1 Қазақстан аумағындағы тас ғасырынақатысты археологиялық ескерткіштеріашылуы
Көшпелі өзбектер мемлекеті (1428-1468 жж.) немесе Әбілқайыр хан мемлекеті. Аумағы жәнеэтникалық құрамы
жүктеу/скачать 274,78 Kb.
|
| 33. Көшпелі өзбектер мемлекеті (1428-1468 жж.) немесе Әбілқайыр хан мемлекеті. Аумағы жәнеэтникалық құрамы.
Тарихи әдебиетте бұл мемлекет «көшпелі өзбек хандығы» немесе Әбілқайыр хандығы деп те атайды. 15 ғасырдың 20 жылдарында Қазақстанның Орталық, Батыс, Солтүстік-батыс аймақтарында Шайбани ұрпағы Әбілқайыр (1428-1468) басып алды. Әбілқайыр хандығының аумағы батысында Жайықтан бастап, шығысында Балқаш көліне дейін Арал өңірінен солтүстігі дейін қамтыды. Астанасы: Сығанақ 1466 жыл ( алғашқысы Тура , 1431жылы Орда- Базар). Халқы «өзбектер» деп аталған түрік тайпалары қыпшақтар, қоңыраттар, наймандар, үйсіндер құрады. Әбілқайыр басқарған 40 жылдай уақыт ішінде елдің саяси жағдайында тұрақтылық пен тыныштық болмады. Жошы ұрпағы ішінде оның ішінде Ибак-хан, Береке сұлтан, Ұрыс, Керей мен Жәнібек тағы басқалары – Әбілқайырға үнемі қарсы шығып отырды. Ең әуелі Әбілқайыр 15 ғасыр 30 жылдарында Тобыл бойындағы Шайбани ұрпағы Мағмуд Қожаны талқандады. -Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстанға жол ашады. -Әбілқайыр Сыр бойындағы қалаларды басып алу ағайынды Шайбани мен Ақ Орда арасын аша бастады. Себебі, бұл хандық алқап Барақ ханның тұқымдары Керей мен Жәнібек сұлтанға қарайтын еді. Солай көптеген жүздердің Моңғолстанға кетіп қалуына себеп болды. Сырдария бойындағы қалаларды Әбілхайырдың бағындыруының үлкен саясн-экономикалық маңайы болды. Өйткені кәсіпшілік псн сауда орталықтары болып саналатын Сырдария қалалары Әбілхайыр хандағының нығайтуға айтарлықтай ықпал ететіні созсіз еді. Қалалар кошпслі озбск хандығының әмірлері мсн сүлтандарына берілді. Созақ озіне қарасты барлық жерлерімен Бақтияр сұлтанның, кейін оның баласы Әлеке сұлтанның иелігіне көшті, Үзгент - маңғьгг Уакас би қол астына бсрілді. Ал Отырар, Ясы, Сайрам мсн Сауран Темір әулетінің қарамағында қалды. Соғыстар барысында Әбілхайыр қанша жерлерді қосып алғанымен, хандық ішінде саяси берік бірлік болмады, әлеуметтік-экономикалық қайшылықтар күшейді. Бүған Әбілхайырдың өз түқымдарын, ақсүйектерді қолдап, ерекше еркіндік беруі, ал жергілікті ру-тайпалардан шыққан би, бек, сүлтандарды қарасүйек деп оларға өктемдік көрсетуі де өзінің теріс әсерін тигізді. Тск 60-жылдардың басыпда ғана Әбілхайыр Сырдария бойындағы бүрын өзі жаулап алған қалаларына қайта оралды. Осы жсрден Әбілхайыр 1468 жылы Моғолстанға қарсы жорыққа кетіп бара жатқанда кенеттен қайтыс болды. Әбілхайыр хан өлген соң (1468), ол құрған мемлекет көп кешікпей ыдырап кетті. Оның мирас-қоры Шейх-Хайдар хан өзара қырқыс кезінде өлтірілді, 70 жылдардың бас кезінде Әбілхайыр ханның иелігіндегі бұрынғы жерлер Қазақ хандығының құрамына кірді. Мемлекеттің ыдырауына феодалдық өзара қырқыс пен әулеттік тартыстың бәсеңдемеуі және хан өкіметінің әлсіздігі, феодалдық қанаудың күшеюі, феодалдық жоғарғы топ пен көш пелі рулар арасындағы таптық қайшылықтардың шиеленісуі, сондай-ақ қазақ халқының қалыптасып, Жетісудың басына қазақ хандарының күшеюі, осыған байланысты 15 ғасырдың аяғы - 16 ғасырдың бас кезінде Мауараннахрға кеткен бір топ өзбек тайпаларының бөлініп шығуы себеп болды. жүктеу/скачать 274,78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|