42. Шыңғысханның «Жаза» заңындағы Ұлы Дала заңының мазмұнын ашып, сараптау.
Шыңғысхан қаталдықпен қайырымдылықты қатар алып жүріп нығайған. 1206 жылы Құрылтайда жариаланған Ясса Ұлы Даланың заңдар жинағы 2 тараудан тұрады.
Бірі, «Білік» Шығңысханның өзінің нақыл сөздері, өсиеттері болса.
Екіншісі, «Йаса» әскери азаматтық істерде орындалмағаны үшін берілетін жазасы бекілген заңдар болды.
Моңғол ғалымдары «Ұлы жасақты» жеті бапқа бөледі.
1) Жалпы ережелер,
2) Халықаралық қатынастар заңы,
3) Үкімет және қарулы күштер туралы заң,
4) Қылмыстық заң,
5) Әскер туралы заң,
6) Азаматтық заң,
7) Сауда туралы заң,
Үзінді:
Өзі үшін жамандықтан тыйылған адам елі үшін қиылар;
Он адамға сөзін өткізе алғандар, он мыңға да бас болар;
Жалған куәлік беріп, өз ханын сатып, соғыстан қашып кетсе, 3 рет күйреуге ұшыраса, яғни, қарыздарын қайтармаған, жауасыз адамдардың тірі жүргенінен өлі жүргені артық деп өлім жазасына кескен.
Осы заңдар арқылы ол, халқын ұжымдылық пен жауапкершілікке тартып, яғни, бірі бәрі үшін, бәрі бірі үшін деген принціпті ұстанған.
44. Жүсіп Баласағұн «Құтты білік» еңбегінің мазмұны және негізгі идеясы?
Жүсіп Хас Хажиб Баласағүн — түркі халықтары тарихындағы қайта өрлеу дәуірінің аса көрнекті ақыны, есімі күллі Шығыс елдеріне мәшһүр болған данышпан-ойшыл, атақты ғалым, белгілі қоғам және мемлекет қайраткері. Құтты білік - моральді өсиеттерге негізделген философиялық ғылыми, әлеуметтік, этикалық мәселелерді қамтыған, бірінші түрік энциклопендиясын Қарахан әулетінің билеушісі Табғаш Қара Боғра ханға сый ретінде табыстап Хас Хаджиб атанады.
«Құтты білік» - адамгершілік құндылығы жайлы жазылған бірден бір діни философиялық шығарма болып табылады. Ол өз еңбегінде адам өмірінің мәні мен мағынасы талдап, адамның белгілі бір қоғамдағы атқаратын міндеті мен мінез-құлық нормалары жазған. Бұл шығарманың ең басты идеясы негізгі төрт ұстанымға негізделген:
Достарыңызбен бөлісу: |
