1. Мемлекет және оның негізгі белгілері және атқаратын қызметі

Саяси тәртіп (режим): мәні, мазмұны, түрлері, сипаты,жіктелуі

жүктеу/скачать 165,52 Kb. бет 29/46 Дата 08.04.2023 өлшемі 165,52 Kb. #80480

Бұл бет үшін навигация:

• 34. Саяси биліктің субъектілері, легитимділігі.

33. Саяси тәртіп (режим): мәні, мазмұны, түрлері, сипаты,жіктелуі. .Саяси режим – бұл қоғамның саяси жүйесiнiң қызмет етуiнiң нақты механизмі. Саяси режимнiң мәнін, мазмұнын анықтау арқылы саяси жүйесін сипаты мен типiн дәлме-дәл және пәндік бағалауға мүмкіндік туады. Бұл тұрғыдағы талдаудың өте манызды ссаясаттанулық проблема болып табылатындығы да мiне, сондықтан. Өйткенi, саяси режимдердiн мәні мен мазмұнын түсіну үшін, ен алдымен саяси режим тусiнiгiн ұғыну қажет. Саяси катынастардын жай-күйi мен сипатын билiктiн накты типі. Қоғамның саяси жүйесiнiң функционалдык өлшемдері анықтайды. Мемлекеттік биліктің адамдар арасындагы қатынастарды реттеу мен жөнге салудағы сүйенетiн құралдары мен әдістерін аныктауға деген кажеттiлiк осымен байланысты. Биліктің қызмет етуiнiң осы аспектісі «саяси режим ұғымын бейнелейді. Режим термині (фр. Rejime rejimen) сөзбе сөз аударғанда басқару тәртiбi дегендi бiлдiредi.Саяси режим ұғымы батыс европалық ғылыми әдебиеттерде XIX-XX ға сырлар тоғысында тарады. Қазiргi кезде бул ұғым ғылыми, оку әдебиет терiнде, сондай-ак күнделiктi ауызекi тiлде де кенiнен таралған. Бұл саяси өмірдің және тұтас алғанда қоғамдағы саяси жүйенің құбылысы. Осы ұғымға байланысты саяси режимнiн жинақталған сипаты бар. Нақ осы режимдi талдау адамның билiк құрылымдарымен өзара қатынастарын дағы онын шын мүмкiндiктерi жөнiнде барабар пікір айтуға мүмкіндік береді. Әлемдік және отандық тәжірибе «саяси режим түсiнiгiнiн мазмұнына, оның саясаттанудағы баска категориялармен салыстырғандағы ерекше сипаттамаларына бiздiн неғұрлым зейiн қоюымыз тиiс екендiгiн көрсетіп отыр. Саяси режим түсiнiгiнің ұзақ уакыт қолданылғанына қарамастан, оның астарында жеткiлiктi түрдегі айқын мазмұнның сақталмағандығын айту керек.Жуйелiк әдiстi жақтаушылар бұл түсiнiктi саяси жүйе» категория сымен теңдестіре отырып, кенiнен түсiндiредi. Бұл белгілі теориялык қ ындықтарды тудырады. Өйткені бір саяси құбылысты екi ұғыммен терминологиялық қайталау қауіпі пайда болады. Менiн ойым бойынша, саяси жуйе» жане саяси режим» терминдерi саяси өмiрдiн әр түрлі жақтарын сипаттайды: егер саяси жүйе саясаттың экономикамен, қоғам өмiрiнiң әлеуметтік, мәдени және тағы да басқа салаларымен өзара байланысы нын сипатын көрсетсе, саяси режим билiктi жүзеге асырудын құралдары мен әдістерін анықтайды. «Саяси режим» және «мемлекеттік режим» ұғымдарының айырмашылықтары бар екендiгiн айту керек. Соңғысы саяси режимнiң негізі болып табылады. Мемлекеттiк режим -мемлекеттiк органдар қолданатын билiк жүргiзудiн құралдары мен тәсiлдерiнiн жиынтығы, басқаша айтқанда – қоғамның саяси өмiрiнiң өмір сүру ортасы мен жағдайлары болып табылады. Ал, саяси режим болса өзiнiң кез келген жағдайында барлық қоғам дык өмір салаларында билiктiк қатынастарға енетiн бүкіл қоғамды қамтиды. Саяси режим ондағы мемлекеттiн қатысу үлесін анықтай отырып, осы барлық билiктiк қатынастарға ыкпал жасайды, ол экономикада, әлеуметтік салала, мәдениетте, ұлтаралық қатынастарда, азаматтардың жеке және топтык психологиясында, олардын санасында саяси элементт белгiлейдi. Сондыктан «саяси режим» ұғымы мемлекеттiк режим ұғымы на қарағанда кең ұғым. Өйткені, ол мемлекеттiн тарапынан ғана емес, сондай-ак, саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстардың, қоғамдық бiрлестiктердiн, ұйымдардың тарапынан да саяси