Кальций алмасуының реттелісі, қалқанша мен қалқанша маңы бездерінің ролі

Кальций-жасушалардың өсуі мен даму процестерінде маңызды рөл атқарады, сонымен қатар көптеген гормондардың жасушаішілік қоздырғышы болып табылады. Бұл мембраналардың өткізгіштігіне, қанның ұюы мен бұлшықеттің жиырылу процестеріне, бірқатар ферменттік реакциялардың жүруіне және т. б. әсер етеді.

Денедегі кальцийдің 99% сүйек тінінде, ал 1% дене сұйықтықтарында болады. Қан сарысуындағы Са2 жалпы концентрациясы әдетте 2,3-2,7 мМ/л құрайды, сарысуы бар кальцийдің 60% - ы оңай сүзуге қабілетті (яғни капиллярлардың қабырғасынан өтеді). Сарысуы бар кальцийдің осы бөлігінің шамамен 4/5 бөлігі иондалған Са2, ал 1/5 бөлігі комплекстер (Са2 фосфаты, Са2 цитраты және т.б.). Сарысуы бар кальцийдің қалған 40% - ы ақуыздармен байланысты және оларды оңай сүзуге болмайды. Кальцийдің ақуыздармен байланысу дәрежесі қандағы рН деңгейіне байланысты. Ол алкалозда жоғарылайды және ацидозда азаяды. Осы себепті алкалоз (мысалы, гипервентиляция кезінде) тетанияға әкелуі мүмкін.

Фосфат балансы Са2 балансымен тығыз байланысты. Қан сарысуындағы фосфат концентрациясы әдетте 0,8 - 1,4 мМ/л құрайды.қан сарысуындағы фосфат концентрациясының жоғарылауы сүйекте (немесе басқа мүшелерде) кальций фосфатының жиналуына байланысты Са2 концентрациясының төмендеуіне әкеледі. Екінші жағынан, қан сарысуындағы фосфат концентрациясының төмендеуі сүйектен Са2 босатылуына байланысты гиперкальциемияны тудырады.

Са2 тепе-теңдігін сақтау үшін Са2 жоғалуы мен түсуі тең болуы керек. Са2-нің күндізгі ағымы 12-35 мМ. сүт, ірімшік, жұмыртқа және қатты су әсіресе кальцийге бай. Қалыпты жағдайда ағзаға кіретін Са2-нің 9/10 бөлігі нәжіс пен несеппен шығарылады. Ca2 қажеттілігі жүктілік пен лактация кезінде артады. Кальций балансы үш гормон арқылы реттеледі: паратирин, кальцитонин және Д-гормон (кальцийтриол). Олар үш мүшеге әсер етеді: ішек, бүйрек және сүйек.

Паратин (паратироидты гормон).

Болып табылады пептидным гормоном құратын қалқанша маңы железой. Гормонның синтезі мен секрециясы қан плазмасындағы Ca2 концентрациясымен реттеледі. Егер плазмадағы Са2 концентрациясы қалыптыдан төмен түссе, онда паратириннің көп мөлшері қанға шығарылады, ал Са2 концентрациясының жоғарылауы кері әсер етеді.

Паратиннің сүйекке, ішекке және бүйрекке тигізетін барлық әсері Са2 деңгейін жоғарылатуға бағытталған :

а) остеокласттар сүйекте белсендіріледі, бұл сүйектердің резорбциясына және Са2 босатылуына әкеледі ;

б) ішекте Паратиннің д-гормонының түзілуіне ынталандырушы әсері нәтижесінде Са2 сіңуі ұлғаяды;

в) бүйректе Са2 реабсорбциясы артады . Сонымен қатар, паратинин фосфаттың реабсорбциясын тежейді. Пайда болған гипофосфатемия Са2 - ны сүйек тінінен босатуды ынталандырады және Са2 фосфатының тұндырылуына жол бермейді .

Паратирин сияқты, ол да пептид гормоны. Тирокальцитонин парафолликулярлы немесе қалқанша безінің с жасушаларында түзіледі. Гиперкальциемия кезінде қандағы осы гормонның концентрациясы қалыптыдан бірнеше есе артады, ал Ca2 концентрациясы 2 мм/л-ден төмен болса, кальцитонин деңгейі Анықталмайтын деңгейге дейін төмендейді.

Тирокальцитонин қандағы Са2 құрамын негізінен сүйек тініне әсер ету арқылы төмендетеді, онда ол остеокласттардың белсенділігін тежейді және Са2 сүйек тініне қосылуының артуына әкеледі.