Аннотация жазуда келесі клишелерді қолданыңыз

[10]

Көп уақытқа дейін сыры беймәлім, қай тілде жазылғандығы белгісіз болып келген. Орхон - Енисей жазбаларын руналық жазбалар деп те атайды (Скандинавия халықтарының тілінде "рунь" сөзі "сыры ашылмаған", "құпия" деген мағынаны білдіреді). Тек 1893 жылы ғана даниялық ғалым В.Томсен құпия жазуды оқудың кілтін ашады. Біраз жылдардан кейін орыс ғалымы В.В.Радлов Орхон өзені бойынан табылған үлкен тастардағы жазуды толық оқып, аударды. Руна жазуындағы ең үлкен ескерткіштер Орхон мен Енисей өзендері алқабынан табылғандықтан, жазудың өзін де осылайша атап кетті.

Орхон-Енисей жазбалары Шығыс Түркі қағанатының қағаны Білге мен оның інісі Күлтегін қабірлеріне қойылған орасан зор құлпытастарға қашап жазылған жыр жолдары болып шықты. Жырға арқау болған негізгі мәселелер – елдің тәуелсіздігі, береке-бірлігі. Күлтегін жырында сегіз оқиға баяндалған.

• 
  Біріншісінде, қағанның өз халқына қарата айтқан үндеуі;
  
• 
  Екіншісінде Түрік Қағанаты жерінің кеңдігін суреттейді;
  

• 
  Үшіншісінде түркілердің әскери жорықтары;
  

• 
  Төртіншісінде көршілес табғаштардың қастандық әрекеттері туралы әңгіме;
  

• 
  Бесіншісінде табғаш тайпасымен қатысу түркілерге қауіпті екендігі жөнінде;
  

• 
  Алтыншысы түркі халқының болашақты болжай алмауына өкіну;
  

• 
  Жетіншісі түркі халқының даңқын асырған қаған жөнінде;
  
• 
  Сегізіншісінде осы ескерткішті жыр қып жазуға түрткі болған жағдайларға
  

тоқталады.

Орхон - Енисей жазбаларының енді бір ескерткіші – Тоныкөк құлпытасындағы жырлар. Онда да сол кездегі түркілердің өмірінен мағлұмат беретін он төрт жол жазылған. Түркі халқының табғаштарға тәуелді болып қалу тарихы, азат қалған түркілердің бірігуі, қаған сайлауы, Тоныкөктің ықпалымен Елтерістің қаған болуы, Оғыз мемлекетінің тыңшылары түркілерге қауіп төндіргені, қарсыластармен болған шайқастар, анталаған жаудың бетін қайтаруда Тоныкөктің ерлігі, ұрыс-шайқастардың жүргізілуі, түркілердің түрлі тайпалармен жауласу жолдары баяндалып, Тоныкөкке мадақтау берілген. (238 сөз.) 5 б

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Балл қою кестесі