№1 ДӘрiс тақырып: Қазiргi халықаралық қҧқық қҧқықтың ерекше жҥйесi ретiнде және оның мазмҧны. Халықаралық

Ахмет Байтҧрсынов атындағы Қостанай 
мемлекеттік университеті, зың факультеті,
мемлекет және қҧқық теориясы мен тарихы
кафедрасы 
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БҦҚАРАЛЫҚ 
ҚҦҚЫҚ
Қостанай, 2013 ж.

№1 ДӘРIС
Тақырып: Қазiргi халықаралық қҧқық қҧқықтың ерекше жҥйесi 
ретiнде және оның мазмҧны. Халықаралық
-
қҧықтық 
ғылым  және халықаралық қҧқықтың тарихы
ЖОСПАР:
1.Халықаралық қатынас және халықаралық қҧқық
2.БҦҦ
-
ның  Бас Ассамблеясы халықаралық қҧқықты оқыту мен 
халықаралық қҧқықта қҧқықтық бiлiмдi тарату туралы 
резолюцияларды жиi қабылдауда
3.Ежелгi дҥниедегi халықаралық қҧқықтың негiзгi институттары 
4.Халықаралық қҧқыққа француз революциясының тигiзген ықпалы
Сабақтың мақсаты: Қазiргi заманға сай бiздiң елiмiз халықаралық
әлем аренасына енген соң бҥкiл әлем бойынша қандай 
қҧқықтық реттеу мәселесiн жҥзеге асыруымен  және оның 
әдiс
-
тәсiлдерiмен таныс болуы керек және оны 
iс жҥзiнде қалай жҥзеге асыруын  бiлуге мiндеттi.

1. Халықаралық қатынас және халықаралық қҧқық
Халықаралық қҧқық дегенiмiз
-
ол,мемлекеттер арасындағы әр тҥрлi 
саяси,экономикалық және ӛзге де қатынастарды, сондай
-
ақ халықаралық 
қатынастарға қатысушы басқа да қҧрлымдарды реттейтін
қҧқытың бiр бӛлiмiн айтады.
Халықаралық қатынастар дегенiмiз
-
ол, мемлекет арсында саяси,
экономикалық және басқа да байланыс жасаудың жҥзеге асырылатын 
iс
-
әрекеттерiн айтады. 
Мемлекетаралық байланыстар
-
ол, екі немесе бірнеше мемлекеттер
Арасындағы жҥргізілетін экономикалық, саяси және басқа да
қарым
-
қатынасты жҥзеге асыру  іс
-
шараларын айтады.

•Мемлекет арасындағы қарым
-
қатынасты  ҧйымдастыру:
мемлекет 
арасындағы 
экономика 
мәселесiн;
-
мемлекет
арасындағы
әскери 
мәселесiн;
-
мемлекет 
арасындағы 
сауда
-
саттық;
-
мемлекет 
арасындағы 
қҧқықтық 
кӛмек кӛрсету
Халықарылқ
ынтымақтас
-
тықты
нығайту;
-
халықырылық 
деңгейде 
ғылыми
-
зерттеудi 
нығайту;
халықаралық 
апренада 
жаңа 
техниканы 
нығайту.
Халықралық
Шеңберде
Экономика
Тапшылығын
алдын алу

БҦҦ
-
ның  Бас Ассамблеясы халықаралық қҧқықты оқыту 
мен  халықаралық қҧқықта қҧқықтық бiлiмдi тарату туралы
резолюцияларды жиi қабылдауда
БҦҦ
-
Халықаралық әмбебап орган, оның басты мақсты әлемдік 
шеңберде татуоық пен бейбітшілікті сақтау, соғыс және әскери 
қақтығыстарға, кҥш кӛрсету және кҥш қолданамын деген 
қоқан
-
лоқыға тиым салу және жол бермеу іс
-
шараларын жасау.
БҦҦ Бас Ассамблеясы
-
ол, ең жоғарғы алқалы орган, қызметтік 
шешімдері РЕЗОЛЮЦИЯ қҧжатын қабылдаумен жҥзеге асырылады.
БҦҦ
-
ны мҥше
-
мемлекеттер ӛз еріктерімен қосылуға және қабылдаған
міндеттерін бҧлжытпай орындауға міндето артылады.

БҦҦ ҧлттардың ӛз еркiмен ӛздерiн айқындау және 
сый
-
сиапат кӛрсету қағидасында, мемлекеттер арасындағы 
татушылық пен тҧрақтылық жағдайларын қамтамасыз ету  
мақсатын жҥзеге асыру ҥшiн мынада iс
-
әрекеттер қажет:
а) әлеуметтiк, экономикалық және прогрессивтiк даму жағдайын 
сонымен қатар халықты жҧмыспен қамытуды,ӛмiр сҥру деңгейiн 
нығайту болып табылады;
б) халықаралық экономикалық және әлеуметтiк  мәселелерiн 
шешу, денсаулық мәселесiн және соған байланысты басқа да 
мәселелердi шешу; бiлiм және мәдениет саласындағы 
халықаралық қарым
-
қатынас жасауға қол жеткiзу болады;
с) адамның нәсiлдiгiне, шығу тегнiе, жынысына,тiлiне және дiни
нанымына қарамастан барлық тҧлғалардың негiзгi бостандықтарын, 
қҧқығын сақтауды және жалпыға бiрдей сый
-
сиапатты 
қамтамасыз ету болады.     
56-
баптата:
БҦҦ барлық мҥшелерi 
55-
бапта кӛрсетiлгендей бiрiгiп және ӛз  
бетiнше жҧмыс мiндеттерiн атқаратын болады. 

Шарттарды жасаудың қажеттiлiгi
-
мемлекетаралық 
мәселенi
шешу қажеттiлi;
-
келiссӛз 
немесе бiтiм 
жасау 
қажеттiлгi;
-
халықаралық 
шарттарды 
бекiту;
-
елшiлiк 
институтының 
пайда болу
қажеттiлiгi.
Ежелгi Грецияда ―диплома‖деп аталды. 
Елшiлiк iсiне келген жергiлiктi мемлекет органдары қол сҧқпайды.
Ежелгi Грецияда басқа грек мемлекеттерiнде азаматтарын
қорғайтын сенiмдi
-
проксиндер институты қалыптасты. 
Шетел тҧлғаларын қорғайтын проксиндер 
институты қазiргi консул институтының прототипi (ҧқсас)
болып табылады. Шетел азаматын қорғайтын институт кейiннен 
Ежелгi римде кӛрнiс тапты, онда шетел азаматтарының 
iстерiн қарайтын және дау жанжалды шешетiн ӛкiлеттi тҧлға
претор болды.

Ежелгi дҥниедегi халықаралық қҧқықтың негiзгi 
институттары
Ежелгi дҥние дәуiрiнде халықаралық қҧқықтың мынадай 
институттары пайда болды:
-
соғыс
әрекетiнiң 
заңдары
мен дәстҥрлерi;
-
халықаралық 
шарттар;
-
елшi 
ӛкiлдiктерi;
-
шетел тҧлға
-
ларының
қҧққтық режимі.
Соғыстар салт
-
дәстҥр мен  дiни кӛзқарастарға негiзделiп жҥргiзiлдi.
Соғыс дау
-
жанжалды шешудiң бiр тҥрi болды.
Мысалы,Ежелгi Римде соғыс жҥргiзу әдiлеттi iс болды, 
себебi ол Римнiң пайдасына жҥргiзiлдi.

Халықаралық қҧқыққа француз революциясының тигiзген ықпалы
Тҧңғыш рет
Францияның
Конституциясының
пайда болуы
Якобиндіктердің
Революциялық
жолдары
Жирондистердің
Революциялық
жолдары
Демократиының 
пайда  болуы
Әлемге белгілі 1789
-
1794 жылжпрдп Ҧлы Француз революциясының 
нәтижесі шексіз феодалдық билікке соққы жасағаны  айқын байқалды. 
1948 жылы 10
-
желтоқсанда шыққан «Жалпыға міндетті адам
қҧқығының декларациясы» деген халықаралық маңызы бар 
қҧжаты пайда болды. Содан соң Франциядағы заңшығарушы 
орган «Конвент» деп аталудың нәтижесінде қазіргі кезеңде шет елдердің 
халықаралық маңызы бар қҧжаттары «Конвенция» деп аталу себебі осында.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ  ҚАТЫНАСТЫҢ МАҢЫЗЫ
Халықаралық қатынастарға мемлекеттер арасындағы 
ӛзара ынтымақтастықты нығайту және кеңейту, халықаралық 
ҧйымдар ролiнiң артуы, бейбiтшiлiк пен халықаралық қаупсiздiктiң 
жаңа проблемаларының туындауы, ядорлық соғыстың алдын 
алу, халықаралық қҧқық рӛлiнiң ӛсуi сияқты сипаттар тән.
БҦҦ тҧсындағы ЭКОСОС 
экономикалық  ҧйымы
ЕУРООДАҚ Қҧрамындағы
экономиткалық комиссия

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ  ҚҦҚЫҚТАҒЫ  МЕМЛЕКЕТТІҢ АТҚАРАТЫН РӚЛІ
Мемлекет
Халықырылық
Қҧқықтың
субъектісі
МЕМЛЕКЕТ
ТӘРІЗДІ
ҦЙЫМДАР
БОСТАНДЫҚ
Ҥшін кҥресуші
халықтар
Саяси және
Қоғамдық
ҧйымдар
Халықаралық деңгейде
-
әрбір мемлекет ӛзінің егемендігін, саяси және
экономикалық тәуелсіздігін емін –еркін жҥргізеді.

№2 ДӘРIС
Тақырып: Қазақстан тарихындағы халықаралық
-
қҧқытық 
институттар
-
дың пайда болуы және дамуы. 
Халықаралық қҧқықтың қайнар кӛздерi.
Сабақтың мақсаты:
Қазақстан тарихындағы халықаралық
-
қҧқытық 
институттар
-
дың пайда болуы және дамуы. 
Халықаралық қҧқықтың қайнар кӛздерi оқып танысу.
Жоспар:
1.Қазақстан тарихындағы ынтымақтастықтың халықаралық
-
қҧқықтық 
нысанының пайда болуы
2.СССР
-
дiң қҧрамындағы Қазақ ССР
-
нiң халықаралық қҧқық субъектiлiгi
3.Халықаралық шарт халықаралық қҧқықтың негiзгi қайнар кӛзi ретiнде
4.Мемлекеттердiң сыртқы саяси және сыртқы экономикалық мәселелерi 
бойынша заңдар
-
халықаралық қҧқықтың қосалқы қайнар кӛзi

1. Қазақстан тарихындағы ынтымақтастықтың халықаралық
-
қҧқықтық  нысанының пайда болуы
Қазақстан жеке ӛз алдына егемендi мемлекет болған соң 
1992 жылдың
2-
шi наурыз айынан бастап БҦҦ мҥшесi болып 
қабылданды. Бҧл дегенiмiз Қазақстан халықарлық қҧқықтың субъектiсi 
болып ресми тҥрде танылды. Қаазақстан елдiнде жҥзден 
астам халықтың ӛкiлдiгi тҧрады. 
.
Халықаралық қҧқықтың субъектiсi дегенiмiз
-
ол, 
бҥкiл әлемдiк шеңберде жаңадан пайда болған мемлекеттiң 
ресми тҥрде танылуды айтады. Ондай жағдайда адам қҧқығын
бҧзу мәселесi жӛнiнде және екi мемлекет арасындағы дау
-
жанжалды
шешу ҥшiн БҦҦ органдары халықаралық қҧқық пен нормативтiк 
актелер негiзiнде шешiлуге, реттелуге тиiстi болады
Мемлекет, бiр жағынан алғанда, халықаралық 
жҥйенiң бiр бӛлiгi болса, екiншi жағынан, одан тыс та дами бередi.
Мысалы,ХХ ғ. 60
-
жылдарында Албания мемлекетi халықаралық 
ҧйымдардың қҧрамынан шығып, басқа мемлекеттермен дипломатиялық
және елшiлiк қатынастардың бәрiн тоқтатып, дербес дамуға бел байлады.

Ынтымақтастық дегенiмiз
-
ол, белгiлi бiр халықтың ӛзге 
халықтармен қарым
-
қатынасты орнатуын, елшiлiк ресми тҥрде айырбас 
ету әрекеттi айтады. Қазақстан халықарылық аренада мынадай 
әлемдiк жҧмысқа қатысты:
ҚАУПСІЗДІК
КЕҢЕС
МАГАТЕ
ЮНЕСКО
УВКБ
МВФ
МОТ
ВОЗ
ПРООН

2. СССР
-
дiң қҧрамындағы Қазақ ССР
-
нiң халықаралық 
қҧқық субъектілігі.
СССР дiң кезiнде Қазақ ССР
-
i одақтас республика болды. 
Ал одақтас республиканың мҥддесi ол ешқандай ӛз бетiнше iшкi 
және сыртқы саясатты жҥргiзуге болмады. 
Ӛйткенi сол кездегi 15 одақтас республикалардың 
бәрi тек Москваға бағынды. Яғни сол кездегi КПСС 
диктатурасының саясаты  болды.
Москваның рҧқсатысыз ешқандай шетелмен ӛз бетiнше 
қарым
-
қатынас жасауға болмады. Ӛйткенi сол кезде Қаз ССР
-
нiң 
iшкi және сыртқв саясатын тек Москва ғана яғни Орталық саяси 
бюро анықтады. Сондықтан, Қаз ССР халықаралық қҧқық 
субъектiсi болмады.

СССР
-
дің қҧрамындағы ҚАЗАҚ ССР
-
нің  мәртемесі:
ШИКІЗАТ
ҚОРЫ БОЛДЫ
ӚЗІНДІК
ЭКОНОМИКА
ЖОСПАРЫ
БОЛМАДЫ
АУЫЛ АЗЫҒЫ
МӘСКЕУГЕ
ЖӚНЕЛТІЛДІ
ТЕНИКА 
ЗАУЫТЫ 
БОЛМАДЫ
Ҧлттық тілде мектепті ашу ҥшін тек Мәскеудің ресми  рҧқсаты қажет
болды.
Мемлекеттегі қызмет орындарында басшылардың кӛбісі орыс  ҧлтынан
тағайындалды. Осы іс
-
шаралар Мәскеудің қадағалауында болды.

3.Халықаралық шарт халықаралық қҧқықтың негiзгi қайнар 
кӛзi ретiнде
Шарт немесе келiсiм деймiз – осы аталған кеi сӛздiң 
маңызы мен мағынасы бiр деуге болады. Ӛйткенi келiсiм мен шарт екi
немесе одан кӛп жақтардың ӛз
-
ара келiсiмге, бiтiмге, пәтуаға 
келшулерiн айтады. Келiсiм мен шарт екi немесе бiрнеша адамдар 
мен ҧйымдар, мекемелер мен кәсiполрындар және 
мемлекет арасында да болып тҧрады. 
Шарт дегенiмiз
-
ол, қоғамдық қатынастардағы екi немесе 
одан кӛп мемлекет арасындағы белгiлi бiр мәселе жӛнiнде 
жасалатын мәмiленi айтады. Мысалы, Қазақстан мен Ресей 
меимлекетi арасында космдром ―Байқоңырын‖ пайдалану 
туралы шартқа екi жақтан қол қойды. 


. 
Халықаралық қҧқықта шарт ең басты нормативтiк қҧық 
актiсi болып табылады. 
Халақаралақ  келiсiмдерді, шарттарды әрбiр мелекетте 
Парламент ратификация жасауы керек болады. Қ.Р.Конституциясы 
бойынша халықаралық келiсiм, шарттар мiндеттi тҥрде 
ҚР Парламентi не ратификациялайды ,не денонсациялайды.
Халықаралық шартқа байланысты мәселелер қазiргi кезде негшiзгi 
ҥш шартқа байланысты мәселелер қазiргi кезде негiзгi ҥш 
келiсiмдермен реттеледi: 1969 жылғы Халықаралық шарттар 
қҧқығының Вена Конвенциясымен, 1986 жылғы халықаралық 
ҧйымдар арасындағы халықаралық шщарттар қҧқығы туралы 
Вена Конвенциясымен, сондай –ақ 1978 жылғы халықаралық 
шарттарға қатысты, мемлекеттердiң қҧқыққа иеленушiлiк 
жайындағы Вена Конвенциясымен реттеледi. 

4.Мемлекеттердiң сыртқы саяси  және сыртқы экономикалық  
мәселелерi  бойынша заңдар
-
халықаралық қҧқықтың 
қосалқы қайнар кӛзi
Халықаралық экономиканың негiзгi қағидасы
-
ол, халықаралық 
экономикалық қатынасты реттеу болып табылады. 
Негiзгi қағидаға жатаындар: мемлекеттiң егемендiгiнiң сақталу
қағидасы; мемлекеттiң тәуелсiздiiк қағидасы; партнерлық 
қарым
-
қатынасты нығайту; инвестициялық қатынас қағидасфы; 
екi немесе кқӛпжақты теңдiктi сақтау қағидасы; экономикалық саласына 
кҥш қолдануды болғызбау; мемлекеттiң  iшкi саясатына 
кiрiспеу қағидасы; 
сыртқы экономиалық байланысты ҧйымдастыру нысанын 
таңдау қағидасы; экономикалық қатынастардығы  мемлекеттердiң 
теңдiк қағидасы; еркiн және тәуелсiз жағдай жасау қағидасы; 
ҧлттық режим қағидасы; ӛзара кӛмек кӛрсету қағидасы. 


1964жылы ―Табиғи байлықты мемлекеттiң бӛлiнбес қожалық 
ету қағидасы туралы‖ Женевада бекiтiлген Халықаралық пактiсi. 
Бҧл пактi Женевалық қағида деп аталды.
Ӛзара тҥсiнiктi қағида: Бҧл қағида ҧғымында бiр мемлекет келесi 
бiр мемлекетке белгiлi жағдайлар жасап, талаптар қойса, ҥшiншi 
мемлекетке  де нақ сол талаптарды қойып, жағдайларды жасауды 
тиiстiгiн бiлдiредi. Яғңни бҧл тек мемлекет ӛз iшiнен ӛзiнiң 
талкабын басқа мемлекетке де қоймақшы болғанын айтады. 
Яғни әрбiр мемлекет серiктес мемлекеттiң  ӛзге  мемлекетке 
жасаған жағдайы, яғни жеңiлдiлiгi ӛзiне де жасалуын талап етуге
қҧқылы. Бҧл қҧқық заңды негiздерде жасалып жатқан 
жеңiлдiктерге жатпайды.

Ең қолайлы жағдай жасау қағидасы:
Бҧл қағида мемлекеттiң әрiптес мемлекетке  ҧшiншi кез 
келген елге жасауы мҥмкiн жеңiлдiктерiн жасауға заңды 
мiндеттiлiгiн айтады.
Ең қолайлы жағдай жасау режимiнiң қолданылатын 
аясы әдетте бiр халықаралық шартта ең қолайлы жағдай 
жасау керектiгi туралы нақты ескертпеде айтылады. Бҧл ескертпе 
жалпы сауда қатынасынынң барлық аясында немесе жекелеген 
қатынас тҥрлерiне таралады; кедендiк бар салықтары, транзиттiк, 
сандық, ӛзге де шектеулер мен тыйым салулар; кӛлiктiк режимге,
жеке және заңды тҧлғалардың салалық, т.б. қҧқықтарына.
Ҧлттық режим: Бҧл режим бойынша шетелдiк 
жеке және заңды тҧлғалардың қҧқықтары отандық жеке 
және заңды тҧлғалардың қҧқытарымен теңесiрiледi. 
Ол кӛбiнесе бiржақты жасалады немесе кейбiр сауда келiсiмдерiнде
кӛрсетiледi. Әдетте, бҧл сот ӛндiрiсiн қоса алғанда, азаматтық 
қҧқытық қабiлеттiкке қатысты болады.

№ 3 ДӘРIС
Тақырып: Халықаралық қҧқықтың қағидалары.
Халықаралық қҧқықтың субъектiлерi, мемлекеттi тану және 
мемлекеттiң қҧқық мирасқорлығы
Сабақтың мақсаты: Халықаралық қҧқықтың қағидалары.
Халықаралық қҧқықтың субъектiлерi, мемлекеттi тану және
мемлекеттiң қҧқық мирасқорлығымен танысу.
Жоспар:
1.Халықаралық қҧқықтың негiзгi қағидалар жҥйесi
2.Шекаралардың мызғымастығы қағидасы.
3.Халықаралық қҧқық субъектiсiнiң мазмҧны
4.Мемлекеттi тану. 
5.Мемлекеттiк қҧқық мирасқорлығы

1.Халықаралық қҧқықтың негiзгi қағидалар жҥйесi
Қағидалар дегенiмiз
-
ол, қандайда бiр жҥйенiң негiзiнен қалайтын 
идеялар, нақты жҥйенiң барлық нормалары бағынатын,
әрекет кӛлемдi нормалар болып табылады.
Халықаралық қҧқытың негiзгi қағидалары
-
ол, халықаралық 
қҧқытың ӛзiнiң пайда болуы кезеңiмен сәйкес келмейтiн 
санатқа жатады. Мҧндай сипаттағы қағидалар осы қҧқық 
дамуынынң белгiлi бiр сатысында пайда болады. Халықаралық 
қҧқытың негiзгi қағидалары
-
бҧл халықаралық қҧқытық салада болып
жатқан тҥбегейлi ӛзгерiстердi айқын бейнелейтiн негiзгi 
бастауларды айтады. 

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҦҚЫҚТЫҢ  ҚАҒИДАСЫНЫҢ  ҦҒЫМЫ:
Халықаралық қҧқытың негiзгi қағидалары
-
ӛзiндiк сипаттамасы
Екiншiден, олар мiндеттi (императивтi)(jus cogens) сипаттан 
бар дербес қҧқықтық санатқа жатады.Оның себебi: бiрiншiден, 
қағидалар барлық қҧқытық жҥйеге таралады. тҧрады. Ҥшiнiшiден, 
қағидаларға жҥйе қҧрушы рӛл сипаты тән болады. 
Тӛртiншiден,қағидаларға заңдылық ӛлшемi тән болады.
Халықаралық қҧқыта қағидалардың екi тҥрлi санаты бар:
1.Жалпы, негiзгi қағидалар;  
2. Тар мағынадағы тәртiп ережелерiн бекiтетiн арнаулы қағидалар. 
сақтау туралы.

Негiзгi қағида ретiнде 1970 жылғы Декларацияда халықаралық 
қҧқытың 7 қағидасы мазмҧндалған, атап айтқанда:
-
кҥш қолданбау немесе кҥш қолданамын деп қоқан
-
лоқы 
жасамау қағидасы;
-
iшкi iстерге араласпай қағидасы;
-
Халықаралық дауларды бейбiт жолмен шешу қағидасы;
-
Халықтардың теңдiк және ӛзiн
-
ӛзi басқару қағидасы;
-
Мемлекеттердiң дербес теңдiк қағидасы;
-
егемендігінің сақталуы қағидасы;
-
Мiндеттемелердi адал орындау қағидасы. 
Кейiн келе 1975 жылы Хельсенки келiсiмi бойынша 10 қағида деп 
қабылдады. Оған мына бӛлiмдер енгiзiлдi: 1.шекаралардың 
мызғымастық қағидасы; 2.аумақтық тҧтастық қағидасы; 
3.адамның қҧқытары пмен негiзгi мiндеттерiн қҧрметтеу қағидасы.

2. Шекаралардың мызғымастығы қағидасы.
Егемендiк мемлекет болғасын мiндеттi тҥрде шекара болуы керек. 
Шекара дегенiмiз
-
ол, егемендi мемлекеттiң алып жатқан жер,су, 
аспан аумақтарын алып жатқан шеңберлiк деңгейiн айтады. Ӛйткенi 
шекера аумағына жерден басқа су аумағы және аспан кеңiстiгi 
кiретiнi белгiлi.
Шекаралардың мызғымастық қағидкасының мәнi бҧл қағиданың 
соғыс пен бейбiтшiлiк мәселелерiн шешудегi ҧзақ мерзiмдi тәжiрибемен 
қамтамасыз етiлгенiн айқындады. Осы қағиданы қолдау әлемдiк 
тәжiрибеде қалыптасқан саяси және аумақтық болмыс  шарт
-
жағдайларындағы барлық мемлекеттер ҥшiн ақиқатты қаупсiздiктi 
бекiту сҧранысының жинақтылығын кӛрiнiс болып табылады.

ШЕКАРАНЫҢ  МЫЗҒЫМАСТЫҚ  ҚАҒИДАСЫ:
Шекара ҥнемі
бақы
\
ылау және
қадағалауда
болуы керек
Шекара әр
-
қашан
қҧлыпта болуы
керек
Шекарашының
ҥнемі қырағы
болу қағидасы
ШЕКАРА
-
ол, егеменді елдің қорғаны және оны бҧзуға жол берілмейді,
ал бҧзылу нәтижесі соғысқа әкеліп соқтырады.

3.Халықаралық қҧқық субъектiсiнiң мазмҧны
Халықаралық қҧқыта кейбiр ерекшелiктерге қарамастан, 
теория бойынша қҧқық субъектiлерiне берiлген тҥсiнiк 
оған да бiрдей болып келедi. Субъективтi  заңдық қҧқықтары 
мен мiндеттерi бар халықаралық қҧқық қатынасы қатынасушылары
халықаралық қҧқық субъектiлерi болып табылады. 
1.Алғашқы; 2.Туынды. 1.Алғашқы  топқа тәуелсiздiгi бар мелекеттер:
ӛз тәуелсiздiктерi ҥшiн кҥресушi халықтар мен ҧлтар кiрдi. 
Тәуелсiздiгi ҥшiн кҥресушi ҧлттар ӛзiнiң мемлекеттiк қҧрлысын
ӛзi шешу қҧқығын жҥзеге асырады. Субъектiлердiң бҧл екi 
тобы алғашқы топқа жалпы белгiлерi
-
тәуелсiздiгi арқылы бiрiккен. 
Халықаралық қҧқық субъектiлерi екi топқпа бӛлiнедi:

МЕМЛЕКЕТТІҢ ТӘУЕЛСІЗДІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ:
Мемлекетте ол белгi
-
мемлекеттiк болса, ал ӛз  тәуелсiздiгi 
ҥшiн кҥресушi ҧлттар мен халықтарда
-
ҧлттық белгi болды. 
Екiншi тоқа (Туынды): халықаралық ҧйымдар мен мемлекеттiк 
тәрiздес қҧрылымдар кiредi. Мысалы, Қызыл крес пен жарты ай 
ҧйымы; Денсаулық сақтау ҧйымы т.б. мемлекет тәрiздеске: 
Ватикан, Антрактида т.б. Жеке тҧлғалар халықаралық қҧқ 
субъектiлерiнiң ерекше тобын қҧрайды. 
Мемлекеттер
-
халықаралық қҧқытың негiзгi субъектiлерi 
болып табылады. Мысалы, Қазақстан Республикасы
-
халықаралық қҧқытың субектiсi болып табылады. 

4. МЕМЛЕКЕТТІ  ТАНУ
Тану институтының даму тарихы қҧқық субъетiлiк 
мәселелерiмен тығыз байланысты. 
Мемлекеттi тану дегенiмiз
-
ол, халықтың ҧлт азаттық кҥрес 
жҥргiзу немесе егемендiкке ие болудың нәтижесiнде жеке саяси 
ҧйым ретiнде яғни мемлекет деп жаряланудың нәтижесiңде 
басқа мемлекеттiң тану рәсiмiн жасауын айтады. 
Мысалы,Қазақстанды мемлекет деп танғын ең алғашқы 
мемлекеттер: Тҥркия, АҚШ, Иран болды.

ТАНУДЫҢ  ТӘСІЛДЕРІ: (бiрiншi тҥрi):
-
бiр жақты декларация немесе мәлiмдеме;
-
мемлекет басшысына арнайы нота немесе жолдау арқылы 
бейнеленедi;(екiншi тҥрi):
-
онша кӛп таралмаған бiр тҥрi қол қойылған және жаңартылған 
ресми мазмҧндама;
-
дипломатиялық қатынастарды орнату;
-
ноталар алмасуға;
-
бiрiккен ӛтiнiштер.
Халықыаралық қҧқықтық теория бойынша