биліктін жузеге асыры луынын әдiстерi мен тәсiлдерiн өзiне қосып алады. Саяси режим, менің пікірім бойынша, мынандай белгілермен саяси билiктiн калыптасу механизміндегі халыктын қатысу дәрежесі мен, соны мен катар, бұндай қалыптасудың тәсiлдерiнiн өзiмен: тұлғаның құқықтары мен бостандыктарынын қорғалуымен; қоғамдағы билiктiң iске асырылуының шынайы механизмдерiнiң сипатымен; саяси билікті халықтың тікелей жүзеге асыруынын деңгейімен; бұқаралық ақпарат құралдары нын жағдайымен, когамдағы жариялылық пен мемлекеттiк ақпараттың ашықтығынын дәрежесімен: қоғамның саяси жүйесіндегі мемлекеттiк емес кұрылымдардын орнымен және рөлiмен, билiктiң зан шығарушы және аткарушы тармақтарының арасындағы өзара байланысымен; азаматтар мен лауазымды адамдарға қатысты құқықтық реттеудің сипаты мен: саяси шешiмдер қабылдау дағы азшылыктын мүдделерiн есепке алу мен, саяси билікті іске асырудағы белгiлi бiр әдістердің үйлесімдік етуімен; коғамдық өмірдің барлык салаларында заңның жоғарылығы ғы деңгейі мен; қоғам мен билiктiң өзара карым-катынас принциптерiмен; мемлекеттiн күштiк құрылымдарының (әскер, полиция, мемлекеттiк кауiпсiздiк органдары) қоғамдағы саяси және заңдық жағдайымен, рөлiмен; саяси плюрализмнiн, кеппартиялыктын (партиялык жүйенiн) шамасымен, лауазымды адамдарды, ен жоғарғыларын қоса алғанда, саяси және заңдық жауап кершiлiкке тартулын шынайы ммеханизмдерiнің колдануымен аныкталады.Сонымен, саяси режим – бұл үстемдік етушi əлеуметтік жiктiң қоғам тұрақтылығының мақсаттарын көздей отырып және саяси бостандықтың денгейiн, сондай-ак, олардын кызметiнiн құқықтық негiздерiне билiк органдарынын қатынасын көрсете отырып, өзінің саяси үстемдiгiн жүзе ге асыратын әдістер мен құралдардың, тәсiлдердiн жиынтығы. Сонымен катар, саяси режим барлык коғамнын саяси жүйесін, қоғамдағы саяси шешiмдер қабылдаудың сипатын, бүкіл әлеуметтік деңгейлерде билiктiң таралуын көрсететіндіктен, саяси процестердiн ағымын бейнелейді. Ол тiптi, қоғамдық жүйенің алыс тукпiрлерiнiң өзiнде билiктiк қатынастардың бар екенін көруге мүмкіндік береді. Осыған байланысты мынаны айта кеткен жөн: саяси режим бiрiншiден, саяси билiктiн тұрақтылығын, екiншiден, азаматтардын баскарылуын, үшiншiден, билiк үшiн тиiмдi козгалыс (динамика) пен саяси катынас тардын бағыттарының, төртiншiден, саясаттын мақсатқа қол жеткiзуiн, бесiншiден, үстемдік етушi элитаның мүдделерiнiн жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Саяси режимнiн қандай да болмасын көп турлiлiгiне көптеген факторлар: мемлекеттiн мәнi мен формасы, заңның сипаты, мемлекеттiк органдардын дурыс өкілеттiлiгi және олардағы қызметiнiң заңдық формалары, қоғамдық саяси күштердің арақатынасы, экономикалық өмір мен жағдайдың денгейлерi және қалыптары, таптык күрес пен таптык ынтымак тастыктын формалары ыкпал етеді. Саяси режимнiн түріне елдің тарихи дәстүрі мағынада алганда – кейде мемлекеттегi үстемдік етушi тап тын талап-тілектерi мен саяси болжамдардын қайшы келуiне қарамастан қалыптасатын өзiндiк тұрғыдағы қоғамдық саяси хал-ахуал елеулі ыкпал етеді. Саяси режимнiң түріне халыкаралык жағдай да әсерiн тигiзе алады. 