13 дәріс: Байланыс процесінің үш құрылымдық компоненті
Қарым-қатынастың перцептивті жағы. Қарым-қатынастың перцептивті механизмдері
жүктеу/скачать 125,64 Kb.
|
| 4. Қарым-қатынастың перцептивті жағы. Қарым-қатынастың перцептивті механизмдері.
Біз қарым-қатынастағы «қабылдау» және басқаны түсіну сөздерінің артында не тұрғанын түсінуіміз керек. Ол үшін келесі сұрақтарға жауап беру керек: - Алғашқы әсер қалай қалыптасады? - Ұзақ қарым-қатынаста басқаны қабылдау және түсіну қалай жүреді? - Серіктестің әрекетін қалай түсінеміз? - Қарым-қатынаста өзін-өзі ұсыну (өзін көрсету) қалай көрінеді? Алғашқы әсер: «Адамды бет-әлпетіне қарап бағалауға болмайды - бұл тек болжамдар жасауға мүмкіндік береді» Лабрюйер. Психологтар басқа адамның бейнесін жасайтын бірнеше типтік схемаларды тапты. Осы схемаларға сәйкес серіктес бейнесін құру алғашқы әсердің эффектісіне немесе әлеуметтік қабылдаудың жүйелі қателіктеріне әкеледі. 1. Артықшылық факторы - бұл қабылдау схемасы белгілі бір саладағы серіктестердің теңсіздігі жағдайында жұмыс істейді. Теңсіздіктің қателіктері адамдар өздері үшін маңызды кейбір параметрлерден асып түсетін адамдардың әртүрлі психологиялық қасиеттерін жүйелі түрде асыра бағалайтындығында көрінеді. Мысалы, біз үшін маңызды параметр бойынша бізден жоғары тұрған адамды кездестіргенде, оны бізбен тең болған жағдайдан гөрі оң бағалаймыз. Егер біз бір адамнан асып түсетіндей болсақ, онда біз ол адамды бағаламаймыз, төмендетеміз. 2. Тартымдылық факторы – адам біз үшін неғұрлым тартымды болса, соғұрлым ол барлық жағынан жақсы болады. Егер ол тартымсыз болса, онда оның басқа қасиеттері бағаланбайды. 3. «Бізге деген көзқарас» факторы - бізге жақсы қарайтын адамдар бізге жаман қарым-қатынас жасағандардан әлдеқайда жақсы көрінеді. Осы үш қателіктің бәрі ореол эффектісі (әсері) деп аталады. Бұл алғашқы әсерді қалыптастыру кезінде адам туралы жалпы жағымды әсерлер белгісіз адамды асыра бағалауға әкеледі, демек, басқа адамның бастапқы қабылдауы әрдайым дұрыс бола бермейді. Сондай-ақ, қабылдау схемасын ғана емес, сонымен қатар осы схема бойынша қабылдауды «бастайтын» басқа адамның сыртқы келбетіндегі белгілерді де білу керек. Артықшылық параметрін анықтау үшін екі негізгі ақпарат көзі бар: 1. адамның киімі, имиджі; 2. адамның мінез-құлқы (ол қалай отырады, жүреді, сөйлеседі, қарайды). Бұрынғы уақытта оның маңызды болғаны соншалық, белгілі бір киімді белгілі бір мәртебеге ие адамдар киіп қана қоймайтын, сонымен қатар оларды киюге тиіс еді. Орта ғасырларда шіркеу киімдегі барлық нәрсені, ең кішкентай бөлшектерге дейін ұсынып отырды. Ортағасырлық Еуропаның кез келген тұрғыны адамға қарап, оның алдында кім тұрғанын бірден түсінетін болған. Қытайда ХХ ғасырға дейін ең көп таралған киім халат болды. Әлеуметтік жағдай стилі мен түсі арқылы анықталды. Сондықтан сары халатты тек император ғана кие алды, қоңыр және ақ түстіні – қарт адамдар, қызыл және көкті – батырлар, ақты – шаруалар, қара түстіні – кедейлер киді. Қазір ешқандай тыйым немесе ереже жоқ, әркім қалағанын кие алады. Дегенмен, киімнің белгілі бір артықшылығы белгілі бір деңгейде күшті болып қала береді. Ересектердің барлығы дерлік адамның әлеуметтік мәртебесін киіммен анықтай алады, сонымен қатар қызмет аясын көрсете алады. Киімдегідей, өзін-өзі ұстауда да адамның мәртебесін бағалауға мүмкіндік беретін элементтер бар. Адам қарым-қатынас жасайтын адамға қызығушылық танытпайтынын көрсете алады: - маңызды әңгіме кезінде тым босаңсыған тұрыс билік жағдайындағы артықшылықты білдіруі мүмкін; - жан-жағына, терезеге қарай бастайды; - сұхбаттасушыға түсініксіз көптеген арнайы терминдерді, шетелдік сөздерді қолданады (зияткерлік артықшылықты көрсету). Қарым-қатынастың перцептивті жағы - бұл адамдардың бір-бірін қабылдау және түсіну процесі. Қарым-қатынастың барлық жағы бір-бірімен тығыз байланысты, бір-бірін органикалық түрде толықтырады және жалпы қарым-қатынас процесін құрайды. Осылайша, біз әлеуметтік қабылдауды адамның сыртқы белгілерін қабылдау, олардың жеке қасиеттерімен байланыстыру, осы негізде оның іс-әрекеттерін түсіндіру және болжау ретінде анықтаймыз. Сондай-ақ, әлеуметтік перцепцияның төрт негізгі функциясын ажыратуға болады: өзін-өзі тану, қарым-қатынас серіктесін тану, өзара түсіністік негізінде бірлескен қызметті ұйымдастыру және эмоционалды қарым-қатынас орнату. Әлеуметтік объектілерді қабылдау оны жансыз заттарды қабылдаудан сапалы түрде ажырататын бірқатар ерекшеліктерге ие екендігі анықталды. Біріншіден, әлеуметтік объект (жеке тұлға, топ және т. б.) жансыз заттарды қабылдау кезіндегідей пассивті емес және қабылдаушы субъектіге бей-жай қарамайды. Қабылдау субъектісіне әсер ете отырып, қабылданған адам өзі туралы қалыптасқан ойды өз мақсаттары үшін қолайлы жағына айналдыруға тырысады. Екіншіден, әлеуметтік қабылдау субъектісінің назары, ең алдымен, қабылданған шындықты көрсету нәтижесі ретінде имидждің пайда болу сәттеріне емес, қабылдау объектісінің семантикалық және бағалау түсіндірмелеріне, соның ішінде себептеріне (кездейсоқ атрибуция) бағытталған. Қарым-қатынастың перцептивті жағының механизмдері: Идентификация - өзін оның орнына қоюға әрекет жасау негізінде серіктестің ішкі әлемі туралы болжам. Басқалармен сәйкестендіру кезінде оның нормалары, құндылықтары, мінез-құлқы, талғамы мен әдеттері игеріледі. Адам өзінің осы жағдайдағы мінез-құлқын ана адам осы жағдайға қалай құраса, солай ұстайды. Эмпатия - аяушылық, серіктеске аяушылық таныту - бұл басқа адамның проблемаларына эмоционалды жауап, серіктестің ішкі әлемін түсіну. Рефлексия - бұл оның серіктесін қалай қабылдайтынына және түсінетініне қарай жеке тұлғаның санасын болжау. Стереотип - қоғамда бар пікірлердің әсерінен адамда қалыптасатын жеңілдетілген немесе бұрмаланған түсінік. Сыртқы келбеттің антропологиялық стереотиптері. Әлеуметтік стереотиптер - бұл тұлғаның психологиялық қасиеттері туралы кәсіби және мәртебелік-рөлдік болжамдар. Эмоционалды эстетикалық стереотиптер - физиологиялық тартымдылық негізінде берілген психологиялық қасиеттер туралы пікірлер. Проекция - бұл басқа адамға субъектінің өзіне тән қасиеттерге саналы түрде берілуінде көрінетін механизм. Казуалдық атрибуция – себептерді тағайындау. Өз бақылауларын басшылыққа ала отырып, басқа адамның мінез-құлқының себептерін түсіндіру механизмі. Мұндай ақпараттың тапшылығы жағдайында индивид ықтимал себептер туралы болжам негізінде өз болжамын қалыптастырудан басқа ештеңе істей алмайды, басқаша айтқанда, белгілі бір әрекеттер мен реакциялардың белгілі бір мотивтері мен негіздерін басқасына жатқызу; мұндай атрибуция таза жеке процесс болғанымен, оның жан-жақты зерттеулері себеп-салдарлық атрибуция дамитын бірқатар заңдылықтарды анықтады. жүктеу/скачать 125,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|