ж. бҧрынғы 1899 және 1907 ж. Гаага конвенцияларының

1991 ж. бҧрынғы 1899 және 1907 ж. Гаага конвенцияларының
негізінде Гаагада орналасқан (Нидерланды) аралық соттың 
тҧракты палатасы қҥрылды. Палата қҥрылымында екі тҧрақты 
орган бар: Халықаралық бюро және әкімшілік кеңес. 
Бюро кеңсе міндеттерін орындайды: тараптар   аралық   
сотқа   шағымдануға   шешім   қабылдағандарын хабарлайды. 
Бюро Палатаның қарауына берілген тараптар арасында пайда болған 
дауларды жҥзеге асырады. Халықаралық бюро қызметін бақылауды 
Гаага конвенциясына қатысушы мемлекеттердің, Гаагадағы 
дипломатиялық ӛкілдіктерден тҧратын әкімшілік кеңес жҥзеге 
асырады. Нидерландының Сыртқы істер министрі Кеңестің 
тӛрағасы болып табылады. Кеңес барлық әкімшілік істерді, 
\
оның ішінде қаржы мәселесін қарайды, Бюро қызмет
-
керлерін
тағайындайды және жҥмыстан босатады.

Аралық соттардың тізімі былайша қҧрылады: Гаага 
конвенциясының әрбір қатысушы мемлекеті тӛрт
тҧлғаны 6 жылға тағайындайды. Дәл қазіргі таңда тізімде 
300-
ден астам тҧлға бар.
1992
—1995 жылдары Палата бірқатар қҧжаттар қабылдады. 
Олар: екі мемлекет арасындағы дауды тӛрелік қараудың 
факультативті ережелері (1992 ж. 20 желтоқсанынан бастап 
кҥшіне енген); бір тарабы мемлекет болып табылатын екі
тараптың арасындағы дауларды қараудың факультативті 
ережелері (1993 ж. 6 шідде); мемлекеттер мен халықаралық 
ҧйымдар арасындағы дауларды қараудың факультативті 
ережелері (1996 ж. 1 шілде); 
ТМД
-
ның экономикалық соты
-
экономикалық мiндеттердi
орындауда туындайтын дауларды шешу ҥшiн қҧрылған 
арнайы сот. 1992 ж.15 мамырда ТМД
-
ға қатысушы елдердiң 
шаруашылық ҧйымдары арасындағы есеп айырысуды жақсартуды 
қамтамасыз ету жӛнiндегi шаралар туралы келiсiм негiздерi қҧрылды. 

СОТТӚРЕЛІГІ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҦҚЫҚ
Тӛрелiктiң қҧрамы дауласушы тараптардың еркiне байланысты, 
ал халықаралық соттың қҧрамы алдын ала айқындалған; аралық 
сот мҥдделi тҧлғалардың шағымдануы негiзiнде қалыптасады 
да, халықаралық сот тҧрақты тҥрде жҧмыс iстеп отырады.
Адам қҧқығы жӛнiндегi Еуропалық сот (Страсбур). Бҧл сот органы 
Франция мемлекетiндегi Страсбург қаласында орналасқан. 
1959 жылы адам қҧқықтары мен негiзгi бостандықтарын қорғау 
жӛнiндегi Еуропалық конвенциясы негiзiнде қҧрылды. 
1994 жылы осы атаған конвенция қабылданған соң 
1998 жылы ӛз кҥшiне ендi. 


№15 ДӘРIС

Тақырып: Қазақстанның әлемдiк қауымдастықтың 
мҥшесi және қазiргi халықаралық қҧқықтың 
субъектiсi ретiнде дамуы

Сабақтың мақсаты: Қазақстанның әлемдiк 
қауымдастық
-
тың мҥшесi және қазiргi халықаралық 
қҧқықтың субъектiсi ретiнде дамуы туралы оқып танысу.

Жоспар:

1.Егемендiлiк туралы Қазақстан Республикасының    
Декларациясы және тәуелсiздiк туралы Қ.Р. Заңы.

2.Қазақстанның сыртқы саясат және ҧлттық қаупсiздiк 
саласындағы стратегиялық  бағыты.

3.Қазақстанның экологиясы және халықаралық қҧқық


1. Егемендiлiк туралы Қазақстан 
Республикасының Декларациясы және 
тәуелсiздiк туралы Қ.Р. Заңы.
ҚР Егемендiгi туралы Декларациясы 1990 
жылдың 25 қазанында Қазақ ССР 
Жоғарғы Кеңесi қабылады. Бҧл 
декларация сол кездегi Қаз ССР
-
нiң 
астанасы Алматы қаласында қабылданды. 
Ол кезде Қаз ССР СССР одағынынң 
қҧрамында болатын. 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  ДЕКЛАРАЦИЯСЫ
Осы аталған декларацияда мын мән
-
жайлар айтылған:
Қаз КОР Жоғарғы Кеңесi Қазақстан халықтарының бостандығы мен 
еркiндiгiн және Республикадғы юбарлық 
халықтарджың тең ӛмiр сҥруiне қадам басуда;
Республикада тҧратын халықтардың ауызбiрлiгi мен достығын 
нығайту деп санаймын, декларацияны тани келе 
ҧлттың қҧқығы ол ӛзiнiң еркiндiгiн ӛзi айқындауға қҧқылы;
Қаз КОР конституциялық қҧрлысына қарсы зорлық iс
-
әрекеттер,аумақтық
бӛлiндестiгiн бҧзу туралы жаря ету, ҧлттық қатынас 
арасына iрткi салу және басқа да жағымсыз iс
-
әрекеттер 
заңмен қудаланатын болады;
Республиканың азаматтары барлық ҧлт ӛкiлдерi 
Қазақстан халқын қҧрайды,және ол, Қаз КОР мемлекеттiк 
билiк кӛзi және бiрден
-
бiр егемендiктi әкелушi болып табылады;
Республика халқынынң атынан сӛз сӛйлеуге тек Қаз КОР 
Жоғарғы Кеңесi қҧқылы; Бҧл сол кездегi кеңес одағының заңнамасы болаты.

ҚАЗАҚСТАННЫҢ  ТӘУЕЛСІЗДІК ДЕКЛАРАЦМЯСЫ
Мемлекеттiк билiк Республикада заңшығару, атқару және сот билiк 
тiзбегiне бӛлу қағидасында жҥзеге асырылады. Заңшығаруды 
Жоғарғы кеңес жҥзеге асырады. Осы бапта Республика Президентi
мемлекет басшысы және жоғарғы атқару
-
ӛкiмдiк билiгiн 
атқарады. Жоғағы соттық билiк Қаз КОР Жоғарғы сотына жатады. 
Бас прокурордың кандидаьурасын Презитдент КСРО
Бас прокурорымен келiсiмiмен Қаз КОР Жоғарғы Кеңесiнде 
бекiтедi. Қаз КОР ӛз аумағында егемендiк ӛқҧқықты және 
Республика конституциясын бҧзатын Одақтық заңды тоқтатуға 
қҧқығы бар (8
-
бап). Осы аталған декларацияның 17
-
бабында: 
―Одақтық келiсiмдi бекiтуге осы аталған декларация негiз 
боп табылады.

ҚР МЕМЛЕКЕТТІК ТӘУЕЛСІЗДІК ТУРАЛЫ ҚҦҚЫҚТЫҚ  НОРМАСЫ
―Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тәуелсiздiгi туралы‖
Конституциялық Заңы.,16 желтоқсан 1991 жыл.  
ҚР Жоғарғы Кеңесi Қазақстан халқының еркiн бiлiдiре 
отырып,Жалпы  адам қҧқық декларациясын тани отырып, 
салтанатты тҥрде ҚР тәуелсiз мемлекет деп жариялайды.
1-
шi бабында: Қазақстан Республикасы
-
тәуелсiз,демократиялық
және қҧқытық мемлекет.
2-
шi бабында:ҚР ӛзiнiң қарым
-
қатынастығын 
барлық мемлекеттермен халықаралық қҧқытық қағидасымен 
қалыптастырады.
3-
шi бабында:ҚР ӛзге мемлекеттердiң оның мемлекеттiк 
тәуелсiздiгiн тануына ашық.

ҚАЗАҚСТАННЫҢ  ТӘУЕЛСІЗДІК ДЕКЛАРАЦИЯСНА 20 ЖЫЛ
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік декларациясының  Астанада 
ҚР Парламентінің Сенат Палатасы ―Мемлекеттік тәуелсіздік 
декларациясының жирма жылдығы‖ декларациясы қабылданды.
―ҚР Мемлекеттің тәуелсіздік декларациясы туралы‖ ҚР Конституциялық
Заңы 16.12.1991ж. Қабылданғаны туралы.
Елбасының басшылығымен Казақстанның  кең шеңберде сыртқы саяси
Бағыттарды және экономиканы, әлеуметтік реформалардың дер
кезінде жҥргізілуі нәтижесінде зор еңбектер жҥргізілді. 
Қазақстан елдің экономкасын дамыту жӛнінде


2. Қазақстанның сыртқы саясат және 
ҧлттық қаупсiздiк саласындағы 
стратегиялық  бағыты.
ҚР 1992 жылдың 2 наурызда БҦҦ 
қҧрамына дауысқа салмастан бiрауыздан 
қабылданды.
1992 жылдың аяғына дейiн ҚР мемлекет 
ретiнде 106 мемлекет таныды. Ал 
дипломатиялық қатынас 61 мемлекетпен 
орнатылды. Қазақстан Республикасы 
халықаралық шеңберде

ҚАЗАҚСТАННЫҢ СЫРТҚЫ ҚАТЫНАСТАРЫ
-
Еуропадағы қаупсiздiк және қызмет ету мәжәләсiне (СБСЕ);
-
Бҥкiләлемдiк қайта қҧру және даму банкiне (МБРР);
-
Халықаралық валюта қорына (МВФ);
-
Бҥкiләлемдiк банк және басқа да халықаралық беделдi
ҧйымдардың қҧрамына (ВБ).
Егемендiкке ие болған соң Қазақстан ӛзнiң сыртқы саясатын 
ӛзi қалыптастырды. Сонымен қатар кӛкейтестi мәселенiң 
бiрi ретiнде ҧлттық қаупсiздiк мәселесiн де қалырптастыра бiлдi.
Ҧлттық қаупсiздiк дегенiмiз
-
ол, сақтықта қорлық жоқ деп аталады.
Қазақстан ӛзiнiң ҧлттық қаупсздәiк жҥйесiн қалыптастыру жолында
ӛзiнiң гополитикалық және экономикалық ерекшелiгiне
қарай кӛптеген қиын кезеңдерден ӛттi. 

МЕМЛЕКЕТТІК  ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ НЕГІЗГІ БЕЛГІЛЕРІ
-
Бiрiншiден, мемлекеттiк тәуелсiздiк деген қҧрылымы бҧрын
-
соңды 
болмаған,атап айтқанда: Қорғаныс министрлiгi;ҧлттық қаупсiздiк 
органы және барлау қызмет органы; қарсыбарлау қызметi;
Қарулы кҥшл; ӛзiндiк диплоиматиялық корпусы.
-
Екiншiден,тiкелей ашық теңiзге шығу деген, коммуникакальдық 
қҧралдардың алшақтығы халықаралық экономикалық 
байланысты жҥргiзуге қатысуына ӛте алыс қашықта болды.
-
Ҥшiншiден, Қазақстан екi супердержаваның қилысында, яғни Қытай 
мен Ресей арасында орналасқан. Бҧл дегенiмiз әскери дау
-
жанжалды 
шешу Қазақстанға оңай емес және территориялық 
дау
-
жангжалды да шешу мҥлдем кҥрделi.
-
Тӛтiншiден,кӛп ҧлттық этностың нйтижесiнде сыртқы саясатты 
анықтау оңай мәселе емес.

ҦЛТТЫҚ  ҚАУПСІЗДІК  ҚАҒИДАЛАРЫ
Қазақстанның ҧлттық қаупсiздiк жҥйесi мына қағида бойынша 
қалыптасады:
-
республика қаупсiздiгiн қамыту кепiлдiгi,оның мемлекеттiк аумақтық 
бiртҧтастығы, экономикалық қарым
-
қатынасты тереңдету 
және саяси кӛмек жасау қҧралдары арқылы;
-
жағдайға қарай  жариялық ашықтықты пайдаланып жоғарғы билiк 
органдарының, ҧлттық қаупсiздiк ҥшiн жауапты органдардың 
ведомстық  бақылауға алуда болуы;
ҚР Қарулы кҥштерінің қазіргі заман талабына сай болуы;
Ҧлттық қаупсіздік жҥйелерін ҧнемі жетілдіру жҧмыстарын жҥргізу;
Халықтардың ӛзара ынтымақтастығын нығайту.

ҦЛТТЫҦҚ ҚАУПСІЗДІКТІҢ  ТҤРЛЕРІ
1.Экономикалық қаупсіздік;
2. Эколоиялық қауіпсіздік;
3.Ақпараттық қауіпсіздік;
4.Саяси қауіпсіздік;
5. Ядорлық қауіпсіздік;
6. Сыртқы  қауіпсіздік.
Ҧлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге барлық мелекеттік
органдары мен  республика азаматтары міндетті.
ҚР Ҧлттық қауіәпсіздік елдің ішкі және сыртқы мәселесін дер кезінде
шешім қабылдау, тиісті іс 
-
шараларын жҥргізу болады. Мемлекет
механиздері жан – жақты ӛздерінің қҧзырлы міндеттерін атқару болады.


3. Қазақстанның экологиясы және 
халықаралық қҧқық

Қазақстанның қоршаған ортаны қорғау жӛнiнде 
бҧрынғы СССР одағы кезiнде тек шикiзкат қоры 
ретiнде болды. Соның зардабынан, зиянынан 
қазақстанның жерi кӛптеген бейберекетсiздiкке 
ҧшырады және жоқшылыққа да тап болды.  

Қазақстанның табиғат байлығы және оның 
қорын ҧқыпты, орынды пайдалану әрбір 
адамның міндеті болып табылады.

Табиғат байлығы халықтың қажетіне жарату, 
кажетті деген заттар мен мҥлікті жасап шығару.

РАДИАЦИЯДАН  ЗАРДАП ШЕККЕН  АУМАҚТАР
-
Семей аумағындағы ядорляқ сынақтардың 50 жыл бойы ядорплық 
қаруды сынауын, оның салдарынан қазақ халқының
жойқын ауырға шалдығуы;
-
Арал теңiзiнiң сусап кеуiп қалу нәтижесiнде сол маңдағы 
халыққа зардабының тиуi;
-
Орал облысына таяау Ресейдегi Капустин Яр ядорлық полигон зардабы;
-
Қазақстанның ең iрi кӛлдерінің бірі Балхаштың қҧрып кетуiне ҧшырауы;
-
Одақ кезiндегi 1953
-
1956  жылдардағы  жаппай Тың игеру , оның басты 
Себебі сол квезегі жатып қалған жердi ӛңдеу деген КПСС –тің асыра
сілтеушілік бағдаламасының зардабы да аз емес;
-
Кӛкшетау, Маңғыстау облстарында ашық тҥрде ауран ӛнімдерін ашық
тҥрде уран қазбаларын кен байтушылық жҧмысын жҥргiзуі.

ҚАЗАҚСТАННЫҢ  ТАБИҒИ БАЙЛЫҒЫ
Қазақстанның георграфиялық орнын алатын болсақ тек Каспи теңiзi 
арқылы кӛршiлес Иран мемлекетiне шығатын су жолы бар, 
ал негізінен тек қҧрлықтағы жолдар  арқылы жҥргiзiледi.
Қазақстанның мына ерекше мәселесiн атап ӛту керек:
-
су ресурстарының тапшылығы;
-
жайылым және жыртылатын жердiң тозуы, қҧнарсыздануы;
-
шоғырланған аумақтық атмосфералық ауасының ластануы;
-
ағын сулардың , су объектiлерiнiң ластануы;
-
қоршаған ортаның қатты ӛндiрiстiк және тҧрмыстық
қалдықтарымен ластануы;
-
ормандардың және аса қорғалатын аймақӛтардың жеткiлiксiздiгi;
-
мҧнай шығару аудандардағы қоршаған ортаның ластануы.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ  ЭКОЛОГИЯЛЫҚ  ҚҦҚЫТЫҢ МАҢЫЗЫ
Халықаралық экологиялық қҧқық жеке мемлекеттердің қоршаған 
ортасының ҧлттық жҥйелеріне және ҧлттық юрисдикция 
әрекетінен тыс жердегі қоршаған орта жҥйелеріне тҥрлі 
сипаттағы және тҥрлі қайнар кӛздерден келтірілетін 
залалдардың алдын алу және жою жӛніндегі мемлекеттердің 
әрекеттерін реттейтін қағидалар мен нормалар жиынтығын 
кӛрсетеді. Тҥрлі сипаттағы ластанулар экологияға зиянды 
әсерін тигізеді. Табиғат байлығының жойылуына себеп болады.
Халықаралық экологиялық қҥқықтың нормалары зиянды салдардың 
болмауын, оны шектеуді немесе алдын алуды қамтамасыз 
етеді. Бір табиғат объектісінің ӛзі бір мезгілде тҥрлі әсерге 
ҥшырауы мҥмкін. Ол жеке
-
жеке зиянсыз болғанымен, 
жиынтығында зиянды нәтижелерге әкеп соқтыруы ықтимал.
Тҥрлі кезеңдерде, тҥрлі авторлар қҥқықтың осы саласының
мазмҥнын белгілеу ҥшін әр тҥрлі терминология қолданып келді. 

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ДЕҢГЕЙДЕГІ  ТАБИҒИ БАЙЛЫҚТАР
Тҥрлі кезеңдерде, тҥрлі авторлар қҥқықтың осы 
саласының мазмҥнын белгілеу ҥшін әр тҥрлі терминология 
қолданып келді. Олардың ішінде кең таралғаны "табиғатты 
халықаральқ
-
қҧқықтық қорғау", "қоршаған ортаны халыкаралық
-
қҧқықтық қорғау", "халықаралық табиғатты қорғау
қҧқығы", "қоршаған ортаның халықаралық қҥқығы",
"халықаралық экологиялық қҥқық" сияқты атаулар.
Қоршаған ортаны халықаралық
-
қҥқықтық қорғау объектілері:
•  қҥрлық, жер қойнауы, Дҥниежҥзілік мҥхит, аспан денелері,
әуе кеңістігі, ғарыш кеңістігі, жердің ӛсімдіктер және жануарлар
дҥниесі;
•  негізгі ластау кӛздері: а) ӛнеркәсіптік химиялық қалдықтар, 
ядролық қару, мҥнай және газ, кӛлік қҥралдары;
б) адамның қҥқыққа сай және қҥқыққа қайшы әрекеттері жатады.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОЛОГИЯ  МӘСЕЛЕЛЕРІ
Халықаралық қауымдастық қоғамдық қатынастардың осы саласын 
рнайы кҥқықтық реттеуге мҥдделі болып отыр. Оған экологиялық 
мәселелері бойынша екіжақты және кӛпжақты шарттардың ӛсуі
дәлел бола алады. Халықаралық ӛкілдік ҥйымдар кҥн тәртібіне 
табиғатты пайдалану мәселелерін қойып отыр.Халықаралық 
экологиялық қҧқық 
-
осы заманғы халықаралық қҧқықтың 
салыстырмалы тҥрде алғанда жас салаларының бірі.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы халықаралық 
ынтымақтастық халықаралық экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету ҥшін қажетті алғышарттардың барлығын жасайды. 
Халықаралық экологиялық қҧқық халықаралық қҧқық 
субъектілеріне қоршаған ортаға әскери қҧралдарды пайдалану 
арқылы әсер етуге кімде
-
кімге кӛмектесуге, қолдануға, 
тҥрткі болуға тыйым салады. 

ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ  МАҢЫЗЫ
Қоршаған ортаны қорғау мәселелеріндегі халықаралық ынтымақтастық 
мақсаттары мынадай:
• адамды және оны қоршаған ортаның ауасын ластанудан қорғау;
• мемлекеттік аумақтағы қайнар кӛздердің ауаны ластауын шектеу, 
қысқарту және оның алдын алу;
• ақпараттар, консультациялар, ғылыми зерттеулер және мониторинг
алмасу арқылы ауаны ластаумен кҥресу стратегиясын жасау;
•  ауа сапасын реттеудің және оны ластаумен кҥрес шараларының
ең жақсы жҥйесін жасау.
Қоршаған ортаның халықаралық маңызы сол
-
ӛйткені табиғат байлығы
адам қауымының дҥниеге келуіне және оның ӛсіп дамуына, қоғамға
деген әкелетін пайдасын, табиғат байлығын ҧқыпты пайдалануын
жалпы талаптар мен тәртібін сақтау қажет болады.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ  ЭКОЛОГИЯНЫҢ  МАҢЫЗЫ МЕН МАҚСАТЫ
Экология
-
ол, табиғат байлықтары мен биологиялық қорлардың 
Адамзат ӛміріне деген маңызы ерекше орын алады. Экологияның
тазалығы адам ӛміріне және денсаулығына деген шексіз пайдасын
тигізетьіндегі әлемге айқын. Адам денсаулығының жақсы және
қуатты болуына, ауру, сырқаттан аулақ болуға жағдай жасайды.
Экология және қоршаған ортаны қорғау салаында жасалатын алуан
тҥрлі қҧқықбҧзушылықтар мен қылмыстар ҥшін тиісті заңды жауапқа
тартуды талап етеді. Экология мен қоршаған ортаны қорғау саласында
Жасалатын қылмысты ―Экоцид‖ деп атайды. Сонымен қатар әкімшілік
жауапкершіліктің тҥрі де туындайды. Экология мен қоршаған ортаны 
қорғау барлық адам қоғамының басты міндеті деуге негіз бар. Оған
себеп осы экология мен табиғат байлығы адамның қорегі болады.