 
ЖӘНЕ БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫ 
 
Елбасымыз Н.Ә. Назарбав өзінің «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық 
бәсекеге  қабілеттілік»  атты  Жолдауында  екінші  басымдық  –  бизнес-ортаны 
түбегейлі  жақсарту  және  кеңейту  екендігін  тілге  тиек  еткен  болатын.  Жолдауда: 
«Біздің  стратегиялық  мақсатымыздың  бірі  –  елдің  ішкі  жалпы  өніміндегі  шағын 
және  орта  бизнестің  үлесі  2050  жылға  қарай  кем  дегенде  50%  болуын  қамтамасыз 
ету. Бұл – өте өршіл мақсат, бірақ оған қол жеткізуге болады. Қазақстан азаматтары 
өз  бизнесін  жүргізу  үшін  ауылда  да,  қалада  да  16  миллион  теңгеге  дейін  шағын 
несие ала алады. Елімізде бизнес жүргізуді жеңілдету жөнінен өңірлер мен қалалар 
рейтингін  енгізу  қажет»,  -  деп  бизнес  саласының  еліміздегі  айшықты  орнын  атап 
өтті. 
Қай  елдің  экономикасын  алып  қарасаңыз  да,  негізі  бизнестен  –  шағын  және 
орта  кәсіпкерліктен  құралады.  Бизнесті  дамыту  арқылы  нарықта  тауарлар  мен 
қызмет түрлерін көбейтуге, жұмыссыздық деңгейінің төмендеуіне ықпал етуге, яғни 
жаңа  жұмыс  орындарын  ашуға,  тұрақты  ел  экономикасын  құруға  үлкен 
мүмкіндіктер ашылады. 
Біздің осы жұмысымызда отандық бизнестің ең ірі құрылымдарындағы паблик 
рилейшнз  бен  бұқаралық  ақпарат  құралдарының  жұмыс  істеу  деңгейі, 
артықшылықтары мен кемшіліктері ұсынылған. 
Қуатты  бизнесі  бар  ел  де  қуатты  болмақ.  Бизнестің  қарқынды  түрде  дамуы, 
үлкен кірістер әкелуі үшін бәсекелестердің саны да көп болуы керек. Бәсеке болған 
жерде сапа да, жүйе де болады. Ал, сол бизнесті нарықта тұрақты ұстап тұру үшін 
жұртшылықпен  жұмыс,  БАҚ-пен  байланыс  та  мықты  болуы  тиіс.  Сол  себепті  де, 
«Бизнес  саласындағы  PR  және  БАҚ»  тақырыбында  ғылыми  жұмыс  жазуды  жөн 
көрдік. Осыған дейін бұл тақырып ауқымды түрде зерттеліп, талданбаған. 
Қазіргі  таңда  PR-науқандар  –  тауарлар  мен  қызметтерді  алға  жылжытудың 
немесе  көпшілік  алдында  ұйымның  оң  имиджін  қалыптастырудың  ажырамас 
бөлшегі.  Бүгінде  өздерінің  жеке  алға  жылжытуларымен  айналыспайтын  компания 
жоқ  деп  айтуға  болады.  Бірақ  бірыңғай  коммерциялық  ортада  PR-құралдарының 
арқасында  қалай  ерекшеленуге  болатыны  өзге  мәселе.  Заманауи  PR-технологиялар 
кезеңінде ешкімде жоқ, бұрын-соңды болмаған науқан ойластыру қиынға соғады. 
Паблик  рилейшнз  –  бұл  саясаттағы,  мемлекеттік  басқарудағы,  бизнестегі 
немесе  қоғамдық  өмірдің  өзге  салаларындағы  ұйым  мен  жұртшылық  арасындағы 
өзара  пайдалы,  тиімді  байланысты  орнату  мақсатындағы  маңызды  қызмет  түрі. 

№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016          ISSN 2307-0250 
Žas ġalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist 
______________________________________________________________
 
 
 
