13 дәріс: Байланыс процесінің үш құрылымдық компоненті
Тұлғааралық әсер ету психологиясы. Тұлғааралық әрекеттестіктің ерекшеліктері. Психологиялық әсердің субъектісі, объектісі және процесі
жүктеу/скачать 125,64 Kb.
|
3. Тұлғааралық әсер ету психологиясы. Тұлғааралық әрекеттестіктің ерекшеліктері. Психологиялық әсердің субъектісі, объектісі және процесі.
3.1. Тұлғааралық әрекеттестіктің ерекшеліктері.Тұлғааралық өзара әрекеттесу - кез келген формада болуы мүмкін екі немесе одан да көп қызмет субъектілерінің байланысы (тікелей және жанама, ұзартылған және бір сәтте, қызметті бағдарлауға байланысты кез келген мақсатқа немесе фатикалық қарым-қатынас логикасына, эмоционалды қаныққан немесе осыған байланысты бейтарап және т. б.), бірақ сонымен бірге олардың мінез-құлқының өзгеруіне әкеледі, семантикалық формациялар жүйесі, қарым-қатынас сипаты, белсенділік-жеке көзқарас және т. б. Сонымен қатар, әлеуметтік психологияда «өзара әрекеттесу» термині тұлғааралық қарым-қатынасқа қатысатын екі тараптың осындай белсенділігінің себеп-салдарлық сипатымен сипатталатын өзара әсер ету әрекеттері, қылықтары, қимылдары жүйесін сипаттайды: іс жүзінде өзара әрекеттесуге қатысушылардың бірінің белсенділігінің кез келген көрінісі бір мезгілде басқа мінез-құлық актісін ынталандырады және серіктестің немесе қарсыластың алдыңғы әрекеттеріне өзіндік реакция түрі болып табылады. Дәл осылай өзара әрекеттесудің «кең» және «тар» көрінісін дәстүрлі түрде әлеуметтік-психологиялық әдебиеттердегі мамандар сипаттайды: «кең түсіндіру, әдетте, бір-біріне әсер ететін жеке тұлғалардың тікелей байланысын көрсету үшін қолданылады (тұлғааралық өзара әрекеттесу нәтижесінде олар кем дегенде өзара өмір сүру туралы түсінік береді); тар - бірлескен қызметті жүзеге асыру әдісін белгілеу үшін, оның мақсаты функцияларды бөлуді және біріктіруді, демек, жеке әрекеттерді өзара үйлестіруді және келістіруді талап етеді». Қарым-қатынастың интерактивті жағы ретінде тұлғааралық өзара әрекеттесудің маңызды сипаттамалары заттылық, экспликация, рефлексиялық түсініксіздік және жағдайлық болып табылады. Бұл жағдайда өзара әрекеттесудің объективтілігі тұлғааралық байланыс жүзеге асырылатын объектінің немесе тапсырманың болуын болжайды. Рас, мұнда әлеуметтік психологияда «фатикалық байланыс» деген терминнің көмегімен сипатталатын артефакт жағдайын қарастыру қажет. Шын мәнінде, тұлғааралық байланыстың мақсаты байланысқа өзі шыққанда болады, бұл мағынасыз қарым-қатынас. Басқаша айтқанда, бұл субъект – объект – субъектілік қатынастар формасынан қатынас күнделікті өмірде күнделікті сана деңгейінде «мағынасыз әңгіме» ретінде анықталатын субъект-субъект актісіне айналатын жағдай. Экспликацияға, яғни сырттан бақылау мүмкіндігіне келетін болсақ, онда осыған байланысты процесті және өзара әрекеттесу нәтижелерін сыртқы тіркеу іс жүзінде мүмкін емес немесе тек «кешіктірілген режимде» мүмкін болған кезде артефакт жағдайларын келтіруге болады (мысалы, делдалдық әрекеттесу, интимдік өзара әрекеттесу және т.б.). Тұлғааралық өзара әрекеттесудің маңызды белгілерінің бірі ретінде рефлексивті түсініксіздік - шындығында байланыстардың бұл түрі саналы түрде де, бейсаналық түрде де өте күрделі, оны қатысушылар арасында бөлу ұйымдастырылған бірлескен іс-әрекеттің нәтижесі. Жағдайлық тұлғааралық өзара әрекеттесудің өзгермейтін белгісі ретінде өзара әрекеттесудің ұзақтығын, оның қарқындылығын, нормативтілігінің дәрежесі мен сипатын, құндылықтың қанықтылығын және т. б. нақты бағалауға мүмкіндік беретін қызмет субъектілері арасындағы байланыстың маңызды уақытша-кеңістіктік нақтылығын көрсетеді. Әдетте, өзара әрекеттесудің екі негізгі түрі бар - өзара әрекеттесудің барлық қатысушыларының белсенділігі әрқайсысы үшін жеке маңызды мақсаттарға қол жеткізудің қажетті шарты болған кезде шынайы серіктестік немесе ынтымақтастық түрінде болатын ынтымақтастық және жасырын немесе тікелей бәсекелестік кезінде өзара әрекеттесуге қатысушылардың әрқайсысы өз мақсатына қол жеткізуге тырысқан кезде, оған қол жеткізу фактісі сәттіліктің қажетті шарты ретінде өзара әрекеттесудің басқа қатысушыларының сәтсіздігін білдіреді. Айтылғандардан өзара әрекеттестік әлеуметтік психологиядағы ең кең ұғымдардың бірі екені және өзара әрекеттесу процесінің өзі психологиялық және басқа тәртіптегі көптеген айнымалыларға тәуелді екені анық. Сондықтан өзара әрекеттесуді толық көлемде тікелей эксперименттік зерттеу тым күрделі ғана емес, жалпы шындыққа жанаспайды. Практикалық әлеуметтік-психологиялық жұмыс барысында өзара әрекеттесу контексіндегі барлық маңызды айнымалыларды талдау және бағалау, әсіресе өзара әрекеттесу субъектілерінің мінез-құлқын өзгертуге бағытталған жеткілікті жылдам шешімдер қабылдауды қажет ететін жағдайларда, одан да проблемалық болып көрінеді. жүктеу/скачать 125,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|