1, 2016 педагогический вестник казахстана

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
36
осведомленностью,  причиной  доверия,  непредубежденностью,  гибкостью,  спра-
ведливостью  в  оценке,  честностью  в  столкновении  с  личными  предубеждения-
ми, благоразумием в суждениях, желанием пересматривать, прояснять проблемы 
и сложные вопросы, тщательностью в поиске нужной информации, разумностью 
в выборе критериев, постоянностью в поиске результатов, которые являются столь 
же точными, как использованные первоисточники. Это комбинация, связывающая 
развитие  умения  критического  мышления  с  пониманием  основ  рационального  и 
демократического общества.
Критическое мышление носит рефлексивный характер и имеет отношение к 
общению, к психологии личности. Оно связано не только с познавательной (когни-
тивной), но и с мотивационной сферой, с самосознанием. Когда же мы имеем дело 
не с мыслями людей, а с явлениями материального мира, то нам бывает вполне до-
статочно обычного мышления.
Учение,  ориентированное  на  выработку  навыков  критического  мышления, 
предусматривает  не  просто  активный  поиск  учащимися  информации  для  усвое-
ния, а нечто большее: соотнесение того, что они усвоили, с собственным опытом, а 
также сравнение усвоенного с другими исследованиями в данной области знания. 
Учащиеся вправе подвергать сомнению достоверность  или авторитетность полу-
ченной информации, проверять логику доказательств, делать выводы, конструиро-
вать новые примеры для её применения, рассматривать возможности решения про-
блемы и т.д.
Цель: определить условия эффективности развития критического мышления 
младшего школьника на уроках математики.
Объект  исследования:  развитие  критического  мышления  младших  школь-
ников.
Предмет  исследования:  педагогические  условия  развития  критического 
мышления младших школьников на уроке математики.
Гипотеза:  условия  развития  критического  мышления  будут  эффективны, 
если:
– грамотно  осуществляется  выбор  форм  и  методов  развития  критического 
мышления младших школьников на уроке математики;
– процесс  развития  критического  мышления  будет  комплексным,  осущест-
вляться на всех учебных предметах и внеклассных занятиях;
– осуществляется  учет  индивидуальных  особенностей  младших  школь-
ников.
Задачи:
1. Выявить сущность критического мышления младшего школьника.
2. Определить особенности критического мышления младшего школьника.

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
37
3. Проанализировать практический опыт развития критического мышления 
младшего школьника.
4. Продиагностировать уровень сформированности критического мышления 
младших школьников.
«Критическое  мышление»  можно  отнести  к  инновационным  технологиям, 
так как она соответствует основным параметрам инновационного обучения. 
Термин  «критическое  мышление»  известен  очень  давно  из  работ  таких  из-
вестных психологов, как Жан Пиаже, Джером Сеймур Брунер, Лев Семенович Вы-
готский и др. В профессиональном языке педагогов-практиков в Казахстане это по-
нятие стало употребляться сравнительно недавно.
Бертран Рассел как-то сказал, что «во всех делах очень полезно периодиче-
ски ставить знак вопроса к тому, что вы с давних пор считали не требующим дока-
зательств». Опираясь на это высказывание, ученику необходимо ставить перед со-
бой такие вопросы как: что я знаю? Что я узнал нового? Как изменились мои зна-
ния? Что я буду с этим делать? 
В  настоящее  время в различных  научных источниках можно найти  разные 
определения критического мышления. Анализ работ по данной теме показывает, 
что не существует единого определения данного вида мышления.
Многие ученые дают свое определение этого понятия:
Сущность понятия «критическое мышление»
1. Джон Дьюи
сложная, связанная с поступками человека, основанная на содержании сеть де-
ятельности, вовлекающей всего человека.
2. Робин Пол
это организованное, рациональное, самонаправленное мышление, которое уме-
ло преследует цель мышления в некоторой сфере знаний или интересов чело-
века.
3. Б. Бейер
способ оценки аутентичности, ценности или точности чего-либо.
4. Джуди Браус 
и Дэвид Вуд
это поиск здравого смысла – как рассудить объективно и поступить логично с 
учетом как своей точки зрения, так и других мнений, умение отказаться от соб-
ственных предубеждений.
5. Дайана 
Халперн
использование таких когнитивных навыков и стратегий, которые увеличивают 
вероятность получения желательного результата.
Проанализировав их, мы даем свое рабочее определение: критическое мыш-
ление – способность анализировать информацию с позиции логики, умение выно-
сить обоснованные  суждения,  решения и применять  полученные  результаты как 
к стандартным, так и нестандартным ситуациям, вопросам и проблемам; способ-
ность  ставить  новые  вопросы,  вырабатывать  разнообразные  аргументы,  прини-
мать продуманные решения. 

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
38
Основные характеристики критического мышления: умение видеть пробле-
мы, готовность к их решению, умение анализировать проблему, умение найти не-
стандартные решения, умение аргументировать свою проблему.
Принципы и технологии критического мышления: готовность, гибкость, спо-
собность исправлять свои ошибки, настойчивость, осознание.
Отличием  критического  мышления  от  обыденного  является:  оценивающее 
суждение, взвешенное суждение, классификация, построение гипотезы и др.
Математика начинается вовсе не со счета, что кажется очевидным, а с загад-
ки, проблемы. Чтобы у младшего школьника развивалось критическое мышление, 
необходимо, чтобы он почувствовал удивление и любопытство. Только через пре-
одоление трудностей, решение проблем, ребенок может войти в мир творчества.
На уроках математики у учащихся развивается умение логически мыслить и 
аргументировано доказывать свою точку зрения.
Задачи «шутки» и задачи «головоломки», в свою очередь, развивают у уча-
щихся умение критически подходить к условию задачи, показывают, что не всегда 
то, что кажется верным на первый взгляд, является таковым. Такие задачи обостря-
ют внимание и приучают к осторожности в привычном ходе мыслей.
В нашей работе мы осуществили диагностику уровня развития логического 
мышления детей. Диагностическая программа включила в себя следующие мето-
дики: «Исключение понятий»  для  исследования  способности к классификации  и 
анализу, определение понятий, выяснение причин, выявление сходства и различий 
в объектах для определения степени развитости у ребенка интеллектуальных про-
цессов;  «Последовательность  событий»  для  определения  способности  к  логиче-
скому мышлению, обобщению; «Сравнение понятий» «Четвертый лишний», «Не-
лепицы», «Установи последовательность», для определения уровня сформирован-
ность операции сравнения у младших школьников.
Уровень мышления на уроке математики так же можно проверить такими за-
даниями, как:
Задание  №1.  В  шестнадцати  клетках  каждой  таблицы  записаны  вразнобой 
числа от 1 до 20. Это означает, что какие-то четыре числа в каждой таблице про-
пущены. Без помощи ручки или карандаша, только глазами отследите все числа и 
выпишите недостающие.
2
19
9
8
20
11
8
17
20
1
14
16
3
13
6
2
18
12
7
5
16
4
14
18
10
4
15
13
7
15
10
5