34. Саяси биліктің субъектілері, легитимділігі. Саяси билік субъектілері – іс-әрекетті жасаушы, объекті өзгертуші жеке адам, әлеуметтік топ, тап, партия, мемлекетті айтады. Саяси билікті жүзеге асыру үшін арнайы ұйымдар мен ме- кемелер құрылып, субъект оларға өкілдік береді. Олар билікті қолданушы, қорғаушы, «иелік етуші» болып есептеледі. Басқа сөзбен айтқанда, субъект билікті «иелік етушілер» арқылы жүргізеді. Саяси билік егер, оны бұқара ерiктi келiсiм бойынша қабылдап, онын дегендеріне бағынса, онда ол занды билiк деп аталады. Легитимділік саяси билiктiң берiк сипаттамаларынын қатарына жатады деп тұжырымдауға болады. «Легитимділік» термині алғашында XIX ғасырдын басында Фран цияда пайда болды. Ал билiктiн легитимдiлiгi» (зандылыгы) туралы ұғым ды ғылымда алғаш рет немiс алеуметтанушысы әрі саясаттанушысы Макс Вебер енгiздi. Қазірде саясаттану ғылымы бұл терминсiз алға баса ал майды. Легитимдiлiк ұғымы және бұдан туындайтын легитимация (занды деп тану) деген сөз өзiнiн бастамасын латыннын (занды және зандылыгы негiздеу) деген сезiнен алган. Бұл сөздің түбiрiмен байланысты легаль ділік-ресмилілік (ашық) және легализация деген күнделiктi өмірде жиi қолданылатын ұғымдардың бiршама басқаша мағынасы бар. Егер, тек саяси мекемелер мен ұйымдар ғана емес, сонымен бiрге басқа да мекемелер мен ұйымдар өздерiнiн заңды түрде жұмыс жасау құқығына ие болуға тиiстi бола тұрып, мұнда құқыққа ие болмаса, онда олар ашык-легальдык емес түрде жұмыс жасауына мәжбүр болады. Мысал есебiнде белгiлi бiр өнімді жасырын түрде шыгару, шекарадан жасырын турде өту, т.б. жөнiнде айтуға болады. Саясаттану бойынша әдебиетте легитимлiлiктiн (зандылыктын) сино нимі ретінде құқықтық күштілік (заң күштілік) деген ұғым қолданылады. . Осыдан келіп саяси билiктiң заңдылығын азаматтардың белгiлеген (құқықтық, әлеуметтік, үлгі-өнегелік, т.б.) ережелерi негiзiнде олардың танитын және қабылдайтын мемлекеттiк халi ретiнде анықтауға болады. Билiктi қоғамның қолдауы, оған сенiм көрсетуі оның тиiмдiлiгiнiн маңызды шарты екендiгiн өмір тәжірибесі көрсетуде. Керісінше, саяси биліктің заңдылығына азаматтардын көздерiнiн жетуi осал болса, онда мұнын өзі оның тұрақсыздығы себептерiнiн бәрiн құрайды. Сондыктан, кез келген саяси билік халыктын сенiмiне ие болып, оны қолдауға жане дем беруге барынша тырысады. Саяси билік тұрақтылығы көрсеткіш терiнiн бiрi саяси билiктiн туындысы ретiндегi онын баяндылығы болып табылады. Алайда, саяси жүйенің жоғары тұрақтылығы барлық уакытта бірдей саяси билiктiң заңдылығы көрсеткіші бола алмайды. Саяси биліктің, неболмаса тәртіптің тұрақтылығын шынайы зандылықтан тыс құралдармен де қамтамасыз етiле алады. Саяси билiктiн заңдылығын тануды екі тұрғыда: бiрiншiден, заңдылықтпрына саяси жүйенің өзгеру процес ретінде де, екiншiден, осы саяси жүйенің заңдылығын әр түрлі құралдар көмегімен негiздеу ретiнде де қарастыруға болады. КОРЫТЫНДЫСЫНда мынадай түйін жасауға болады: билiк-бiрiншiден, бiреуге, бір нәрсеге әмiр жүргiзу кабiлетi, құқығы мен мүмкiндiгi; екін шiден, адамдардың тагдырларына, мiнез-құлық және қызметіне құқықтық, беделдiн, ерiктiң, зорлаудың, т.б. сиякты әр түрлi құрал көмегімен шешушi түрде ыкпал етудің кабiлетi, құқығы мен мүмкiндiгi, үшiншiден, адамдар үстінен жүргiзiлетiн саяси үстемдiк; төртiншiден, мемлекеттік органдар дың жуйесi; бесіншіден, тиісті мемлекеттік, әкiмшiлiк әкiлеттiктерге не адамлар, органдар.Билік дегенiмiз – саясаттану мен биліктанулын (билік туралы iлiмнiн) бастау бұлақ көзiнiн ұғымы. Саяси билiктiң максат-мiндетi адамдар мен тұтас алғандағы қоғам (мемлекеттiк саяси мекемелердi коса) арасындағы қатынастарды реттеу, қоғамдағы тәртiп қажеттiлiгi мен қақтығыстарға бейiм қоғам мүшелерi мүдделерінің көп құрылған арасындағы тұрақты түрде туындап отыратын қайшылықты шешу болып табылады.Саяси билiктiн мiндетi – қоғамның саяси жүйесiнiн бардык элемент терiмен өздерiнiн қатынастарын осы жүйенің тең салмакты, келiсiмдi халiне және қоғамда тұрақтылық пен халықтың бiрiгуiне мумкiндiк жа сайтындай етіп құруы болып табылады. жүктеу/скачать 165,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу: