11. Сұраныс, оның түрлері және сұранысты болжау.
Сұраныс – сатып алушының белгілі бір тауарға белгілі бір шарттарда және оған белгілі бір бағада төлеуге дайын ақша сомасы. Жеке сұранысты, яғни жеке сатып алушының белгілі бір тауарға төлем қабілетті қажеттіліктерін, жеке сатып алушылардың жалпы сұранысын және ұлттық деңгейде қалыптасатын ақшамен көрсетілген жиынтық сұранысты ажыратыңыз. Ол белгілі бір баға деңгейінде барлық шаруашылық субъектілері сатып алуға дайын тауарлардың нақты көлемін білдіреді.
Тауарларды қамту дәрежесі бойынша мыналар бөлінеді:
1) микросұраныс, яғни тауарлардың жекелеген түрлеріне сұраныс;
2) макросұраныс, яғни тауарлардың азды-көпті үлкен топтарына сұраныс.
Сұранысты қанағаттандыру дәрежесіне қарай мыналар бөлінеді:
1) іске асырылған сұраныс;
2) тауарларды өткізудің болмауына байланысты айырбастауға болмайтын ақша сомасымен айқындалатын қанағаттандырылмаған сұраныс;
3) сатуда жоқ қалаған тауардың орнына басқа тауар немесе оның сапасы жағынан нашар түрі сатып алынған жасырын қанағаттандырылмаған сұраныс.
Сұраныс сипатына қарай мыналар бөлінеді:
1) сұраныстың төмендеуі;
2) толық сұраныс;
3) сұраныстың артуы;
4) шектен тыс сұраныс;
5) тұрақты емес сұраныс;
6) иррационалды сұраныс.
Сұраныс болжау бизнестің таптырмас құралы болып табылады. Ол іске асырылмайтын өнімдерді жасау үшін қажетсіз шығындарды болдырмауға және тұтынушылардың қажеттіліктерін барынша қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Сұранысты болжаудағы ең маңыздысы болжау әдістерін таңдау болып табылады. Сұранысты талдау мен болжауда қолданылатын барлық әдістерді үш категорияға бөлуге болады:
Эвристикалық – бұл әдістер ең алдымен субъективті принциптерге негізделген.
Экономикалық-математикалық әдістер нақты ғылыми негіздемесі бар объективті әдістер.
Арнайы – объективті де, субъективті де принциптерге бірдей негізделген ерекше категорияны білдіреді.