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
39
В таблице 1 отсутствуют числа 3, 6, 11, 17; в таблице 2 – 1, 9, 12, 19.
Задание №2. Я громко и медленно назову шесть чисел. Ваша задача выслу-
шать меня внимательно и записать эти числа в том же порядке. Начали: 5, 12, 10, 3, 
8, 2 (количество чисел можно увеличить).
Задание №3. Разгадайте внешне похожие ребусы: 1ОЧКА, 1БОР, Ш1А, Ф1А, 
2Д, ПО2Л (Одиночка, разбор, школа, фраза, парад, подвал.)
Таким образом, развивать критическое мышление у младших школьников на 
уроках  математики  необходимо  с  помощью  различных  приемов,  нестандартных 
задач, заданий, требующих логического решения, что будет учтено в дальнейшей 
нашей работе.
Список литературы
1. Дьюи Д. Демократия и образование / Д. Дьюи. – М.: Знание, 2000. – 16 с.
2. Концепция Федеральных  Государственных  Образовательных  стандартов  обще-
го образования / под ред. А.М. Кондакова, А.А. Кузнецова. – М.: Просвещение, 2008. – 16 с.
3. Муравьев Е.В. Критика и критическое мышление / Е.В. Муравьев // Образование в 
современной школе. – 2010. – № 3. – С. 32.
Математика сабақтарында оқушыларының сыни ойлау
дағдыларын дамыту мəселесі бойынша
С.В. Осипова
педагогикалық ғылымдарының кандидаты, Павлодар мемлекеттік 
педагогикалық институтының профессоры, Павлодар қ., Қазақстан
Е.В. Акимова
Педагогика жəне спорт факультетінің студенті, Павлодар мемлекеттік 
педагогикалық институты, Павлодар қ., Қазақстан
А.И. Рыбалко
Педагогика жəне спорт факультетінің студенті, Павлодар мемлекеттік 
педагогикалық институты, Павлодар қ., Қазақстан
Аңдатпа
Берілген  мақалада  сынды  ойлау  технологиясы  қарастырылып,  осы  технологияға  сай 
ерекшеліктері  туралы  талдау  жасалды.  Өткізілген  зерттеудің  негізінде  авторлармен  «критикалық 
ойлау» ұғымының анықтамасы беріліп, қысқа диагностикалық мəлімет ұсынылды.
Тірек сөздер: ойлау, сыни ойлау, идеалды сыни ойлау, cын тұрғысынан ойлау сипаттамасы.

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
40
On the issue of critical thinking development in primary
school children at mathematic lessons.
S.V. Osipova
candidate of Pedagogical Sciences, docent,
Professor of Pavlodar State Pedagogical Institute, Pavlodar, Kazakhstan
E.V. Akimova
the student of the faculty of Pedagogy and Sport
of Pavlodar State Pedagogical Institute, Pavlodar, Kazakhstan
A.I. Rybalko
the student of the faculty of Pedagogy and Sport
of Pavlodar State Pedagogical Institute, Pavlodar, Kazakhstan
Summary
In this article was described critical thinking technology and was analyzed the characteristics of this 
technology. On the basis of the research the author provides a working definition of the concept «critical 
thinking» and proposes a brief diagnostic material.
Keywords: thinking, critical thinking, ideal critical thinking, characterization of critical thinking.
УДК 372.881.512.122 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ
Ə.Қ. Муталипова 
Екібастұз қаласы С.Торайғыров атындағы
№22 лицей мектебі, математика мұғалімі
Аңдатпа
Функционалды сауатты адам қоғамның құндылықтарына сəйкес, қоғамдық ақуалдың 
қалыптасқан мүдделеріне қарай əрекет етеді. Функционалдық сауаттылықты тексеруге 
арналған тест тапсырмалары алғаш рет 2014 жылы ОЖСБ барысында қолданылды. Ма-
тематиканы оқытуда оқушыларға оқу материалын есте сақтауға емес, осы материалды 
шығармашылықпен қолдану шеберлігін қалыптастыруға көп көңіл бөлінеді.
Тірек  сөздер:  функционалдық  дағдылар,  əлеуметтік  бейімделу,  құзыреттіліктер, 
математикалық сауаттылық, шығармашылық қабілет, сабақтастық. 

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
41
Бүгінгі  күні  білім  беру  саласы  «Қазақстан-2050»  ұзақ  мерзімді  Стратегия-
сының  маңызды  басым  бағыттарының  бірі  болып  танылды.  Қазақстан  Респуб-
ликасының Президенті Н.Ə. Назарбаев республиканы əлемдегі бəсекеге қабілетті 
30 елдің қатарына кіргізу туралы міндет қойған болатын. Бұл мəселені жүзеге асы-
руда білім беру жүйесін жетілдіру айтарлықтай рөл атқарады. 
Елбасы Н. Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Əлеуметтік-экономикалық 
жаңғырту  – Қазақстан  дамуының басты  бағыты» атты  Қазақстан халқына  Жол-
дауында  мектеп  оқушыларының  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  бойын-
ша бес жылдық ұлттық жоспарды қабылдау жөнінде нақты міндет қойды. Ұлттық 
жоспардың  мақсаты  –  Қазақстанда  білім  сапасын  жетілдірудегі,  оқушылардың 
функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі  атқарылатын  іс-шаралардың 
жүйелілігі мен тұтастығын қамтамассыз ету болып табылады.
Аталған міндет Қазақстанның əлемдегі бəсекеге қабілетті 50 елдің қатарына 
кіруі  процесінде  де  маңызды  болып  табылады.  Еліміз  үшін  маңызды  болып  та-
былатын  аталған  стратегиялық  міндетті  шешу  жағдайында  тұлғаның  ең  бас-
ты  функционалдық  сапалары  белсенділік,  шығармашыл  тұрғыда  ойлауға  жəне 
шешім қабылдай алуға, кəсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, өмір бойы білім 
алуға  дайын  тұруы  болып  табылады.  Бұл  функционалдық  дағдылар  мектеп 
қабырғасында  қалыптасады.  Мемлекет  басшысының  айтуына  қарағанда,  білім 
беру  жастардың  сауатын  ашып  қана  қоймай,  оны  əлеуметтік  бейімделу  кезінде 
пайдалануға үйретуі қажет.
Оқушылардың  алған  білімдерін  практикалық  жағдайларда  тиімді  жəне 
əлеуметтік  бейімделу  үдерісінде  сəтті  пайдалануға  мүмкіндік  беретін  негізгі 
құзыреттіліктер  жүйесін  меңгеруі  олардың  функционалдық  сауаттылығы 
дамуының нəтижесін береді.
Функционалды 
сауатты 
адам 
қоғамның 
құндылықтарына 
сəйкес, 
қоғамдық  ақуалдың  қалыптасқан  мүдделеріне  қарай  əрекет  етеді.  Бүгінгі  күнге 
қажетті  мамандықты  таңдап  дұрыс  шешім  қабылдап,  заманауи  ақпараттық 
технологиялардың  тілін  біліп  кез  келген  əлеуметтік  ортаға  бейімделеді.  Осы 
тұрғыда  функционалды  сауатты  адамның  негізгі  белгілерін  тұжырымдауға  бо-
лады: қоғамдық ортада өмір сүре білетін, тіл табыса білетін, белгілі бір сапалық 
қасиеттері бар, жалпы  негізгі жəне пəндік құзыреттіліктерді меңгерген адам бо-
лып саналады.
Негізгі  құзыреттіліктер  кез  келген  адамның  таңдаған  мамандығына 
қабілеттіліктері  мен  біліктігіне,  бəсекеге  қабілетті  орта  жағдайында  өзінің  жеке 
өмірі мен кəсіби жұмысында нəтижеге жетуін түсінуіне мүмкіндік береді.
Оқыту сапасын арттыруда білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының 
ең үздік білім ресурстары мен технологияларына тең қолжетімділікті қамтамасыз 

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
42
ету; оқушылардың алған білімдері тез өзгеретін əлемде табысқа жеткізетіндігінен 
қанағаттану;  жалпы  білім  беретін  мектептерде  Қазақстан  Республикасының 
зияткерлік, дене бітімі жəне рухани дамыған азаматын қалыптастыру қажет.
Мектеп  оқушыларының  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі 
2012-2016  жылдарға  арналған  ұлттық  іс-қимыл  жоспарына  сəйкес  2015  жы-
лы  оқушылардың  оқу  жетістігін  сырттай  бағалау  (одан  əрі  –  ОЖСБ)  аясын-
да  оқушылардың  функционалдық  сауаттылығы  бағаланады.  Функционалдық 
сауаттылықты тексеруге арналған тест тапсырмалары алғаш рет 2014 жылы ОЖСБ 
барысында қолданылды.
Функционалдық  сауаттылық,  кеңінен  алғанда,  тұлғаның  мектепте  алған 
білімі,  білігі  мен  дағдысын  адамзат  қызметінің  əртүрлі  саласында,  сонымен 
бірге тұлғааралық қатынастар мен əлеуметтік байланыстарда кездесетін тіршілік 
міндеттерін жан-жақты шеше білу қабілеті ретінде түсіндіріледі [1].
Функционалдық  сауаттылықты  дамытудың  жалпы  бағдары  Қазақстан  Ре-
спубликасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік 
бағдарламасында анық көрсетілген. Ондағы басты мақсат жалпы білім беретін мек-
тептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене жəне рухани тұрғысынан 
дамыған азаматын қалыптастыру, оның физикалық құбылмалы əлемде əлеуметтік 
бейімделуін қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттіліктерін қанағаттандыру бо-
лып табылады.
Осы Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөнін-
дегі 2012–2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары (бұдан əрі – Ұлттық 
жоспар)  мектеп  оқушыларының  функциялық  сауаттылығын  дамыту  процесін 
мазмұндық, оқу-əдістемелік, материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі 
іс-шаралар  кешенін  қамтиды.  Ұлттық  жоспар  Қазақстан  Республикасындағы 
білім  сапасын  жетілдірудің  негізгі  бағдары  ретінде  мектеп  оқушыларының 
функционалдық  сауаттылығын  дамыту  іс-қимылдарының  мақсаттылығын, 
біртұтастығы мен жүйелілігін қамтамасыз етуге арналған [2].
Математикалық  сауаттылық  –  əлемдегі  математиканың  рөлін  айқындау 
жəне  түсіне  білу,  математикалық  тұжырымдарды  дəлелді  негіздей  білу  жəне 
қызығушылығы бар, ойлы азаматқа тəн қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін ма-
тематиканы қолдана білу қабілеттері.
Қазіргі таңда қоғамды дамыту үшін орта мектептің алдында тұрған негізгі 
міндеттердің  бірі  –  оқушылардың  шығармашылық  қабілетін  барынша  ашып, 
толыққанды  қоғам  құруға  өзінің  бар  мүмкіндігін  жұмсайтын  шығармашылық 
қабілетті жеке тұлға қалыптастыру. Сондықтан, математиканы оқытуда оқушыларға 
оқу материалын есте сақтауға емес, осы материалды шығармашылықпен қолдану 
шеберлігін қалыптастыруға көп көңіл бөлінеді.

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
43
Математикалық сауаттылығы – өзі тұрып жатқан əлемде математика рөлін 
анықтау  жəне  түсіну,  жасампаз,  мүдделі  жəне  ойшыл  азаматқа  тəн  дəйектелген 
математикалық  пікір  айту  жəне  математиканы  қазіргі  таңда  жəне  болашақта 
қажеттілікті  қанағаттандыру  үшін  қолдана  алу  қабілеті  (математикалық 
сауаттылығы 2003, 2012 жылдары жүргізілді).
Халықаралық  TIMSS  (Trends  in  Mathematics  and  Science  Study)  зерттеуі 
оқушылардың  математика  жəне  жаратылыстану  бағытындағы  пəндерден  білім 
жетістіктерін анықтауды мақсат етеді. Зерттеу оқушылардың қабілеттерін емес, ол 
оқу барысында меңгерген білімдері мен дағдыларын өмірлік жағдайларда қолдана 
білу қабілеттерін бағалауға  бағытталған. Яғни бұл зерттеудің мақсаты –матема-
тика  мен  жаратылыстануды оқыту  үрдістерін  дамыту  үшін  зерттеуге  қатысушы 
елдерді  оқушылардың  білім  жетістіктері  туралы  салыстырмалы  ақпаратпен 
қамтамасыз ету.
Америкалық педагог-математик Д. Пойа  былай  деген: «Математиканы  білу 
деген не? Бұл есептерді шығара білу, онда стандарттық есептерді ғана емес, ойлау-
дың еркіндігін, сананың салауаттылығын, өзіндік болмысты, тапқырлықты керек 
ететін есептерді шығару». Сондықтан орта мектептің математика курсының бірін-
ші, əрі ең басты, міндеті есеп шығарудың əдістемелік жақтарына назар аудару.
Математиканың  теориялық  негізін  есеп  түрінде  меңгеру  оқушының  ойын 
белсендіреді,  икемділік,  жылылық,  тереңдік,  жинақылық,  жүйелік,  т.б.  тəрізді 
қажетті  қасиеттерді  қалыптастырады.  Сонымен  қатар,  есептер  математикалық 
білім, білік дағды жүйесін қалыптастырудың маңызды құралы, ал есеп шығару – 
оқу  жəне  кəсіптік  əрекеттің  жетекші  түрі.  Əрбір  есептің  өзіндік  əдістемелік 
мақсаты да бар. 
Оқушылардың  математикалық  сауаттылығын  қалыптастыру  мəселесі 
бүгінгі  таңда біздің мемлекетіміздің білім саласында  тұрған  басты  мəселелердің 
бірі  болып  табылады.  Себебі  кез  келген  оқушының  сабаққа  немесе  оқуға  деген 
қызығушылығы болмаса, онда оның алған білімі тұрақты болмайды жəне ол алған 
білімін болашақта пайдалы бағытта қолдана білмейді. Сондықтан математикалық 
сауаттылықты қалыптастырудың жолдарын жəне ерекшеліктерін қарастыра келіп 
соңғы он шақты жылдың төңірегінде қаншама жұмыстар істеліп жатыр.
Бүгінгі  күн  талабына  сай  жан-жақты  дамыған,  белсенді,  өмірге  талпыны-
сы, қызығушылығы бар адамды мектеп табалдырығынан дайындап шығудың ең 
бір тиімді тəсілі ол – оқытудағы сабақтастық. Оқытудағы сабақтастық мəселелері 
оқу  процесінде  сабақтастық  бірізді  орындалмай  отырғандығын  көрсетеді,  ал 
математикалық  сауаттылықты  қалыптастыруда  сабақтастықтың  орындалуы  ту-
ралы айту тіпті ерте сияқты. Сабақтастық мəселесі осы күнге  дейін аз айтылып 
жүрген жоқ.

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
44
«Сабақтастық»  термині  өте  кең  əлеуметтік  диапозонды  қамтиды.  Ұйым-
дастыру  формасына  қарай  өткендегіге талдау  жасай  отырып,  осы кездегі немесе 
болашақтағы жоспар тиімділігін арттырудың бір ізділігі мақсатқа алынады. Білім 
беру  жəне  тəрбиелеу  процесінде  сабақтастықтың  қажеттілігі  зор.  Педагогикада 
сабақтастықтың идеясы қалыптасқанға дейін жалпы еңбек іс-əрекетінде бірыңғай 
талаптарды  сақтау  жəне  əдіс-тəсілдерді  тізбектей  меңгеру  қарастырылған.  «Ма-
тематика  оқыту  əдісінде  сан  алуан  жетілдірулері  болатындығына  қарамастан, 
шəкірттер  үшін  əрдайым  қиын  жұмыс  болып  қала  береді»,  –  деп  жазған  атақты 
ғалым  Д.И. Писарев.  Сондықтан  математиканың  қиындығына,  күрделілігіне 
қарамастан,  болашақ  ұрпақты  осы  пəнге  қызықтыру,  білім  деңгейін  көтеру  біз 
үшін орасан зор жауапкершілікті қажет ететін оқыту əдісі болуы тиіс.
Қазіргі  ғылым  мен  мəдениеттің  өркендеген  кезінде,  əсіресе  математика 
ғылымының дамуы барысында оқушыларды қарапайым түсініктерді оқумен бірге 
өзінің ойын жеткізе білуге, оқыған қарапайым түсініктерді дұрыс тани біліп, қолдана 
алуға  баулудың  маңызды  айрықша  екендігі  белгілі.  Сондықтан  оқушыларды 
қарапайым  түсініктерді  біліп  қана  қоймай,  оның  қолдану  ерекшеліктерін  тани 
алуға, оларды практикалық жұмыстарында қолдана алуға үйрету қажеттігі келіп 
туады.
Əдебиеттер
1. 2014–2015 оқу жылында қазақстан республикасының Жалпы орта білім беретін 
(сонымен бірге инклюзивті білім беруді жүзеге асыратын) ұйымдарында ғылым Негіздерін 
оқытудың ерекшеліктері туралы. Əдістемелік нұсқау хат
2. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 – 
2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары
3. Краснянская  К.А.  PISA–2006.  Оценка  математической  грамотности  15-летних 
учащихся / К.А. Краснянская // Народное образование. – 2008. – №9. 
Развитие математической грамотности школьников
А.К. Муталипова
учитель математики, школа-лицей №22 им. С. Торайгырова, 
г. Экибастуз, Казахстан
Аннотация
Функционально грамотный человек имеет своё место в обществе, соответствует требованиям 
общества. Тесты на проверку функциональной грамотности впервые были применены в 2014 году в 
процессе сдачи ВОУД школьниками. В процессе обучения математике учащимся даются задания на 
развитие творческих способностей.

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
45
Ключевые слова: функциональные навыки, социализация, компетенции, математическая гра-
мотность, творческие способности, преемственность. 
The development of mathematical literacy of students
A.K. Mutalipova
Math teacher, school-lyceum  №22 of S. Toraigyrov,
Ekibastuz, Kazakhstan 
Annotation
A functionally literate person has their place in society, meets the requirements of society. School 
students  first  used  the  tests  of  functional  literacy  in  2014  in  the  process  of  putting  EEEA.  In  learning 
mathematics, students are given tasks for development of creative abilities.
Key words: functional skills, socialization, competence, mathematical literacy, creativity, continuity.
УДК 372.851
ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ИНТЕРАКТИВТІ ТАҚТАНЫ ПАЙДАЛАНУ 
ТИІМДІЛІГІ
А. Н. Рахимжанова, З.А. Адуова 
№17 ЖОМ қазақ тілі мұғалімдері
Екібастұз, Қазақстан
Аңдатпа
Білім беру  реформасы табысының басты өлшемі –  тиісті білім мен білік.  Қазіргі 
заман  талабы  бойынша  білім  берудің  ақпараттандырудың  негізгі  талаптарының  бірі. 
Интерактивті  тақтамен  орындалатын  жаттығулар  оқушылардың  білімді  меңгеруін 
жеңілдетеді, деректерді есте сақтауға ықпал жасайды.
Тірек  сөздер:  оқыту  əдістемесі,  оқушы  тілін  дамыту,  коммуникативтік 
шығармашылық құзірет, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар.
Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың «Жаңа əлемдегі Жаңа Қазақстан» 
қазақстан  халқына  жолдауындағы  бесінші  тараудағы  алтыншы  міндетте  –  осы 
заманғы  білім  беру  мен  кəсіптік  қайта  даярлау,  «парасатты  экономиканың» 

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
46
негіздерін қалыптастыру, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пай-
далану, инновациялық экономиканы дамыту.
Білім беру реформасы табысының басты өлшемі – тиісті білім мен білік алған 
еліміздің кез келген азаматы əлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын маман 
болатындай  деңгейге  көтерілуі  болып  табылады.  Қазақ  тілін  нəтижелі  үйрету 
үшін оның оқыту əдістемесін жетілдіре түсіну – бүгінгі күннің кезек күттірмейтін 
маңызды мəселесі. 
Міне,  заманымыздың  тілек-талабы  білім  мазмұнын  жаңартумен  бірге,  оны 
өмір  мұқтажына  орай  дамытып,  оқытудың  жаңаша  əдіс-тəсілдерін  қолданудың 
мүмкіндіктерін арттыруды күн тəртібіне қойып отыр. Осындай мəні мен маңызы 
зор өзекті мəселелердің бірі – оқушы тілін дамыту процесі. Себебі оқушылардың 
берілген білімді (оқу тапсырмалары, үйретілген ережелер) саналы түрде ұғынып, 
ойының  дəлдəгі,  өмірге  көзқарасының  қалыптасуы,  өз  бетінше  білім  алуға 
дайындығы,  басқа  ғылым  негіздерін  меңгеру  нəтижелері  ана  тілінде  сөйлеу 
деңгейіне байланысты. Біз бүкіл елімізде əлемдік стандарттар деңгейінде сапалы 
білім беру қызметіне қол жеткізуге тиіспіз деген. Сонымен қатар осы жолдаудағы 
жиырма  алтыншы  бағытта  –  Қазақстан  халықтарының  рухани  дамуы  жəне 
үштұғырлы тіл саясаты айтылған. 
Осы  елбасы  Нұрсұлтан  Əбішұлы  Назарбаевтың  жолдауындағы  айтылған 
мəселелерге  баса  назар  аудару  қазіргі  мұғалімдердің  міндеті  болып  табыла-
ды. Жаңа заманда жаңаша  оқыту, оқушыға сапалы  білім, саналы тəрбие беру ол 
ұстаздардың  борышы.  Əсіресе  оқушылардың  жазбаша  тілін  дамытуын  жүзеге 
асыруға көп көңіл бөліп, əр мұғалім өз сабағына күнделікті дайындалып, ізденіп, 
өз ісіне жауапкершілікпен қарауы жөн [1]. 
Қазіргі  заман  талабы  бойынша  білім  берудің  ақпараттандырудың  негізгі 
талаптарының бірі – оқу үдерісіне мультимедиалық технологиялар мен коммуни-
кативтік  интерактивті  əдістемелердің  үйлесімді  байланысы  негізінде  жасалған, 
оқыту жəне тексеру электрондық бағдарламаларды, оқулықтарды енгізу.
Оқушылардың  жеке-дара  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  коммуникативтік 
шығармашылық құзыретін  дамыту. Оқушының тілдік қорын  дамыту, іс жүзінде 
ауызша сөйлей білуге үйрету.
1. Қазақ  тілін  оқыту  əдістемесін  əлемдік  ақпараттық  білім  кеңістігінің 
деңгейіне көтерудің тиімді жолы – білім беру саласын толықтай ақпараттандыру.
2. Мемлекеттік  тілді  оқытуда  –  ақпараттық-коммуникациялық  технология-
ларды оңтайлы пайдалану.
ХХІ ғасыр – жаңа технология мен ақпараттандыру ғасыры. Тəуелсіз Қазақ-
стан да сол ғасырға нық қадам басты. Еліміздегі барлық білім ошақтары компью-
тер  жəне интерактивті тақтамен жабдықталуда.  Қазіргі  заманғы, ғылыми-техни-

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
47
калық үдерістің қарқыны күннен-күнге өсуде. Сонымен қатар, білім беру жүйесінің 
алдына да жаңа міндеттер жүктелуде. Білім беру саласында жаңа ақпараттық тех-
нологияны  практикада  меңгермейінше  сауатты,  жан-жақты  маман  болу  мүмкін 
емес.  Жаңа  ақпараттық  технологияны  меңгеру  мұғалімнің  білімін  шыңдап  қана 
қоймай,  интеллектуалдық,  кəсіптік,  адамгершілік,  рухани,  азаматтық  жəне  тағы 
басқа көптеген адами келбетін қалыптастыруына ықпал жасайды [2].
Білім  берудің  негізгі  мақсаты  –  білім  мазмұнының  жаңаруымен  қатар, 
оқытудың  əдіс  тəсілдерімен  əртүрлі  құралдарын  қолданудың  тиімділігін  артты-
руды  талап  етеді.  Осы  мақсатты  жүзеге  асыруда  ақпараттық  технологияны  пай-
далану  əдісі  зор  рөл  атқарады.  Мектеп  пəндерін  оқыту  процесінде  интерактив-
ті  тақтаны  пайдалану  мұғалім  мен  оқушы  қарым-қатынасы  жүйесін,  олардың 
білімге  деген  қызығушылығының,  ізденушілікке  деген  ынтасының,  сезімінің 
өсуіне əсер етеді [3]. Сондықтан білім берудегі барлық оңды өзгерістер педагогтың 
жаңаша  ойлау  тəсілімен,  жаңа  шығармашылық  іс-əрекеттерімен,  ізденушілігіне 
байланысты.
Сабақ үстінде оқушының жүйелі жұмыс істеуіне мүмкіндік туғызу, сабақтың 
тақырыбына  сай  нақтылы  міндет  қоя  білу  –  ол  əрбір  мұғалімнің  шеберлігіне 
байланысты.  Өйткені  оқушыларды  терең  əрі  жинақты  біліммен  қаруландыру, 
олардың шығармашылық қабілетін, қызығушылық талғамын дамыту, өз бетінше 
білімін  толықтандыруға  дағдыландыру  сияқты  күрделі  жұмыстар  сабақ  бары-
сында  қалыптасады.  Бұл  əрбір  мұғалімді  ойландырып,  жаңаша  жұмыс  істеуге, 
жаңа  ізденістерге  жетелейді.  Əрбір  мұғалімнің  негізгі  алға  қойған  міндеті  – 
шəкірттерінің ой-өрісін кеңейтуге, биік адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру. 
Осылардың  барлығы  ақпараттық-коммуникациялық  технологиялардың  дəстүрлі 
əдістемеге  қарағандағы  артықшылықтарын  пайдалану  арқылы  тіл  үйренушінің 
білім  сапасының  артуына,  қатысымдық  құзыреттілігінің  қалыптасуына  ықпал 
етеді. Тілдік білім беруде ақпараттық-оммуникациялық технологияларды қолдану 
тіл  үйренушілерді  əлемдік  мəдени  құндылықтарға,  ақпараттық  ресурстарға 
жақындатып алып келеді, шынайы мəдени аралық коммуникацияға жағдай жасай-
ды [4].
Бұл  технологияның  тіл  үйретудегі  мүмкіндіктері  ғылыми-теориялық 
тұрғыдан  жан-жақты  дəлелденген,  тек  практикалық  тұрғыдан  жүзеге  асыруға 
мамандардың  дайындығы  арта  түсуі  қажет.  Алдағы  уақытта  жоғары  талаптарға 
жауап  беретін  ақпараттық-коммуникациялық  технологиялардың  түрлері  арта 
беретіні сөзсіз.
Сондықтан  қазақ  тілін  оқыту-үйрету  үдерісінде  бұл  технологияларды 
ұтымды  қолдану  үшін  оқытушылардың  өз  кəсіби  шеберліктерін,  ақпараттық-
технологиялық құзыреттілігін үнемі дамытып отыруы талап етіледі.

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
48
Сабақта  интерактивті  тақтаны  дұрыс  пайдалану  мазмұнды  ұғымдардың 
қалыптасуына көмектеседі, оқушылардың логикалық ойлау жəне сөйлеу қабілетін 
дамытуға, нақтылы құбылыстарды қарастыру жəне талдау негізінде, кейін практи-
када қолданылатын тұжырымдарға келулеріне көмектеседі.
Сонымен,  оқуда  интерактивті  тақтаны  пайдалану  арқылы  оқушылардың 
білімі  нанымы  болады.  Сонымен  қатар  интерактивті  тақтамен  орындалатын 
жаттығулар оқушылардың білімді меңгеруін жеңілдетеді, деректерді есте сақтауға 
ықпал жасайды.
Интерактивті тақтада орындалатын тапсырмалар бір мақсатқа бағытталған, 
өзара байланысты əрекеттердің тұтастығын көрсетеді. Ол əрекеттер тілдік жəне ой 
операциясының күрделенуіне байланысты болады.
Оқу  тапсырмаларының  негізінен,  жазба  түрде  орындалуын  қажет  ететін 
логикалық  тілдік  жаттығулардың  арқалайтын  «жүгі»  салмақты,  өйткені  бұл 
жаттығулар арқылы оқушы қазақ тілі тақырыптарын грамматикалық ерекшелігін 
танудың нық əрі сенімді баспалдағын қалайды жəне оқушы үшін маңызды болып 
табылатын жазу, орфография ережелерін меңгереді.
Қазіргі  кезде  сабаққа  дайындалу  барысында  мұғалім  сабақ  мазмұны 
оқушылар  үшін  танымдылығы  жағынан  қызықты  əрі  жаңаша  өтуі  үшін  өзінің 
бағалы  уақытын  қажетті  материалды  іздеу  мен  жүйелеуге  жұмсайды.  Ал  жеке-
леген  курс  бойынша  мəселелік  –  бағдарлы  оқу  бағдарламалары  пакетінің  бо-
луы  мұғалімге  «мұғалім  –  оқушы»  жүйесінде  ақпаратты  беруді,  өңдеуді  жəне 
қайталауды  жаңаша  ұйымдастыруына  мүмкіндік  береді.  Бірақ  мұның  барлығы 
жүзеге асуы үшін, мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білімдер 
мен  іскерліктерді  игеруі  қажет.  Бұл  дайындық  дифференциалдық  болуы  тиіс. 
Себебі  əрбір  пəн  мұғалімдері  үшін  компьютерді  оқыту  үрдісінде  пайдалану,  əр 
түрлі сипатқа ие [5].
Қазіргі  таңда  компьютер  өмірдің  барлық  саласына  кеңінен  енуде.  Білім 
берудің  ақпараттандыру  процесі  пəн  мұғалімдеріне  жаңа  ақпараттық  техноло-
гияны  жан-жақты  пайдалану  саласына  үлкен  талап  қояды.  Өз  іс-тəжірибемде 
интерактивті  құрылғылардың  барлық  мүмкіндіктерін  пайдалана  отырып, 
оқушылардың шығармашылық даралығын қалыптастыру үшін сабақта төмендегі 
іс-шаралардың қолданудың маңызының зор екенін байқадым.
1. Оқушының  дайындық  деңгейін,  ынтасын  жəне  қабылдау  жылдамдығын 
ескеру арқылы жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды ұйымдастыру 
жəне оқыту процесіне интерактивті құрылғылардың мүмкіндіктерін пайдалану.
2. Оқытудың  жаңа  əдістері  мен  формаларын  (проблемалық,  ұйымдастыру-
шылық іс-əрекетін компьютерлік ойындар жəне т.б.) сабақта жиі қолдану.

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
49
3. Проблемалық  зерттеу,  аналитикалық  жəне  модельдеу  əдімтерін  қолдану 
арқылы классикалық əдістерді жетілдіру.
4. Жаңа  ақпараттық  технология  құралдыран  пайдалану  арқылы  оқу 
процесінің материалдық-техникалық базасын жетілдіру.
Компьютер  жəне  интерактивті  құралдар  арқылы  жасалып  жатқан  оқыту 
процесі  оқушының  жаңаша  ойлау  қабілетін  қалыптастырып,  оларды  жүйелік 
байланыстармен  заңдылықтарды  табуға  итеріп,  нəтижесінде  –  өздерінің  кəсіби 
потенциалдарының  қалыптасуына  жол  ашу  керек.  Бүгінге  таңдағы  ақпараттық 
қоғам  аймағында,  оқушылардың  ойлау  қабілетін  қалыптастыратын  жəне 
компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагоги-
калық технологияларды ғана тиімді деп санауға болады.
Интерактивті  құралдар  оқыту  формасын  ұйымдастыруды  түрлендіруге, 
дəстүрлі оқыту əдістеріне жаңа элементтер енгізуге мүмкіншіліктер жасайды. Бұл 
оқушылардың пəнге деген қызығушылығын арттырады [2].
Интерактивтік тақта арқылы дидактикалық материалдармен қоса неше түрлі 
дыбыстарды оқушаларға естіртуге болады, мысалы: құстардың үнін, судың дыбы-
сын т.б. Сонымен қатар айта кетерлік мұғалім ғана емес оқушыда тақтаны қолдана 
алады, мысалы айтқанда, заттарды үлкейту немесе, керісінше, кішірейту, бір зат-
ты биік немесе аласа түрін көрсету, тақтада мұғалім арқылы дайындалған тапсыр-
маларды орындау [5].
Сабақта 
интерактивті 
тақтаны 
қолдану 
оқушының 
пəнге 
деген 
қызығушылығын арттыруға ықпалын тигізеді. 
Өз тəжірибемізде сабақты тартымды жəне динамикалы түрде жеткізу үшін 
интерактивті тақтаны пайдаланамын. Осы орайда интерактивті тақтамен өткізген 
қазақ əдебиет пəні бойынша «Мақалды жалғастыр» ойынын сіздерге үлгі ретінде 
көрсетіп кетсеміз:
«Мақалды  жалғастыр»  ойынын  интерактивті  түрде  өткізу  оқушылардың 
мақалдарды есте сақтап қалу қабілетін күшейтеді. Мысал ретінде мына мақалдарды 
алуға болады.
Өнер алды – ...............
Көп түкірсе ...............
Елдің көзі ...............
Ер қанаты ...............
Керекті  сөздер:  ақ  тіл,  қызыл  тіл,  өзен,  көл,  жүз  елу,  елу,  ат,  көлік.  Осы 
мақалдарды ребус түрінде де беруге болады.
Күнделікті  сабақты  таңқаларлықтай  өткізу  бұрын-соңды  болмаған  ойын 
түрлерін  қолдану,  сөзжұмбақ,  ребустар  пайдалану,  проблемалықпен  оқыту, 

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
50
өмірмен ұштастыру, əрбір оқушының шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай 
жасау болып табылады.
Əдебиеттер
1. http://www.izden.kz/kurstyk-zhumys/pedagogika/33  Ғылыми  жұмыстар  жинағы. 
© izden.kz
2. Ашық сабақтар сайты.
3. Ustaz.kz сайты.
4. 45-minut. Сайты.
5. Жантелова  К.  Қазақ  тілін  ақпараттық  технологиялар  жүйесімен  үйрету  / 
К. Жантелова // Қазақстан мектебі. – 2013. – №3. – 21 б.
6. Нұрмағамбетова Ə.М. Ақпараттық-коммуникативтік технологияны оқу үрдісін-
де пайдалану / Ə.М. Нұрмағамбетова // Педагогикалық альманах. – 2010. – №3-4. – 64 б.
Эффективность применения интерактивной доски 
на уроке казахского языка 
А.Н. Рахимжанова, З.А. Адуова 
учителя казахского языка СОШ №17, 
г. Экибастуз, Казахстан
Аннотация
Главный измеритель реформы образования – эффективные знания. В настоящее время одним 
из требований общества является информатизация образования. Упражнения, выполняемые на ин-
терактивной доске, облегчают усвоение знаний учащимися, а также влияют на запоминание инфор-
мации. 
Ключевые слова: методика обучения, развитие речи школьника, коммуникативная творческая 
компетентность, информационно-коммуникационные технологии.
The efficacy of using interactive whiteboard 
on the lesson on Kazakh language 
A.N. Rakhimzhanova, Z.A. Aduova
Teacher of Kazakh language of secondary school №17 in Ekibastuz, Kazakhstan
Summary
The primary measure of education reform – effective knowledge. Currently one of the requirements 
of  the  society  is  the  informatization  of  education.  Exercises  performed  on  the  interactive  whiteboard 
facilitates the assimilation of knowledge by students, but also affect the memorization of information.
Keywords: teaching methodology, speech development of a student, communicative and  creative 
competence, information and communication technologies.

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
51
УДК 81'1=(512.122)
ТІЛДІК ҚАРЫМ – ҚАТЫНАСТЫҢ МƏНІ МЕН МАҢЫЗЫН АЙҚЫНДАУ
А.Ш. Тлеулесова
педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент,
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты,
Павлодар, Қазақстан
А.Н. Ақжан
психология жəне спорт кафедрасының студенті,
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты,
Павлодар, Қазақстан
Аңдатпа
Ұсынылып  отырған  мақалада  тілдік  қарым-қатынастың  мəні  мен  маңызын 
айқындау жолдары сипатталған.
Тірек сөздер: тіл, қарым-қатынас, сөйлесім, айқындау.
Ғасырлар  бойы  бостандықты,  елдікті  аңсаған  еліміздің  қолы  тəуелсіздікке 
жеткелі бері мемлекеттік тілде ұлтымыздың сана-сезіміне, салт-дəстүрі мен əдет-
ғұрпына сай келетін, яғни ұлттық рухын жоғары көтеретін мəселесі тіл білімі сала-
сында ғана емес, ғылымның барлық саласында күн тəртібіндегі айрықша маңызға 
ие болды.
Қарым-қатынастың  түрлері  көп.  Тілдік  қатынасы  –  тіл  арқылы  байланыс, 
сөйлеу  тілі  арқылы  адамдардың  бір-бірімен  карым-қатынас  жасауы;  қоғамдық, 
ұлттық тіл арқылы ұғынысу, түсінісу, яғни адамзаттың тіл арқылы қатынасқа түсуі 
тілдік қатынас дегенді білдіреді.
Бұл жерде сөйлеу тілі деген тіркесі ерекше бөліп айтуға тура келеді. Өйткені 
ол  ауыз  екі  сөйлеу  деген  мағынаны  емес,  жалпы  адамзаттың  сөйлесу  құралы, 
сөйлеу  құралдарының  қызметі,  адамның  тілі,  адамның  тілдік  қатынас  құралы 
деген  қоғамдық-əлеуметтік  мəні  бар  ұғымды  жеткізуі  тиіс.  Сондықтан  осындай 
нақтылы ұғымды білдіру үшін, біз сөйлесім тілі деген тіркесті қолданамыз. Себебі 
«сөйлесім», «сөйлеу», түбірі арқылы жасала келіп, сөйлеу процесінің тек адамның 
ойын жарыққа шығару қасиетін білдіретіндіктен, көбінесе біржақты əрекет ретінде 
қабылданады. Ал «сөйлесім» «сөйлеу» түбіріне ортақ етістің «с» жұрнағы қосылу 
арқылы жасала  келіп,  бір-бірімен тілдік  қарым-қатынас нəтижесінде іске асатын 

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
52
ортақ құбылысты көрсетеді. Тілдік қатынас жүзеге асу үшін, айтылған не жазыл-
ған хабардың қабылданып, оған жауап қайтарылуы, яғни істің ортақ атқарылуы – 
басты  шарт.  «Сөйлесім»  –  осы  басты  шартты  жəне  ортақ  тілдік  əрекетті  аңғар-
татын сөз.
Тілдік қатынас /ТҚ/ – сөйлеу тілі арқылы ұғынысу, түсінісу дегенді нақтылай 
келіп, жай ғана қарым-қатынас дегеннен гөрі тамыры тереңге кеткен, өмірде өзіндік 
орны бар, қоғамның дамуы үшін ең қажетті қоғамдық-əлеуметтік ақпараттардың 
жиынтығы арқылы адамдардың бір-бірімен пікір алмасуы, адамдар қатынасының 
түп қазығы дегенді білдіреді.
Жалпы  адамдардың  қарым-қатынасына  қатысты  əрекеттер  екі  үлкен 
тармақтан тұрады. Оның бірі – тілдік қатынас, екіншісі – тілсіз қатынас.
Тілдік қатынас пен тілсіз қатынастың ұқсастықтары да, айырмашылықтары 
да  бар.  Бұл  қатынастардың  сəйкес  жақтары:  олардың  екеуі  де,  біріншіден,  адам-
дардың  бір-бірімен  байланысын  қамтамасыз  етеді,  яғни  адамдар  арасындағы 
қатынасқа қызмет етеді.
Тілдік қатынас – тілсіз қатынастан əлдеқайда күрделі жəне бөлек. Сондықтан 
да  тіл  білімі  –  адамдардың  қарым-қатынас  құралы  тіл  туралы  жəне  сол  қарым-
қатынасқа негіз болатын тілдік қатынас туралы ғылым.
Лингвистикадағы тілдік қатынас мəселесін жан-жақты қарастырып, белгілі 
бір  тұжырымға  келген  автордың  бірі  –  Э.П. Шубин.  шет  тілдерін  оқытудың 
қағидалары мен əдістемелерін сөз ете отырып, жалпы тілдік қатынастың құрамын, 
олардың атқаратын қызметін, оқытудың мақсаты мен мазмұнын, тілдік құралдары 
анықтауға  тырысады.  Оның  бұл  проблемаға  қатысты  өзіндік  пікірлері  бар.  Ол 
көзқарастардың ұғымды жақтары да, субъективтік жақтары да кездеседі.
Ерекше орын алатын тілдік қатынастың негізгі мазмұны, мəні, мағынасы бо-
лып табылатын  – хабарды іс жүзіне асырушылар,  хабарға тікелей қатысушылар. 
Олар мынадай құрамнан тұрады:
Белгілі бір ақпаратты, деректі хабарлайтын – Баяншы.
Ақпаратты жеткізетін – Тұлғалар
Ақпаратты не деректі – Қабылдаушы.
Тілді  зерттеуші  ғалымдар  тілдік  қатынас  құбылысына  байланысты  үш 
кезеңді атап өтеді, олар мыналар:
Хабардың дұрыс айтылуы, шығуы. Мұнда синтаксистік заңдылықтар, яғни 
грамматикалық  единицалардың  айтылуы,  дыбысталуы  ерекше  көзге  түседі. 
Айтылуға  тиісті  мағынаның  дұрыс  жеткізілуі,  айтылар  ой  мен  айтылған  тілдік 
құралдың тепе-теңдігі. Мұнда семантикалық заңдылықтар басым роль атқарады.
Үшінші  əңгімелесуші  –  екінші  адамның  хабарды  дұрыс  қабылдауы.  Е.И. Пассов 
осы үш кезеңді баяндай келіп, тілдік қатынастың толық жүзеге асуы үшін ең бас-

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
53
тысы – үшінші кезең, алдыңғы екі кезең қарым-қатынасты іске асырмайды, бірақ, 
өкінішке орай, тілдік қатынаста біз осы үшінші кезеңге жете бермейміз, яғни қарым-
қатынаста бірінші жəне екінші кезеңдерде тоқтап қалып қоямыз деп көрсетеді.
Біздің  пікірімізше,  тілдік  қатынас  жалпы  адамзат  арасындағы  ойға,  санаға 
қатысты  болса,  ол,  ең  алдымен,  сыртқы  объективтік  шындықты  қабылдаудан, 
жеткізейін деген хабарды пайымдаудан туады.
Тілдік қатынастың басты белгілері мен түрлерін ажыратып алған соң, оның 
құрамдық бөліктерін саралаған жөн.
Біздің  ойымызша,  тілдік  қатынастың  негізгі  құрамы  төмендегідей  болып 
жіктеледі:
1. Тілдік қатынасты іс жүзіне асыруышылар.
2. Тілдік байланысқа қатысушылардың қызметі.
3. Сөйлеу мүшелерінің бірлігі.
4. Қатысымдық тұлғалардың жиынтығы.
Тілдік қатынасты іс жүзіне асырушылардың қатарына Баяншы.
Əдебиеттер
1. Айғабылов  А.  Лексиканы  окыту  методикасы  жəне  оны?  Қазіргі  міндеті  / 
А. Айғабылов. – Алматы: Мектеп, 1982.
2. Аймауытов Ж. Тіл туралы / Ж. Аймауытов // Еңбекші казак. – 1926. – 9 наурыз.
3. Аймауытов Ж. Комплекспен оқыту жолдары / Ж. Аймауытов. – Қазмембас, 1929.
4. Аманжолов С. Қазак тілінің грамматикасы. II-бөлім. Синтаксис / С. Аманжолов, 
Н. Сауранбаев. – Алматы, 1939.
5. Арғынов X. Қазак тілі синтаксисі методикасының негіздері / X. Арғынов. – Алма-
ты: Мектеп, 1969.
Определить ценность и важность языкового общения
А.Ш. Тлеулесова
кандидат педагогических наук, доцент, 
Павлодарский государственный педагогический институт, Павлодар, Казахстан
А.Н. Акжан
студент ПМНО-31, Павлодарский государственный педагогический институт,
г. Павлодар, Казахстан
Аннотация
В предлагаемой статье описываются пути определения ценности и важности языкового об-
щения.
Ключевые слова: язык, языковое общение, речь, определение.

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
54
Determine the value and importance of linguistic communication
A.Sh. Tleulesova
Candidate of Sciences in pedagogy, associate professor 
of the Pavlodar state pedagogical institute, Pavlodar, Kazakhstan
A.N. Akzhan 
student, Pavlodar state pedagogical institute, Pavlodar, Kazakhstan
Summary
This article describes ways to determine the value and importance of linguistic communication
Keywords: language, linguistic communication, speech, definition.
УДК 37.031.1(574)
ACTUAL PROBLEMS OF ECONOMIC EFFECTIVENESS OF TECHNICAL 
AND PROFESSIONAL EDUCATION IN COUNTRIES OF KAZAKHSTAN
N.A. Alpysbay 
Senior Lecturer, PhD in Economic Science 
Pavlodar State Pedagogical Institute, Pavlodar, Kazakhstan
A.A. Adieva
Professor, Doctor of Economic Sciences
International University of Kyrgyzstan, Bishkek, Kyrgyz Republic
Summary
Examines the analysis of the role and importance of the system of technical and vocational 
education  at  the  present  stage  as  the  factor  of  increase  of  labor  productivity,  theoretical 
approaches to the differentiation of  the economic categories of the effectiveness and efficiency 
of  technical  and  vocational  education.  Development  trends  in  the  Republic  of  Kazakhstan  in 
the light of the strategic programs for the development of education, the model of the regional 
management system of technical and vocational education in the aspect of the new approaches to 
the assessment of the quality of education.
Keywords:  Economic  efficiency,  the  need  of  labor,  industrial  economy,  technical  and 
vocational education, the system of management.

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
55
In  the  new  political  and  economic  and  sociocultural  realities,  determined  by  the 
outlines with one or another success of being formed post-industrial society, essentially 
changes not only nature of work, requirements, presented to the subject of work, but also 
all system of the labor relations. In this context one of the most important institutes of 
modern  economy  is  the  labor  market.  And  such  tendency  is  especially  sharply  shown 
both  during  social  and  economic  transformation,  and  in  the  conditions  of  the  global 
economic crisis, being accompanied by falling of production and, as a result – increase in 
unemployment, falling of a standard of living of the population, strengthening of social 
tension.
These  fundamentally  new  conditions  make  other  demands to  training  specialists 
at all levels of professional education. This tendency is clearly marked in the Concept of 
development of the Kazakhstan education till 2015, in which one of the key ideas is an idea 
about necessity of formation of new quality of the Kazakhstan education and especially 
technical and professional education, which «needs to provide advancing development» 
that, certainly, plays a large role in the solution of a strategic task – entry of Kazakhstan 
into number of fifty most competitive states.
Told  hereinabove  –  the  evidence  of  necessity  of  transformation  of  all  education 
system (especially technical and professional) taking into account not only the concrete 
historical realities, caused by formation of market system, but also taking into account 
the  hereinabove universal tendency  of  transition to the  information society  with  all  its 
inconsistent consequences. Meanwhile describe the priorities and formation of mechanisms, 
in a certain degree facilitate to supply of all educational system with possibility not only 
to progressive and to develop and to function, but also to reach economic efficiency, are 
problems of primary importance.
It is caused by, that now with special distinctness developed the problem of inequality 
of offers’ structure on the labor market to the demand’s structure. And this contradiction 
has not only the qualitative character connected with new requirements, shown to workers 
in  the  market  conditions,  but  also  functional  trade,  connected  with  divergence  of  life 
cycles  of  the  goods  circulating  on  the  labor  market  and  on  the  market  of  educational 
services. 
In  the  light  of  it,  achievement  of  technical  and  professional  balance  systems 
of  education  with  personnel  requirement  of  all  sectors  of  economy  is  one  of  the  main 
conditions of potential economic growth of the country, therefore increase of its economic 
efficiency presents an actual task.
Thus,  studying,  generalization  and  specification  of  theoretical  approaches  to  the 
process  of  development  of  technical  and  professional  educational  systems,  and  also 
disposal of disproportions in its equivalence to requirements of a modern labor market, as 

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
56
bases of economic efficiency of all educational system, are rather being actual and take a 
priority place in the structure of social and economic researches.
All this defines currency and a choice of a subject of research.
Theoretical and scientific methodical works according to these problems have rather 
general development in economical and special branch of literature. In formation of the 
theory of the human capital and the educational role in economic development made a 
powerful holdings T. Schultz, G. Becker, E. Denison, P. Druker, J. Stiglitz. Fundamental 
aspects  of  the  development  (progress)  of  the  theory  human’s  capital  developed  further 
in  works  of  Russian  and  Kazakhstan’s  scholars:  N. Goffe,  B. Damitov,  S.A. Dyatlov, 
N.K. Mamyrov,  V. Mel’yantzev,  I.G. Teleshov,  N. Rimashevskaya,  Y.K. Shokomanov, 
A. Mukhamedzhanova, Shetinin I.and etc.
To the questions of the prediction of economic requirements in specialists, including 
in  regional  aspect,  devoted  researches  of  O.S. Sabden,  S.Y. Alasheev,  N. Vasil’chenko, 
V. Gurtov, E.A. Pituhin, G. Shafranov-Kutzev and etc. 
The questions of function and development of the education market are reflected 
in  the  works  of  S.A. Abdymanapov,  R.A. Alshanov,  A. Alimbaeva,  A.G. Akchurin, 
T.A. Sadykov, T.A. Saginov, K.A. Saginov, O.V. Semenyak, G.N. Srailova, K.A. Tazabe-
kov, M.F. Tuseeva, L.A. Frezorger, L.I. Kashuk, E.S. Abel’dinov.
Directly  the  development  of  technical  and  vocational  education  in  the  market 
terms  are  considered  in  the  works  of  B.A. Abdykarimov,  E.N. Sagindikov,  G.I. Lukin, 
E.M. Aryn, A.Z. Dadashev.
The spectrum of considerable aspects of vital activity of the education system by 
researchers named before is characterized by breadth range of issues – from the problems 
of formation and development of the education system to the observance of the special 
social-economic mission. 
Despite of the received theoretical and empirical results in the sphere of reforming 
educational sphere required better understanding the problem of increasing the economic 
efficiency  of  technical  and  vocational  education,  manifested  in  the  imbalance  of 
professionally  qualified  structure  of  the  production  in  the  institutions  of  technical  and 
vocational education with the requirements of the labour market.
Consequently, in the aftermath of economic restructuring in a situation of imbalance 
between  demand  and  supply  in  the  labour  market  the  essential  factors  to  solve  these 
problems is a reorientation of the technical and vocational education on the requirements 
of  the  market  through  the  development  of  flexible  management  systems  of  the  sphere 
and  transformation  working  strength  from  target  charges  its  professionally-qualified 
structure. 
Thus, the issues raised in our work are relevanted and deserved further theoretical 
and practical researching.

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
57
References
1. Denison E. The researches of differences in rates of economic growth / E. Denison. – M.: 
Progress, 1971. – 645 p. 
2. Becker G.S. Human capital. A theoretical and empirical analysis with special reference 
to education, 3 edition / G.S. Becker. – Chicago: the University of Chicago press, 1993.
3. Stiglitz  J.  Diverse  tools,  broader  aims:  Going  to  the  Post-Washington  Consensus  / 
J. Stiglitz // Problems of Economics. – 1998. – №8.
4. Education  and  economic  growth:  comparative  analysis  www.school.edu.ru/news.
asp?ob_no=24792
5. Alpysbai  N.  Economic  efficiency  of  technical  and  vocational  education.  –  Magazine 
News  of  higher  educational  institutions.  «Sociology.  Economics.  Politics.»  TSsU.  Tyumen 
(Russia). 2012. – P. 73–77.
6. Alpysbai  N.  «Ways  of  increasing  economic  efficiency  of  education»  Materials  of 
international scientific-practical conference of young scientists «Urgent problems of science and 
education in the globalizing world» / N. Alpysbai. – Pavlodar: PSPI, 2013.
Қазақстан аумақтарында техникалық жəне кəсіптік 
білім беруді экономикалық тиімділігінің өзекті мəселелері
Н.А. Алпысбай
Экономика кафедрасының аға оқытушысы, PhD, 
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты, Павлодар қ., Қазақстан
А.А. Адиева
Экономика ғылымдарының докторы, профессор, 
Қырғызстан халықаралық университет, Бишкек  қ., Қырғызстан
Аңдатпа
Бұл  мақалада  жас  мемлекеттің  еңбек  ресурстары  əсер  ететін  мағынасы  ашылады,  дайын 
кадрлардың  ұсынысы  мен  сұранысы  келуінің  жəне  өндіріске  рас  қажетті  тауарлар,  білім  берудің 
тəуелсіз мемлекетің дамуына ролі жайында айтылған.
Тірек сөздер: еңбек ресурстарының əсері, өнеркəсіп, ұсынысы мен сұранысы, білім беру.
Актуальные проблемы экономической эффективности технического и 
профессионального образования в регионах Казахстана
Н.А. Алпысбай
старший преподаватель, PhD по экономике, Павлодарский государственный 
педагогический институт, Павлодар, Республика Казахстан
А.А. Адиева
профессор, доктор экономических наук, Международный университет Кыргызстана, 
Бишкек, Кыргызская Республика

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2016
58
Аннотация
В данной статье раскрываются значимость трудовых ресурсов для молодого государства, ис-
тинные потребности промышлености и соответствие спроса и предложения готовых кадров, и роль 
образования в становлении независимого государства.
Ключевые  слова:  значимость  трудовых  ресурсов,  промышленность,  соответствие  спроса, 
роль образования.

1, 2016                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
59
УДК 372.878
ИНТЕРАКТИВТІ ƏДІСТЕРДІҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ҚАЗАҚ ТІЛІ 
САБАҒЫНДА ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Ж.А. Шитенова 
Солнечный қ. №16 ЖОББМ, қазақ тілі мұғалімі 
Екiбастұз, Қазақстан
Аңдатпа
12 жылдық мектепте құзыреттілік тəсіл жаңа тəсіл болып табылады. 12 жылдық 
білімге  көшу  қазіргі  мұғалімнен  объективті  жаңа  нəтижемен  сипатталатын  ойлау 
қабілетін қажет етеді. Мектеп оқушысының нақты мүмкіншілігі мен шығармашылығын 
танып  білу  жəне  оның  құзыреттілігін  оқу  тапсырмалары  арқылы  қалыптастыруға 
жағдай жасау болып табылады.
Тірек сөздер: 12 жылдық мектеп, шығармашылық, құзыреттілік, ақпараттық тех-
нологиялар, жеке тұлға, танымдық құзыреттілік.
Қазақ  тілі  –  біздің  рухани  негізіміз.  Біздің  міндетіміз  –  оны  барлық  сала-
да  белсенді  пайдалана  отырып  дамыту.  Біз  ұрпақтарымызға  бабаларымыздың 
сандаған  буынының  тəжірибесінен  өтіп,  біздің  де  үйлесімді  үлесімізбен  толыға 
түсетін қазіргі тілді мұраға қалдыруға тиіспіз. Бұл – өзін қадірлейтін əрбір адам 
дербес  шешуге  тиіс  міндет.  Мемлекет  өз  тарапынан  мемлекеттік  тілдің  пози-
циясын  нығайту  үшін  көп  жұмыс  атқарып  келеді.  Қазақ  тілін  кеңінен  қолдану 
жөніндегі кешенді шараларды жүзеге асыруды жалғастыру керек. Сіздер біздің са-
ясатымыз туралы – 2025 жылға қарай қазақстандықтардың 95 пайызы қазақ тілін 
білуге тиіс екендігін білесіздер. Бұл үшін қазір барлық жағдай жасалған. Қазірдің 
өзінде  еліміздегі  оқушылардың  60  пайыздан  астамы  мемлекеттік  тілде  оқиды. 
Мемлекеттік  тіл  барлық  мектептерде  оқытылады.  Бұл  –  егер  бала  биыл  мектеп-
ке барса, енді он-он екі жылдан соң жаппай қазақша білетін қазақстандықтардың 
жаңа ұрпағы қалыптасады деген сөз.», – деп атап көрсеткен болатын [1]. 
Сонымен қатар ҚР «Білім туралы» Заңында барлық білім беру ұйымдарының 
білім алушылары мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін білуі атап көрсетілген [2].
Бүгінгі білім жүйесінің белсенді азаматтық ұстанымы бар, шығармашылық 
тұрғыдан  ойлауға,  өмір  бойы  білім  алуға  дайын  жеке  тұлғаны  тəрбиелеу  ба-
сты  міндеті.  Осыған орай, мемлекетіміз мектеп  оқушыларының  функционалдық 
сауаттылығын дамыту бойынша бес жылдық ұлттық жоспарды қабылдау жөнінде 

жүктеу/скачать 1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: