№1 дәріс. Кіріспе. Математиканың бұлақ-бастаулары (IX ғ. дейін). Курстың объектісі, пәні және оны оқытудың мақсат-міндеттері. Курстың басқа оқу пәндерімен байланысы
жүктеу/скачать 1,12 Mb. Pdf көрінісі
|
|
7. IX-XV ғасырлардағы мұсылман математикасында қисық сызықтарға жанамалар жүргізу, экстремумға берілген есептерді шешу, бірқалыпты емес қозғалыс кезіндегі траекторияның кез келген нүктесіндегі жылдамдықты анықтау сияқты мәселелер де қарастырылды (әл-Фараби, әл-Бозжани, әл-Хайсам, ибн Курра, т.б.). Қазіргі қолданылып жүрген, латынның «focus» деген сөзі «ихрак» («тұтандыру») деген араб сөзінің аудармасы болып табылады, мұсылман математиктері тұтандырғыш айнаның фокусын «ихрак» деп атаған. Параболаға жүргізілген жанаманың басқа да характеристикалық қасиеттерін ибн Курра тағайындады.Н. әт-Туси экстремумға берілген бірқатар жаңа есептерді шешіп көрсетті. Ахмет әл-Фараби «Дөңгелек бассейндерді жасаудың ерекшеліктері туралы кітабында» дөңгелектің изопериметрлік қасиетін пайдалану мәселесін зерттеді. Сонымен қатар әл-Хайсам кеңістіктегі және жазықтықтағы изопериметрлік есептердің шешулерінің дәлелдемесін келтірді. Бірқалыпты емес қозғалыс кезіндегі траекторияның кез келген нүктесіндегі жылдамдықты және үдеуді анықтау мәселелері де мұсылман математиктерінің назарынан тыс қалмаған (ибн Курра, әл-Бируни, т.б.). Мұсылман математиктері IX ғасырдың өзінде- ақ антикалық математикадағы сарқу әдісін жетік меңгерді. Олар бұл әдісті біліп қана қоймай, оны бұрыннан белгілі нәтижелерді қайтадан алатындай, сондай-ақ мүлде жаңа нәтижелерге қол жеткізетіндей кейбір тәсілдермен онан әрі жетілдіре түсті (ағайынды Бану Мұсалар, ибн Курра, ибн Синан, т.б.). ибн Курра айналу параболоиды сегментінің көлемін, сондай-ақ парабола сегментінің қандай да бір диаметрден айналғандағы денелердің көлемдерін есептеп шығарды. Бұл есепті шешудің неғұрлым жетілдірілген әдістерін әл-Кухи мен әл-Хайсам ұсынды. Бұл орайда, әл-Хайсамның алған нәтижесіне еуропалықтардың XVII ғасырдың алғашқы жартысында ғана қол жеткізе алғандығын атап айту керек. жүктеу/скачать 1,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|