14 
Ұйымның табысты болуы мен сәтсіздікке ұшырауы да осы PR-ға байланысты. Өзге 
тілмен  айтқанда,  PR  –  бұл  заманауи  қоғамға  тән,  қарым-қатынасты  тиімді  әрі 
демократиялық 
басқарудың 
арнайы 
құралдарының, 
тәсілдері 
мен 
технологияларының жүйесі. 
Бизнестегі PR – маркетингтік байланыстың ең маңызды құралдарының бірі. Ол 
экономикалық  қызметті  қоғам  өмірінің  өзге  салаларымен:  саясатпен,  мәдениетпен, 
идеологиямен, экологиямен және т.б. байланыстырады. 
Бизнестегі  PR-шараларды  жүзеге  асыру  деңгейлеріне  келсек,  ондағы  PR-
қызметтерді  жұртшылық  пен  қоғамдық  пікірге  тигізетін  әсері  бойынша  келесі 
кезеңдерге бөлеміз: 
а) PR мамандарының жұртшылықпен, қоғамдық пікірмен байланысты тұрақты, 
күнделікті  жұмыстары  фирма  басшылығының,  қызметкерлер  құрамының, 
тұтынушылардың  және  т.б.-дың  сұранысын  орындаумен,  ұйымды,  фирманы  түрлі 
қоғам топтарымен байланыстыруға қатысты жүргізіледі; 
ә) ұйымның, компанияның жұртшылықпен, қоғамдық пікірмен жұмыс істеудегі 
арнайы 
шараларын 
ұйымдастыру, 
яғни, 
тұсаукесерлер, 
қабылдаулар, 
конференциялар мен мерейтойлар ұйымдастыру; 
б)  экономикалық,  әлеуметтік,  экологиялық,  саяси  және  т.б.  жобаларға  тиімді 
PR-сүйемелдеулер жасауға бағытталған PR-жобаларды әзірлеп, жүзеге асыру; 
в)  ұйымның  және  жұртшылықтың  өзара  қарым-қатынасындағы  нақты 
міндеттер мен мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған PR-науқандарды ұйымдастыру 
мен өткізу. 
Жалпы  PR-дың  бастау  алуы,  дамудың  негізгі  тұстарына  келер  болсақ,  паблик 
рилейшнздің  ғылым  ретінде  дамып,  қоғамдық  өмірде  нақты  саланы  қамтуы  ерте 
замандардан  бастау  алады.  Мысалға,  кейбір  ғалымдар  PR-дың  негізін  қалаушы 
өзінің «Риторика» трактатында екі мың жылдан астам уақыт бұрын «этос» ұғымын 
енгізген  Аристотель  деп  таниды.  Мұнда  ол  жұртшылықтың  шешеннің  сөйлеген 
сөзіне деген көзқарасы арқылы көрсеткен. 
Заманауи  түсінікпен  қарасақ,  паблик  рилейшнз  XVIII  ғасырдың  ортасында, 
нақтырақ  айтқанда,  Америка  Құрама  Штаттарының  тәуелсіздікке  деген  күресі 
кезінде  қалыптасқан.  Бұл  кезде  қалың  бұқараны  белгілі  бір  мақсаттарға  белсенді 
түрде,  өз  қалауларымен  қатысуға  шақыру  кезінде  қажет  болды.  Дегенмен,  «паблик 
рилейшнз»  терминінің  өзі  алғаш  рет  XIX  ғасырдың  басында,  1807  жылы 
қолданылған. 
Екі  жүз  жылдан  астам  тарихы  бар  PR  туралы  қысқаша  тоқталып  өту  мүмкін 
емес.  Сол  себепті  нақты  деректерге  тоқталып  өтейік.  PR  ұйымдастыруға  алғашқы 
болып арнайы назар аударған саясаткер, америкалық революцияның жетекшілерінің 
бірі  С.  Адамс  болды.  Ол  жұртшылықтың  назарын  аудартатын  символдардың, 
ұранның,  арнайы  шараларды  ұйымдастырудың  қажеттігін  алғашқылардың  бірі 
болып анықтады. Осылайша қоғамдық пікірді басқаруға болатынын білді. 
Пиардың алғашқы арнайы шаралары «Бостон қырғыны» мен  «Бостондық шай 
ішу» деп аталатын оқиғалар болды. Біріншісі 1770 жылға қатысты, бұл оқиға АҚШ-
тың  тарих  оқулықтарына  да  енгізілді.  Бостонда  сол  кездегі  көше  төбелестерінің 
бірінде  қаланың  бес  тұрғыны  өлтіріледі.  Баспасөз  кінәні  ағылшын  әскеріне  жаба 
салды. Бостон тұрғындарының британдық офицерлерге деген жек көру сезімін ояту 
мақсатында, бұл «варварлық акция» деп атады. 
«Бостондық шай ішу» оқиғасы бұдан да қызығырақ. Мұнда PR-дағы белгілі бір 
ақпараттық сылтаудың қолданылуы емес, арнайы пиар шараны ұйымдастыру туралы 
айтылады.  Бостон  портында  шай  тиелген  британдық  кеме  тұрды.  1773  жылы  6 
желтоқсанда  патриот-америкалықтар  тобы  үндіс  болып  киініп  алып,  кемеге  кіріп, 

№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016          ISSN 2307-0250 
Žas ġalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist 
______________________________________________________________
 
 
 
15 
теңізге  шай  тиелген  жүкті  лақтырып  жібереді.  Бұны  байқап  қалған  топ  оларды 
кемеден  шығарып  жібереді.  Соған  қарамастан,  капитан  журналға  бұл  жағдайды 
«бұзақылардың  әрекеті»  деп  қана  жазды.  Дегенмен,  бұл  уақытта  оқиға  орнына 
арнайы  журналистер  жиналып,  болған  оқиғада  Америка  тұрғындарын  аңдыған 
британдықтар кінәлі деп жариялады. 
Алғашқы  кәсіби  PR-маманы  Амос  Кендалл  болды.  Журналистік  білімі  бар  ол 
XIX  ғасырдың  20-30-шы  жылдары  АҚШ-тың  7-ші  президенті  Эндрю  Джексонға 
қызмет  көрсетті. Бұл президент саясаттан еш хабары жоқ, халық арасынан шыққан 
қарапайым  адам  болды.  Оған  өз  ойы  мен  пікірлерін  дұрыс  жеткізу  қиындық 
тудырды.  Сол  себепті  президентке  кеңес  беретін  адам  қажет  болды.  Амос  Кендалл 
Джексонның  АҚШ  президенттігіне  сайлау  кезінде  жеңіп  шығуына  ықпал  етуімен 
қатар, кейін президент сарайына өз көмекшілерімен келіп, Джексонның кабинетінен 
кейін  орналасқан  бөлмеге  жайғасып,  сонда  жұмыс  істеді.  А.  Кендалл  президенттің 
халыққа  жолдауларын  да  жазу  барысында  кеңестер  беріп  отырған.  Тіпті, 
президенттің  келіссөз  жүргізіп  отырған  кезде  де,  кейбір  сұрақтарға  жауап  бере 
алмаған  сәттерінде,  Президент  «су  ішіп  келейін»  деп  сыртқа  шығып  кетіп,  өз 
ақылшысынан кеңестер алып отыратын болған. 
Алғашқы  PR-фирма  1900  жылы  Бостонда  «Паблисити-бюро»  атауымен 
ашылды.  Оны  Дж.  Михаэлстің  бастамасымен  журналистер  ұйымдастырған.  Фирма 
белсенді  PR-науқанын  жүргізудің  арқасында  1906  жылы  таныла  бастады.  Ол 
теміржол  көлігіне  Теодор  Рузвельттің  АҚШ  Конгресінде  енгізген  қатаң  тәртібіне 
қарсы науқан болды. 
Алғашқы  рет  PR-дың  негізгі  қағидаларын  Айви  Лебретед  Ли  арнайы 
«Қағидалар декларациясында» жазды. Айви Лиді PR атасы деп атайды. Бастапқыда 
журналист болып қызмет атқарған ол, кейін Дж. Паркер атты журналиспен бірлесіп 
«Паркер  энд  Ли»  компаниясын  құрады.  Айви  Ли  PR  декларациясына  қоғамға  тек 
толық,  нақты,  шынайы  әрі  сенімді  ақпарат  таратумен  қатар,  екі  жаққа  да  тиімді 
шешімдерді іздестіру қағидаларын енгізді. 
Алғаш рет мемлекеттік органдарда PR бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарында 
Джордж Крильдің бастамасымен Қоғамдық ақпарат комитеті жұмысының жанынан 
ашылды.  Комитеттің  міндеті  –  Американың  соғысқа  қатысуына  қоғамның  қолдау 
көрсетуіне  әкелу,  қоғамның  оң  пікірін  қалыптастыру  болды.  Осы  мақсатта  арнайы 
үгітшілер институты құрылды (соғыстың соңына қарата олардың саны шамамен 400 
мыңды  құрады).  Олар  төрт  минуттың  ішінде  мектептерде,  шіркеулерде,  клубтарда 
және өзге де адамдар көп жиналатын орындарда халыққа соғыс алаңында орын алып 
жатқан  негізгі  оқиғалар  мен  америкалық  сарбаздарға  қалай  қолдау  көрсету  туралы 
түсіндіру жұмыстарын жүргізді. 
Паблик  рилейшнздің  ғылыми  негіздерін  атақты  ғалым,  PR  практигі  Эдуард 
Бернейз  қалаған.  1912  жылы  АҚШ-та  колледжді  аяқтағаннан  кейін,  ол  Еуропаға 
келіп,  паблик  рилейшнз  бойынша  оқу  курсын  әзірлейді.  1923  жылы  PR-дың 
методологиялық  және  методикалық  негіздері  ұсынылған  «Қоғамдық  пікірді 
кристалдандыру»  деп  аталатын  оқу  құралын  жарыққа  шығарады.  Сол  мезгілде 
Эдуард  Бернейз  іс  жүзінде  ауқымды  пиар  жұмыстарын  жүргізеді.  Оның 
тұтынушыларының  арасында  208  адам  мен  ұйым  болады,  олардың  көбісі 
америкалық президенттер мен ірі бірлестіктер еді. 
Әдетте  пиар  мамандарының  қызметтері  фирма  басшылығымен  жұмыс;  ұйым 
қызметкерлерімен  жұмыс;  бәсекелестермен  жұмыс;  клиенттермен  жұмыс;  фирма 
серіктестерімен жұмыс; бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс деп бөлінеді. 
Пиар маманының жалпы білімділігіне қойылатын талаптарға тоқталар болсақ, 
маман мынадай талаптарға жауап береді: 

№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016          ISSN 2307-0250 
Žas ġalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist 
______________________________________________________________
 
 
 
16 
-  Екі  жақты  коммуникация  орнатудың  негізгі  әдістерін,  коммуникациялық 
қарым-қатынастардың  даму  тармақтарын,  тұлғаның  кәсіби  ерекшеліктерін, 
гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық ғылым саласындағы ілімді білетін; 
-  Дүниетанымы  кең  жоғары  білімді  тұлғаны  қалыптастыруға  ықпал  ететін 
әлеуметтік-гуманитарлық пәндер саласындағы базалық білімдерді меңгерген; 
- Мәдени ойлау және бұқаралық сөз сөйлеуді меңгерген, өз ойын ауызша және 
жазбаша түрде дұрыс та айқын рәсімдей алатын; 
-  Кәсіби  мәселелерге  қатысты  пікір-сайыстарға  қатысатын,  қоғамдағы  түрлі 
құбылыстар  мен  үдерістерді  ғылыми  сараптау  негіздермен  болжайтын,  олардың 
сапалық және сандық сараптауларын жүзеге асыратын; 
-  Әлеуметтік  зерттеулердің  мақсатын  анықтап,  оларды  зерттелетін  ғылым 
әдістері бойынша жүзеге асыруға қабілетті; 
- Пәнаралық жобалар бойынша жұмыстарға дайын, ұжымдық жұмысқа дайын, 
басқару әдістерін білетін, басқару шешімдерін тауып, шешім қабылдауға қабілетті; 
-  Ақпарат  жинау  әдістерін,  танымдық  қызмет,  мәтінді  түсіндіру  түрлерін, 
халықаралық  құқық  негіздерін,  басылымдық,  электрондық  БАҚ  жұмыстарының 
ерекшеліктерін,  компьютерлік  желілер  мен  мәліметтер  базасы  бойынша  жұмыс 
ерекшеліктерін білетін; 
-  БАҚ  жүйесі  туралы,  БАҚ-тың  түрлі  мемлекеттік  және  жеке  меншік 
ұйымдармен  әрекет  ету  механизмдері  туралы,  қоғамның  дамуы  туралы  заң, 
қоғамның құқықтық және әдеп нормалары туралы жалпы түсінігі бар; 
-  Мамандық  саласындағы  жағдай  мен  қоғамдық  құбылыстарды  сараптай  және 
болжай алуға қабілетті; 
-  Қақтығыстар  мен  түсініспеушіліктердің  алдын  алатын,  өзара  сыйластық  пен 
әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастыруға ықпал ететін болуы тиіс. 
Әлеуметтік-этикалық  құзіреттілігіне  қойылатын  талаптарға  тоқталсақ: 
демократиялық қоғамның идеалдары мен құндылықтарына бағытталу; топта жұмыс 
істеуге, өзінің көзқарасын дәлелдеуге, жаңа шешімдер ұсынуға, өз пікірлерін ұжым 
пікірімен  салыстыруға,  ұжымдық  шешімге  бағынуға  көмектесетін  мәдениет, 
қоғамдық  пікір,  дәстүр,  салт,  әлеуметтік  нормаларға  негізделген  этикалық 
құндылықтарды сақтау; әлеуметтік және кәсіби жағдайларға бейімделе білу; басқару 
шешімдерін қабылдау үдерісінде төзімді, құзіретті, шынайы болу. 
Экономикалық  және  ұйымдастырушылық-басқарушылық  құзіреттілігіне 
қойылатын  талаптар:  елдегі  немесе  аймақтағы  экономикалық  жағдайды,  сондай-ақ, 
әлеуметтік-экономикалық  жағдайды  сараптауда  теориялық  дайындығы  болу; 
әлемдік  экономиканың  динамикалық  өзгеру  құбылыстары  мен  үдерістеріне  орай 
бағытталып, бейімделу; басқару қызметі арқылы жұмысты тиімді ұйымдастыра білу; 
мемлекеттік  экономикадағы  рөлі  мен  негізгі  функциялары,  бюджеттік  саясатты 
қалыптастыру  принциптері,  мемлекеттік  экономикалық  саясат  бағыттары  туралы 
білімді игеру. 
Кәсіби  құзіреттілігіне  қойылатын  талаптар:  алған  білімін  еркін  кәсіпкерлік 
жағдайында шешім шығаруда, экономика бойынша жұмыстар жүргізуде, ақпараттық 
ағындарды  сараптау  мен  басқаруда  пайдалана  білу;  бұқаралық  ақпарат 
құралдарымен,  ақпараттық  жарнамалық,  консалтингтік  агенттіктермен,  қоғамдық 
құрылымдармен, партиялар мен қозғалыстармен, инвесторлар және акционерлермен 
қажетті  байланысты  орнату  және  тұрақты  түрде  қолдай  білу;  баспасөз  орталығы, 
баспасөз  қызметі,  баспасөз  бөлімі,  қоғамдық  байланыс  бөлімі,  қоғамдық  байланыс 
орталықтарын  ұйымдастыру  мен  басқару  дағдыларын  игеру;  әлеуметтік 
психологияны  білу  және  дағдарыс  жағдайында  жұмыс  дағдыларын  меңгеру; 
аудитория  мен  оның  көңіл-күйін  ескере  отырып,  жан-жақты  зерттей  білу;  PR, 

№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016          ISSN 2307-0250 
Žas ġalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist 
______________________________________________________________
 
 
 
17 
ақпараттық  науқандарды  жоспарлап,  ұйымдастыру  білу,  әлеуметтік  және  саяси 
маркетинг  дағдыларын  игеру,  хаттама  және  іскери  шараларын  ұйымдастырып, 
жүргізе  білу;  қоғамдық  пікір  сауалнамасының  әдіснамасы  мен  техникасын 
пайдалана  білу,  шешендік  өнерін,  бұқаралық  сөз  сөйлеу  әдістері  мен  тәсілдерін 
(сөйлеу  негіздерін,  түрлерін,  сөйлеу  этикеті  ережесін  және  сұхбат  жүргізу, 
композиция  және  стиль  заңдарын,  сендіру  тәсілдерін  білу)  еркін  меңгеру,  әдеби 
редакциялау  дағдыларын  игеру,  өзіндік  публицистік  шығарма,  баспасөз  парағын 
жаза  білу;  компьютерлік,  ұйымдастыру,  аудио  және  видео  техниканы  біліктілікпен 
пайдалану. 
Компания  басшылығымен  жұмыс  –  пиар  қызметінің  маңызды  бағыттарының 
бірі.  Оның  негізгі  құрамдас  бөліктерін  атап  өтсек:  «компанияның  міндетін» 
анықтауға  қатысу  –  оның  ресми  мәлімделетін  әлеуметтік  мақсатына  араласу;  екі 
жақты  келісілген  компания  мен  оның  басшылығының  имиджін,  тауарлар  мен 
қызметтер брендін әзірлеп, іс жүзіне асыру, компания басшылығының келіссөздерде 
және  БАҚ-та  сөйлейтін  сөзін  әзірлеу;  фирма  басшылығының  билікпен, 
серіктестермен,  саяси  партиялармен  және  қоғамдық  ұйымдармен  байланысын 
реттеу;  арнайы  шараларды  ұйымдастыру:  тұсаукесер,  кездесу,  конференция, 
брифинг,  көрме  және  т.б.;  қайырымдылық,  демеушілік,  қамқоршылық  және 
фандрайзинг жұмыстарын ұйымдастыру; дағдарыстарды болжай білу және олардың 
алдын алу немесе оларға дайын болу үшін шаралар легін жоспарлай білу. 
Ұйым  қызметкерлерімен  жұмыс  –  бұл  клиенттермен  тікелей  жұмыс  істейтін 
мамандарды  іріктеу,  оқыту,  жаттығулар  жасау;  қызметкерлердің  БАҚ-пен 
бақылаусыз байланыс орнатуын шектеу. 
Бұл  қызметтің  екінші  маңызды  бағыты  –  жаңа  тағайындаулар  мен  жұмыстан 
босатулар  кезінде  түсіндіру  жұмыстары,  сонымен  қатар,  жаңа  бұйрықтар  мен 
өкімдерді қызметкерлердің дұрыс қабылдауына жағдай жасау; бұрыс сыбыстар мен 
әңгімелердің алдын алу, оларды болдырмау. 
Қызметтің  үшінші  бағыты  –  фирмалық  стандарттарды  әзірлеп,  іске  асыру, 
түрлі  кәсіби  байқауларға  қызметкерлердің  қатысуын  ұйымдастыру  («Ең  үздік 
менеджер» және т.б.).  
Бизнестегі  PR-мамандары  «фирма  тарихы»  бойынша  материалдарды  жинап, 
сақтаумен  де  айналысады  және  басшылықтың  «ішкі  жұртшылықпен»  байланысын 
одан әрі арттырудың өзге де шараларын ойлап табуы керек. 
Бәсекелестермен  жұмыс,  PR-маманы  «пираттық  мұрағатпен»  жұмыс  істеуі 
керек  (өз  фирмасының  ойлап  тапқан  бірегей  тәсілдерін,  технологияларын,  ноу-
хауларын  бәсекелестердің  ұрлап  алғанын  аңғару);  сәтті  және  сәтсіз  шыққан 
жарнамалар  мен  пиар  науқандарының  тізімін  жасау;  ең  бастысы,  қандай  жолдар 
арқылы болса да (бірақ, шынайы, заңды жолдармен) бәсекелестердің клиенттерін өз 
компаниясына тарту. 
Клиенттермен жұмыс: 
а) Фирманың тұрақты клиенттерін ұстап тұру; 
ә) Қажет емес клиенттерден сыпайы түрде бас тарту; 
б)  Жаңа  клиенттерді  тарту  бойынша  шараларды  ұйымдастыру  жұмыстарына 
бағытталған  акциялар  мен  шаралар  кешенін  қамтиды.  Бұдан  өзге,  фирманың 
тауарлары  мен  қызметтерін  түрлі  клиент  топтарына  ұсыну  жұмыстары  белсенді 
жүргізіледі.  Осы  саладағы  PR-дың  маңызды  бағыты:  бағаның  жоғарылауы, 
қаржылық шығындар, дивидент төлеудің кешеуілдеуі кезінде клиенттерге ақпаратты 
дұрыс жеткізе білу. 
Фирма  серіктестерімен  жұмыс.  Бірінші  кезде  оларға  фирманың  ұзақ  мерзімді 
мақсаттары  мен  саясаты  туралы  түсіндіру,  алдағы  кейбір  мәжбүрліктен 

№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016          ISSN 2307-0250 
Žas ġalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist 
______________________________________________________________
 
 
 
18 
қабылданатын  шешімдердің  серіктестердің  сенімін  үзбеуі  үшін,  оларға  күтпеген 
жаңалық  болмауы  үшін  жағдайды  анықтап  алған  жөн.  Бір  сөзбен  айтқанда, 
серіктестер  сезіктеніп,  көзқарастарының  бұрыс  жаққа  өзгеріп  кетуінің  алдын  алу. 
Серіктестердің арасында билік органдары, жергілікті өзін-өзі басқару мекемелері де 
болуы  мүмкін,  бұндай  жағдайда  олардан  «сенім  несиесін»  алып  алған  жөн. 
Серіктестермен  жұмыс  барысында  ұйымның  имиджі  мен  абырой-беделі  туралы 
ұмытпаған абзал. 
БАҚ-пен жұмыстың төрт негізгі бағыты бар: 
Біріншіден, журналистерге кешенді ақпараттық қызмет көрсету, яғни баспасөз 
конференцияларын, брифинг, баспасөз турларын ұйымдастыру; 
Екіншіден,  БАҚ  қызметкерлері  үшін  әртүрлі  ақпараттық  материалдар  әзірлеу: 
баспасөз релизі, бэкграундер, медиа-кит және т.б.; 
Үшіншіден,  баспасөз  мониторингін  жүргізу,  яғни,  БАҚ  жариялайтын 
хабарламаларды бақылап, саралау; 
Төртіншіден,  спин-шеберлік  қызметін  ұйымдастыру,  яғни,  БАҚ  жариялаған 
(немесе  жариялауға  әзірленіп  жатқан)  жағымсыз  ақпаратты  ығыстыру  және  фирма 
туралы жағымды жарияланымдардың көп болуына жағдай туғызу. 
Бизнестегі  PR-қызмет  бөлімшесінің  маңызды  қызметтердің  бірі  PR-жобалар 
мен  PR-науқандарды  өткізу.  Бұл  PR-маманы  үшін  бір  жағынан  күрделі  жұмыс,  ол 
шығармашылық  тұрғыдан,  креативті  түрде  ойлануды  талап  етеді.  Бір  сөзбен 
айтқанда,  PR-қызметі  әдеттегі  жағдайда  қоғаммен  байланыс  орнатуды  талап  етсе, 
PR-жобалар  мен  науқандарды  ойлап  тауып,  жүзеге  асыру  кезінде  алға  жылжыту, 
ұйымның имиджін құру секілді салмақты жұмыстар атқарылады. 
PR-жоба  –  бұл  экономикалық,  саяси,  экологиялық,  мәдени  және  өзге  де 
жобаларды  тиімді  іске  асыруға  бағытталған  ілеспелі  PR-науқан.  Жоба 
жұртшылықтың  көңілінен  шығатын,  оң  қоғамдық  пікірге  ие  болатындай  болуы 
қажет. 
PR-сүйемелдеу  қалай  жүзеге  асырылады?  А.  Чумиков  пен  М.П.  Бочаровтың 
айтуынша, модульдік технологиялар, қазіргі  тілмен айтқанда, модульдер өте тиімді 
нәтиже  береді.  Мысал  келтіріп  өтсек,  белгілі  бір  ұйым  немесе  құрылым  салауатты 
өмір  салтына  байланысты  ауқымды  жобаны  іске  асырмақшы.  Оған  PR-қолдау 
көрсету  үшін  ұйым  қызметкерлері  немесе  арнайы  шақырылған  пиар  компания 
қоғаммен байланыс жұмыстарымен қамту үшін модульдер қатарын әзірлейді. 
Модульдер мына түрде болуы мүмкін: 
- Жобаны жүзеге асыру үшін базалық материалдар жинағын дайындау; 
-  Жобаның  фирмалық  стилін  әзірлеу,  яғни  логотип,  папкалар,  буклеттер 
әзірлеу, т.б.; 
- 
Ақпараттық  қолдау  көрсету  пулын  ұйымдастыру,  яғни,  жобаны 
сүйемелдеумен айналысатын журналистер «командасын» құру; 
-  Презентациялық  акцияны  әзірлеп,  өткізу,  соның  ішінде  баспасөз 
конференциясы,  мұнда  мақсатты  аудитория  алдында  жобаны  «алға  жылжыту» 
жұмыстары жүргізіледі; 
- Көрмеде ақпараттық модульді әзірлеу; 
-  Журналистердің  жобаға  қатысты  өңірлерге  сапарын  (баспасөз  турын) 
ұйымдастыру; 
-  «Дөңгелек  үстел»  форматындағы  кездесу,  мұнда  жобаның  негізгі  мәселелері 
талқыланады,  оған  қызығушылық  танытқан  тараптар  мен  жобаның  тікелей 
қатысушылары, сұрақтарға жауап берушілер келеді; 
-  Жобаны  жүзеге  асыру  үшін  келісімге  қол  қою  секілді  соңғы  әрекетке  дейін 
жеткізу. 

№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016          ISSN 2307-0250 
Žas ġalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist 
______________________________________________________________
 
 
 
19 
Есте сақтау керек! Жоғарыда аталған модульдердің барлығы орындалса, жоба 
сәтті жүзеге асырылады дегенді білдірмейді. PR-сүйемелдеу компанияның креативті 
ойланулары  мен  жобаны  «қызықты»  етіп  ойлап  табуларына,  көпшілікке  түсінікті, 
жеткілікті түрде жеткізуіне байланысты. 
PR-науқан  –  бұл  жинақталған,  белгілі  бір  мақсатқа  бағытталып,  ұзақ  мерзімге 
созылатын, қоғаммен және қоғамдық пікірмен жұмыс істей отырып, ұйымның өзекті 
мақсаттарына  қол  жеткіздіретін,  арнайы  креативті  пиар  құралдарын,  тәсілдерін, 
технологияларын қолдану. 
Сонымен,  PR-жоба  –  сүйемелдеу  акциясы  болса,  PR-науқан  –  қоғаммен 
байланыс орнатуға бағытталған негізгі пиар мақсаттар мен міндеттер орындалатын; 
компания  имиджі,  оның  фирмалық  стилі,  тауарлары  мен  қызметтерінің  бренді 
қалыптастырылатын;  компания  репутациясын  құрудың  ең  тиімді  технологиялары 
ізделіп,  жүзеге  асырылатын;  фирманы  қоғам алдында  «танымал  ететін»  акция.  Дәл 
осы  қызметтер  PR-науқанды  жүргізу  кезінде  өзекті  болып  табылады.  Әрбір  PR-
науқанның  мақсаты  –  адамдардың,  жалпы  жұртшылықтың  саған  деген  оң  пікірін 
тудыру. 
Бизнестегі  PR-науқандардың  барлығы  жаттанды  болмауы  керек.  Тіпті,  ол 
туралы  халық  аузында  сөз  тараған  кезде  де,  өздігінен  таралатын  деңгейге  жетуі 
керек. Жыл сайын әлемде ең үздік PR-идеялар байқауы өткізіледі. Мысалға АҚШ-та 
«Күміс  төс»  (Серебряная  наковальня),  Ресейде  –  «Күміс  мерген»  (Серебряный 
лучник),  Қазақстанда  «Ақ  мерген»  байқаулары  өткізіледі  (ҚР  Қоғаммен  байланыс 
жөніндегі ұлттық қауымдастығы). 
PR-науқандардың  негізгі  типтері  мен  түрлеріне  тоқталсақ,  біріншіден,  PR-
науқандарды жұртшылыққа, қоғамдық пікірге әсер ету дәрежесіне орай алты негізгі 
түрге бөлеміз. 
PR-науқандардың типтері америкалық мамандар Ньюсом Даг, Терк Джуди Ван 
Слайк,  Крукеберг  Диннің  айтуынша  жұртшылыққа  әсер  етудің  қарқындылығымен, 
тереңдігімен  анықталады.  Осыған  сәйкес  келесі  PR-науқандардың  түрлерін  атап 
өтуге болады: 
−  Жұртшылыққа  белгілі  бір  жаңалық  туралы  мағлұмат  беретін,  ақпарат 
тарататын  науқандар  (мысалға,  Қазақстандағы  балаларға  арналған  автоорындықтар 
туралы); 
−  Жұртшылықты  бұрыннан  белгілі  мәліметпен  ақпараттандыру  деңгейін 
арттыру; 
−  Жұртшылықты  үйретуге  қатысты  науқандар  (мысалға,  жол  қауіпсіздігі 
ережелеріне өзгерістер енген кезде, азаматтарды құқықтық нормаларға үйрету, т.б.); 
− Қарсыластардың, бәсекелестердің пікірін өзгертуге бағыталған науқандар. 
RACE коммуникациялық кешені түрлі PR-науқандарды өткізуге қызмет ететін, 
әлемге танылған қызметтер жиынтығы. Оның құрамдас бөліктеріне тоқталып өтсек: 
R  –  Research  –  зерттеу  кезеңі.  Бұл  қызмет  негізінен  мақсатты  топтарды, 
олардың ұйымға, көшбасшыларға, тауарларға деген қарым-қатынастарын анықтауға 
және  жұртшылықтың  әрекетіне  ықпал  етуі  ықтимал  ақпарат  көзіне  талдау  жасауға 
бағытталған; 
А  –  Action  –  әрекет  –  бұл  кезеңде  пиар  науқанының  тұжырымдамасы 
әзірленеді.  Кезең-кезеңімен  жұмыс  жоспары  әзірленеді,  негізгі  атқарылатын 
жұмыстардың тізімі жасалады; 
С – Communication – бұл жұртшылық арасынан мақсатты аудиторияға тікелей 
ықпал  ету  үшін  ақпараттық,  коммуникациялық  әрекеттерді  жүзеге  асыруға 
бағытталған кезең; 

№№1-12(104-115), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016          ISSN 2307-0250 
Žas ġalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist 
______________________________________________________________
 
 
 
20 
E – Evaluation – PR-стратегияда қарастырылған жоспарлардың әр кезеңде қалай 
орындалғанын бағалайтын кезең. 
Осыған  сәйкес  PR-науқандарды  ұйымдастырудың  түрлі  үлгілері  ұсынылған. 
Танымал модельдердің бірі Ф. Дженкинс ұсынған үлгі: 
- Жағдайды бағалау; 
- Мақсаттарды анықтау; 
- Жұртшылықты анықтау; 
- Байланыс арналарын, жұртшылыққа ықпал ету технологияларын іріктеу; 
- Бюджетті жоспарлау; 
- Нәтижелерді бағалау. 
Зерттеу  жүргізу  кезінде  келесі  тәсілдер  қолданылады:  зерттеудің  әлеуметтік 
тәсілдері  (сауалнамалар,  құжаттарға  талдау  жасау,  бақылау,  сараптама);  аудит 
тәсілдері  (коммуникациялық,  әлеуметтік,  жағдайлық  және  т.б.);  формалды  емес 
зерттеулер,  соның  ішінде  түрлі  дәлелдемелерді,  жарияланымдарды  жинақтау  және 
т.б. 
Мақсатты  топтарды  іздеу  –  тиімді  PR-науқанның  маңызды  бағыты,  түрлі 
негіздер 
бойынша 
(өңірлік, 
әлеуметтік-демографиялық, 
психографиялық) 
сегменттеу.  Мысалы,  біз  Қазақстанда  кофе  шығаратын  фирманың  өкілі  болсақ, 
алдымен  Қазақстанның  14  облысын  алып,  әр  облысқа  жеке-жеке  тоқталып, 
өңірлердің  әлеуметтік,  экономикалық,  демографиялық  жағдайларын  қарастырамыз. 
Ол үшін көп ізденудің қажеті шамалы. Арнайы мемлекеттік статистика агенттігінің 
сайтына  кіріп,  өзімізге  қажетті  ақпараттарды  алуымызға  болады.  Бұның  барлығы 
«Біз жарнаманың қай түрін қай өңірге таратуымыз керек?» деген сұрақтың жауабын 
табу  үшін  жүргізіледі.  Яғни,  қала  мен  ауыл  халқын  жекелеп  қарастырып  алғаннан 
кейін, жұртшылық арасынан мақсатты аудиториямызды қарастырамыз. 
Біріншіден,  біздің  шығаратын  өніміміз  –  кофе.  Кофені  күнделікті  тұтынатын 
адамдар жоғарғы сыныптарда оқитын мектеп оқушыларынан бастап, зейнет жасына 
дейінгі  азаматтар.  Яғни,  оның  ішінде  күнделікті  таңертең  тұрып  жұмысқа 
баратындар  мен  сабақ  оқып,  аз  ұйықтайтын  студенттер  де  бар.  Енді,  аудиторияны 
анықтап  алғаннан  кейін,  сауалнама  жүргізу  қажет.  Кофе  адам  жынысына  қарай 
бөлінбейтін өнім болғандықтан, жарнаманы ортақ түрде жүргізуге болады (мысалы, 
отбасы). 
Қорыта  айтқанда,  әр  елдің  көркейіп,  дамуына  бизнестің  берер  үлесі  зор.  Ал 
нарықта  бәсеке  орын  алған  кезде  сапа  да,  қызмет  түрі  де  арта  түседі.  Жан-жақтан 
серіктестер  іздеп,  түрлі  шараларға  қатысып,  қоғам  алдында  жүру  міндеті  тұрады. 
Бұл  кезде  әңгіме  «Қоғаммен  байланыс»  бөлімшелерінің  әр  компанияда  болуы 
қызметті оңтайландыратындығын көздейді. 
Бұқаралық  ақпарат  құралдары  мен  жұртшылық  алдында  қандай  беделде 
болсақ,  аудиториядағы  адамдар  саны  да  арта  түседі,  нарықтағы  компания  орны  да 
жоғарылай беретіні сөзсіз. 
 

жүктеу/скачать 3,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: