10.Комптон эффектінде заттан шығарғанКомптон эффекті деп электромагниттік сәуле шашыраған кезде оның толқын ұзындығының өзгеруін айтады.Комптон тәжірибелерінен шашыраған рентген сәулелерінің мынадай қасиеттері анықталды: Шашыраған сәуледе екі толқын ұзындығы болады: бастапқы 0 және қосымша 1 толқын ұзындықтары, бұлардың мәндері біріне-бірі жақын;
1 толқын ұзындығы әрқашан 0-денүлкен 10;
1 мәні шашырау бұрышынан тәуелді, ал шашыратушы зат табиғатына тәуелді емес. Сонымен, шашыраған сәуле құрамында бастапқы 0 толқын ұзындығынан басқа, толқын ұзындығы 1, бастапқы-дан үлкен, сәуле де болады; толқын ұзындығының үлкеюі шашырау бұрышы артқан сайын көбірек болады, және шашыратушы зат табиғатына тәуелді болмайды.
Толқын ұзындығының өзгеруі шашырау бұрышымен мына формула арқылы байланысқан: (1.10) – тұрақты, Комптондық толқын ұзындық деп аталады. әсерлесу кезінде энергия мен импульстың сақталу заңдары орындалуға тиіс. 1.8-суретте фотонның еркін электронмен соғылысу ұшін импульстар диаграммасы көрсе-тілген, электрон соғылысқанға дейін тыныштықта болған. Мұндағы – фотонның бастапқы импульсы; бұрышқа шашыраған фотон импульсы; және 1 – электронның фотонмен соғылысқаннан кейінгі импульсы және ұшып шығу бұрышы. Импульстар диаграммасын тұрғызғанда импульстың сақталу заңы ескерілген
Осы заң және энергияның сақталу заңын тәжірибеден алынған (1.10) тәуелділікті қорытып шығару үшін пайдалана-мыз. Бөлшектердің импульсы, энергиясы және массасы бір-бірімен белгілі релятивтік формуламен байланысқан: . , . (1.11) , .
