1996 жылдан бастап шығады Основан в 1996 году

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
141
 ~ 
 
УДК 616.053.2 
 
Б.Г. Тыныбаев, Б.К. Тыныбаева, Н.Б. Каирлиева, А.А. Казиев, А.А. Казиева 
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
  
ХАЛЕЛ ДОСМУХАМЕДОВ – ОСНОВОПОЛОЖНИК ЕСТЕСТВОЗНАНИЯ И 
МЕДИЦИНЫ В КАЗАХСТАНЕ 
 
Аннотация 
         
В  этой  статье  описывается  биография  великой  личности  казахского народа 
Халела Досмухамедова. 
Ключевые  слова: 
врач,  инфекционные  болезни,  научный  работник,  эпидемия, 
термины, казахский язык, книги, статьи. 
 
          
«В  этой  жизни  были  люди,  восхитившие  своими  делами  человечество.  Их 
имена  передаются  из  поколения  в  поколение.  Немало  было  таких  людей  среди 
казахов и киргиз» - подчеркивал Халел Досмухамедов, таким  оказался он и сам. 
           Имя  Х.Досмухамедова  стало  известно  сначала  не  как  общественного 
деятеля,  этнографа,  литератора,  историка,  исследователяестесственных  наук, 
просветителя,  профессора,  а  как  врача-целителя,  врача  профилактика.  Окончив  с 
золотой  медалью  военно-медицинскую  академию  в  Санкт-Петербурге  Халел 
Досмухамедов  большую  часть  своей  жизни,  посвятил  лечебно-оздоровительному 
делу. 
           На территории Атырау часто встречаются такие наименования местностей, 
как Уш Оба, Бес Оба, Обалы. Они свидетельствуют о свирепствовании в этих края 
чумы  периодически  уносившей  немало  человеческих  жизней.  Десятки  казахских 
врачей  того  периода  вели  самоотверженную  борьбу  против  этой  особо  опасной 
болезни.  Они  своими  знаниями,  лечебной  помощью  приносили  облегчение 
больными,  теплыми  словами  подбадривали  тяжело  больных,  профессиональными 
советами,  объяснениями,  особенно  среди  казахского  населения,  способствовали 
ограничению распространения болезни. Одним из таких врачей-целителей, всецело 
отдавших себя, свои знания служению своему народу был Халел Досмухамедов. 
            Халел Досмухамедов [1] родился 24 апреля 1883 году (ранее Уйшык-Гурьев) 
в  Кызылкогинском  районе  нынешней  Атырауской  области.  Он  был  седьмым 
ребенком  в  семье,  где  было  десять  детей.  Отец  Досмухамед  и  его  брат  Даулет 
Машакулы  (1848-1907)  были  образованными  людьми.  Халел,  оказавшийся  под 
влиянием  этих  людей,  вначале  учился  грамоте  у  аульских  мулл,  затем  поступил  в 
местную  русско-казахскую  школу.  В  11  лет  окончил  начальную  школу.  Затем  в 
числе десяти казахских детей поступил в подготовительный класс училища в городе 
Уральске.  За  год  освоил  русский  язык, учился  очень хорошо. В  1903  году  успешно 
окончил училище и  в  том же  году поступил  в  Санкт-Петербургскую  военную,  сдав 
дополнительный  экзамен  по  латинскому  языку.  Шесть  лет,  проведенные  в  стенах 
академии (1903-1909г.г.), стали особым периодом в формировании мировоззрения, 
духовного  роста,  становления  на  путь  науки.  После  окончания  с  золотой  медалью 
Академии с 1909 года Халел Досмухамедов сначала в Пермской губернии, а затем в 
Уральском казахско-русском стрелковом батальоне исполнял обязанности младшего 
военного  врача.  Находясь  на  военной  службе,  он  остро  чувствует  потребность 
народа по врачебной помощи. Незнание простых профилактических мер приносило 
невосполнимые  потери  и  горе  людям  от  различных  инфекционных  болезней, 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
142
 ~ 
 
особенно  от  чумы.  Борясь  против  распространения  чумы  в  стране,  он  постоянно 
разъяснял  людям,  как  уберечься  от  болезни.  Он  понимал  особую  важность 
воспитания  будущего  здорового  и  просвещенного  поколения,  трудился  в  этом 
направлении, не жалея сил и энергии. Он приходит к мысли о том, что необходимо 
использовать силу пера, чтобы достичь этой цели. Одновременно он обращается в 
вышестоящие  инстанции  с  просьбой  об  освобождении  от  военной  службы,  чтобы 
иметь  возможность  оказывать  врачебную  помощь  гражданскому  населению, 
заниматься  профилактической  работой.  Учитывая  его  заслуги  в  период  военной 
службы,  а  именно  награждение  воинской  медалью  «К  300-летию  царского  дома 
Романовых»,  активное  участие  в  борьбе  против  эпидемий  чумы,  где  один  день 
работы  считался  за  12  дней,  вице-губернатор  Уральской  области  в  1913  году 
полностью освобождает его от воинской службы. 
            В  1913  году  Халел  Досмухамедов  устраивается  участковым  врачом  в 
Темирском  уезде  Уральской  области  [2].  С  этого  времени  до  1920  года  он 
неоднократно  участвовал  в  борьбе  против  чумы,  был  школьным  санитарным 
врачом. 
            Халел  Досмухамедов  тесно  сотрудничал  в  это  период  с  газетами  «Казах», 
«Урал», и «Факир». На страницах газет он опубликовал десятки статей о различных 
инфекционных  заболеваниях,  где  в  доступной  для читателя  форме на казахском и 
русском  языках  описывал  характерные  для  каждой  болезни  признаки,  способы 
лечения, рекомендовал различные меры профилактики. Высоко оценивая значение 
распространения  Х.Досмухамедовым  среди  населения  мер  профилактики,  уже  в 
1913 году Ахмет Байтурсынов писал «…лекарствами можно вылечить сотни людей, 
а широкой пропагандой гласностью профилактических мер – миллионы». 
            Халел  Досмухамедов  поступил  в  1920  году  ординатором  в  клинику 
медицинского  факультета  Среднеазиатского  университета,  одновременно  работал 
преподавателем  казахского  учительского  института  в  городе  Ташкенте  школьным 
санитарным  врачом.  Работал  в  составе  военно-революционной  комиссии  по 
управлению казахским краем. 
В  1921  году  приступил  к  работе  в  Казах-Киргизской  республиканской  комиссии. 
Здесь  в  основном  рассматривались  вопросы  педагогической  работы  среди 
казахского  населения.  Под  руководством  и  при  непосредственном  участии  Халела 
Досмухамедова был написан ряд учебников и учебных пособий для казахских школ, 
разработан школьные программы, создана научная терминология. Сам он работал в 
области естествознания и педагогики.   
С  1922  года  работал  в  Наркомате  здравоохранения,  был  членом  коллегии, 
возглавлял  центральную  комиссию  по  борьбе  с  эпидемией  чумы,  руководил 
лечебно-санитарным  делом  Наркомздрава.  В  период  работы  в  Наркомате 
здравоохранения  особое  внимание  уделял  подготовке  казахских  медицинских 
кадров. 
            В  1925  году  Халел  Досмухамедов  являлся  заведующим  Восточным 
отделением  Казахского  государственного  издательства.  В  1926  году  работал 
представителем Казахской республики в Средней Азии. 
            В  1926  году  он  был  аттестован  в  качестве  научного  работника  первой 
категории, 
введен 
в 
состав 
Центрального 
краеведческого 
учреждения. 
Одновременно 
возглавлял 
научно-редакторский 
отдел 
государственного 
издательства. 
            В  том  же  1926  году  Наркомпросс  назначил  Халела  Досмухамедова 
заместителем  ректора  (проректором)  высшего  педагогического  института  и 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
143
 ~ 
 
пригласил  читать  курс  педагогики.  Согласно  решению  специальной  комиссии 
Халелу Досмухамедову присваивается звание доцента педагогики.  
            Разносторонне  одаренные,  обладающий  энциклопедическими  знаниями 
Х.Досмухамедов,  удовлетворил  насущную  потребность  своего  времени  –  острую 
нужду в создании первых на родном языке учебных пособий и научно-популярных 
книг  по  медицине  и  естествознанию.  Особенно  нужно  отметить  его  такие  работы 
как  «Сохранение  здоровье  школьников»  (1925  г.),  «Как  бороться  с  чумой  среди 
населения  казахского  края»  (1918,  1924  г.г.),  «Доклад  о  научной  терминологии» 
(1922 г.), «О позвоночных животных» (1927 г.) и др. 
            До  сих  пор  остаются  актуальными  понятными  его  переживания  по  поводу 
отсутствия  научной  терминологии  на  казахском  языке.  В  своей  книге  «Животные» 
(1928 г.) он писал: «До сих пор на казахском языке не было никаких книг о науке» 
кроме  книги  «О  строении  языка»  Ахмета  Байтурсынова.  Поскольку  у  нас  не  было  
возможностей  писать  научные  книги,  так  как  казахский  язык  не  приспособлен  к 
передаче  научных  понятий.  Теперь  пришло  то  время,  когда  надо  познакомить 
казахский  язык  с  научными  понятиями.  При  переводе  научной  литературы  на 
родной  язык,  самое  главное  –  правильно  и  понятно  перевести  используемые  в 
науке  термины.  А  верный,  доступный  перевод  употребляющихся  в  языке  науки 
терминов на казахский язык – чрезвычайно сложная работа. Однако, такой подбор 
эквивалентов  труден,  в  настоящее  время  это  крайне  небоходимо,  поскольку 
обусловливает  весь  дальнейший  путь  развития.  Поэтому  при  издании  первых 
научных  книг  на  казахском  языке,  на  мой  взгляд,  гораздо  важнее  дать  хорошие 
эквиваленты терминов, чем сделать красивое, выразительное описание». 
            В  марте  1927  года  Халел  Досмухамедов  был  назначен  председателем 
комиссии  по  созданию  на  базе  Казпедвуза  Казахского  Государственного 
университета.  В  составе  этой  комиссии  он  подготовил  организационный  план 
создания в летний срок КазГУ с тремя факультетами учебные планы. 
            С июля 1928 года по октябрь 1928 года он был проректором КазГУ. В 1930 
годуу  Халел  Досмухамедов  избран  профессором  КазГУ,  членом-корреспондентом 
Центрально 
бюро  краеведения  при 
Академии  наук  членом 
Казахского 
исследовательского общества, членом секции научных работников Союзе Рабпроса. 
           Но  для  талантливого  и  неординарного  человека  в  те  годы  почти 
невозможно избежать  расправы.  Настигли  репрессии и  Халела  Досмухамедова  [3]. 
Вначале  семилетняя  ссылка  в  Воронеж,  где  он  продолжил  работу  в  качестве 
заведующего 
отделом 
Воронежского 
института 
гигиены 
и 
социального 
здравоохранения. В ночь на 26 июня 1938 года он вновь был арестован. В апреле 
1939 года выдающегося сына казахского народа расстреляли по приговору военного 
трибунала. 
            Только  28  января  1958  года    Верховный  суд  Казахской  ССР,  вновь 
рассмотрев дело на Коллегии, полностью реабилитировал Халела Досмухамедова. 
            Халел  Досмухамедов  получил  достойное    признание  как  личность  за  его 
вклад в интеллектуальное достояние казахского народа. 
 
Список литературы 
1. Халел Досмухамедов. Биография и Творчество. Алматы Санат. 1996. 
2. 
Досмухамедов  Халел  Досмухамедович (1883-1939),  член  Учредительного 
Собрания: Уральский округ. № 1 — Уральский областной киргизский комитет. 
3. Алашская автономия. 12.1917 - 11.1918 г.» Алма-Ата, 1989. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
144
 ~ 
 
Түйіндеме 
       
 Бұл  мақалада    қазақ  халқының  ұлы    тұлғасы  Халел  Досмұхамедовтың 
өмірбаяны көрсетілген. 
Summary 
      
This  article  describes  a  biography  of  the  great  people  of  Kazakh  nation  Khalel 
Dosmukhamedov.  
 
 
ӘОЖ 904 
М.С. Касенов 
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
 
САРАЙШЫҚТЫҢ СЕКЕР АҚҚУ КӨЛІ АҢЫЗЫ 
 
Аңдатпа 
Мақалада Сарайшық қаласы туралы аңыздардың шығуына түсініктеме береді және 
талдайды. Аңыздардың тарихғылымындағы   маңызын және олар шынайы дәлелдерге сәйкес 
болуықажетілігі айтылған. 
Негізгі  сөздер: 
Сарайшық  қаласы.  Европа  мен  Азияны  байланыстырған  көпір.  Қала  сауда 
қатнасы  арқылы  ХІІІ  –ХV  ғғ.  өркендеген.  Ол,  шығыс  пен  батыс  мәдениетінің,  өнерінің 
тоғысқан жері. Сонымен бірге ол ғылым, білім ордасы болған. Қала даңқы әр түрлі аңыздар 
тарауына себепкер болған. 
                                                                    *** 
 Сарайшық қаласы туралы аңыз әңгімелер өте көп. Негізінен аңыз-әңгімелер қаланың 
қирап, өмір  сүруін тоқтатқан  соң тараған.  Сонымен  бірге  қала өркендеп, атты  шар-тарапқа 
тараған кездеде, түрлі аңыз әңгімелер де айтылып отырған.  
       
Сондай  аңыздың  бірі  Сарайшық  қаласының  Секер  (Шекер)  көлі  туралы.  Ол  аңыз 
бұрында, қазірде айтылуда. Бірақ ол туралы жазба деректер жоқ. Аңыз бойынша Сарайшық 
қаласының сыртында АлтынОрдаханы  Әз-Жәнібек (1341-1357ж.ж.) өзінің қызы Сараға арнап 
жасанды  көл  жасап  оған  көп  аққулар  ұстайды.  Қызы  Сара  «алтын  қайығымен»  осы  көлде 
серуен құрып, аққуларға жем шашып тамашалайды екен.  
Көлге  секер  салғандықтан    оны  суы  балдай  тәтті  болған,  аққулар  көлден  ұшпай  мекендеп 
қалаған. Бұл аңыздың бірнеше нұсқасы бар. Олардың жалпы мағынасы осылай болып келеді. 
Бұл Секер көл туралы кім қашан айтып, қашан жазғанын ешкім білмейді.  
       
Екінші  аңызда:  Жәнібек  қызы  Сара  қайтыс  болып,  хан  оны  алтын  қайығымен, 
қазыналарымен  бірге  жасырып  жерлепті-мыс.  Сарайшықтың  қайта-қайта  тоналуы  осыдан-
мыс.  
       
Қазіргі кезеңде Сарайшық «Аққу-Секер» көлінің орны белгісіз. Этнографиялық және 
археологиялық зерттеулер еш нәтиже бермеді.  Қалада Секер көлі болмаған. Ал, аңыз қалай 
шығып жүр? Осыны қарастырайық. 
  
Қазіргі кезеңде АстраханьжеріндеСекер көлі  бар.  Ол  картада  «Сахарное озера»  деп 
көрсетілген.Ол  туралы  фольклорлық  деректер    бар.  Оны  ақын  Шынияз  Шанайұлы  жыр-
дастанында айтқан: 
                        Хан болған онан кейін Әз-Жәнібек, 
                                     Ақ мешіт Астраханьнан үй салдырған. 
                                     Бір көлге қырық атанмен секер шашып, 
                                     Дулатып ертеңді кеш құсын салған [1]. 
 Сонікі:           
 
Астраханнан бергі Ақбұлақ, 
                                     Әз-Жәнібек ханының. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
145
 ~ 
 
                                     Құлдан салған көлі еді [2]. 
 
       
Сонымен  бұл  екі  шумақ  жырда  Әз-Жәнібектің  Секер  көлі  Астраханьда  болғаны 
айтылады. Сонымен Секер көл Астрахань қаласында жасалғаны, оған аққу бағып, Әз-Жәнібек 
«құлдан»  салып  саятшылық  жасаған.  Құлдан    жыртқыш  құс  қатарына  жатады.  Ол  қарға, 
жапалақ сияқты, жағымсыз құс болып есептелген.  
Ол туралы ақын Мұрат Мөңкеұлының жыр шумағынан көруге болады. 
                                       «Құлдын құстың құлы екен, 
                                        Күндердің күні болғанда. 
                                        Құладынның көрдің бе, 
                                       Аспаннан қу төңкеріп ілгенін?» [3]. 
Құладын  құсының  қасиетсіз  құс  екені  туралы    Асан  Қайғының  Әз  Жәнібекке  айтқан 
толғауында бар. 
       «Құладын құстың құлы еді, 
                                              Тышқан жеп жүнін түледі. 
                                              Аққу құстың төресі, 
                                              Ен жайлап көлді жүр еді. 
        Аңдып жүрген көп дұшпан, 
                                              Елге жау боп келеді. 
                                              Құладын қуды өлтірсе, 
                
 
        Өз басыңа келеді!» 
Шекер  көлдің  Астрахань  қаласында  болғанын  Асан  Қайғының  тағы  біртолғауынан  көреміз.  
Бұл  жерде  Алтын  Орда  ханы    Әз  Жәнібег  сөз  болуда  ал,  қазақ  ханы  Жәнібек  Сарайшық 
қаласында болмағаны тарихи дәлелденгені белгілі. 
Астрахандай қаланы, 
Жат жұрттыққа салдырдың. 
Көлге шекер төктірдің, 
Шекерге аққу бөктірдің. 
Көлдегі сұлу ерке еді, 
Құладын құстың қары еді. 
Аққу құс ару-төре еді, 
Құладынға қуды ілдірдің. 
Ақ мамығын жұлдырдың, 
Құладынға қуды жем қылдың. 
Түбінде өз басыңа келер де, 
Құлдындай бір жаманнан өлер деп. 
Соған өкпелеп келмедім депті [5]. 
Астрахань  қаласында  Секер  көл  болғаны  шындық.  Ал,  Сарайшық  «Секер»  көлі 
туралы дерек жоқ, тек ауызша ғана айтылған әңгіме. Орта ғасырлық қалаларда, қала маңына, 
көл  су  қоймаларын,  жасағаны  белгілі.  Отырар,  Түркістан,  Сауран  т.б.  қалаларда,  қала 
маңында су қоймалары бар. Олардың орны қазірде сақталып қалған. Бұл қала халқын ауыз 
сумен  қамтамасыз  етуге  арналған  су  қоймалары  болған.  Осындай  су  қоймасы  Астрахань 
қаласында да болған. 
Әз Жәнібек хан Астрахан қаласында жасаған Секер көлі халық  есінде қалып, кейнгі 
заманда Жайық өзені жағасындағы Сарайшық қаласында болған деп аңыз тараған. 
        
Бұның  негізгі  себебі  Алтын  Орда  ыдырап,  қалалар  мен  елді  мекендер  жойыла 
бастағанда,  Еділ  өзені    өңіріндегі  Астрахан,    Сарай  қаласындағы  құрлыстар  мен  оқиғалар,  
ұзағырақ  өмір  сүрген  Сарайшық  қаласына    ауысуынан  болған.Осы    «Секер  көл»  халықтың 
есінде қалып, бізге  аңыз болып жетіп, Сарайшық«Секер  көлі» болып  айтылып жүр. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
146
 ~ 
 
Әдебиеттер тізімі 
1. Шынияз Шанайұлы. Бойында Үштемірдің Әлім жүрген. //Алқаласа   әлеумет. Алматы, 1991. 
96 бет. 
2. Шынияз Шанайұлы. Әрі де бері де толғайын. // Алқаласа   әлеумет. Алматы, 1991. 95 бет. 
3. Мұрат. Алматы, 2001.189 бет. 
4. Ай, заманай, заман-ай.// Бес ғасыр жырлайды. Алматы, 1994.Ітом. 24бет. 
5. З.Жандарбеков. Яассауи жолы және қазақ қоғамы. Алматы.; «Ел шежіресі»- 2006. 139 бет. 
 
Резюме 
Это статья посвящена обсуждению легенды о городе Сарайчике. 
 
Summary 
In this article rasmatrivaetyutsya legends of SaraichikIn. 
 
 
ӘОЖ 0.029 
Г.К. Кәрімжан  
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
  
Б.ҚОРҚЫТОВ - ПУБЛИЦИСТ 
 
Аңдатпа 
Мақалада  автор  Б.Қорқытовтың  1941-1946  жылдары  баспасөз  беттерінде 
жарық  көрген  мақалаларының  негізгі  тақырыбын  зерттеу  обьектісі  ретінде 
қарастырады.  
Негізгі сөздер: 
публицист, баспасөз, сыни мақала 
 
             Берік Қорқытов – творчествосы публицистік шеңберден шығандап көтеріліп, 
қоғам  айнасы  баспасөздің  қымбат  қазынасына  толымды  қор  болып  қосылған 
журналист.  Сондықтан  бүгінгі  таңда  туған  жекелеген  байсалды  еңбектерге 
қарағанда,  оның  публицистік  мұрасы  жан-жақты,  сан  алуан,  әр  бағытты 
зерттеулердің обьектісі.  
            Қазір  де  Берік Қорқытовтың  ауызға  алынбай,  аз  зерттеліп жүрген  бірталай 
еңбектері  бар.  Олар  –  жас  Қорқытовтың  қаламгерлік  жолындағы  алғашқы 
публицистикалық  шығармалары.  Міне,  осы  жайында  журналистің  тырнақалды 
мақалаларын ғылыми кең арнада зерделеу-басты мақсат.                   
           Б.Қорқытов 
қаламынан 
туған 
әр  мақала 
облыстың 
журналистика 
тарихындағы  бір  белгі  деп  бағалауға  болады.  Оның  туу,  жазылу  тарихын, 
тақырыбын,  мазмұнын  сол  кездегі  қоғамдық-саяси  жағдай  фонында,  публицистің 
яки мақала авторының өмірбаянымен, тіпті жазушының тарихи-шежірелік сипаттағы 
еңбегінің  дүниеге  келу  жайымен  тығыз  байланыстырамыз.  Осының  нәтижесінде 
Б.Қорқытовтың  публицистикасының  алғашқы  бес  жылының  жемісі  көз  алдымызға 
келеді.  Бұл  кезеңде,  яғни  сонау  1941  жылдары  «Социалистік  құрылыс»  Гурьев 
облыстық  газетіне  тілші  болып  келген  Берік  Қорқытов  алғашқы  мақалаларында-ақ  
қаламы жетіле бастаған публицист  ретінде  көрінді.  Оның мақалаларында  айтылған 
әрбір  ой-тұжырымға  тереңірек  үңілуді,  байсалды  мән  беруді  қажет  етеді. 
Қаламгердің  алғашқы  материалдары  жарық  көрген  «Социалистік  құрылыстың» 
сарғайған  парақтары  публицистің  творчествалық  қалыптасу  баспалдақтарын 
толығырақ түсінуге мүмкіндік береді.  

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
147
 ~ 
 
        
Майдан,  тыл  тақырыбы  -  кешегі  адамзат  баласына  зор  қайғы-қасірет  ала 
келген  соғыстың  қатал  шежіресі.  Оларда  жазылғанның  бәрі  біздің  өткен 
жолымыздың,  қаһарлы  кезеңнің  тарихы.  Берік  Қорқытов  осы  үлкен  іске  мол  үлес 
қосты.  
  
Қала,  аудан,  село  еңбекшілерінің  майдан  үшін,  жеңіс  үшін  жасап  жатқан 
тылдағы  ерліктері,  мал  шаруашылығын  шығынсыз  өсіру,  балық  шаруашылығынан 
мол  өнім  алу  Берік  Қорқытовтың  көтерген  негізгі  тақырыбы  болды.  «Кімнің  пішені 
көп болса, соның малы тоқ болады», «Қыс көлігін жаз сайла», «Мал азығын өндіріп 
алу-жауынгерлік  міндет»  т.б.  мақалалары  соның  бір  парасы.  Айталық,  «Озат 
колхоз»  корреспонденциясында  автор:  «Қызылқоға  ауданының  Аққуов  Қусан 
жолдас басқарған «Жас қайрат» колхозы – озат колхоздың бірі. Бұл колхоз Октябрь 
мерекесі  алдындағы  социалистік  жарысқа  қосылып,  өсіңкі  міндеттемелер  алған 
болатын.  Уәдені  орындауда  колхоз  елеулі  табыстарға  жетуде.  Колхозда  еңбек 
тәртібі  тиісті  дәрежеге  қойылған.  Колхозшылар  арасында  социалистік  жарыс 
ұйымдастырылып,  оның  орындалуы  тексеріліп  отырылды.    Колхоз  жанындағы 
бастауыш партия ұйымы көпшілік-үгіт жұмысын пәрменді жүргізді. Үгітшілер бөлініп, 
олар  колхозшылар  арасында  жиі  болып,  Отан  соғысы  жөнінде  әңгімелер  өткізді. 
Колхоз  егін  ору  жұмысын  сапалы  аяқтады  ».  -  деп[1],    ел  еңсесін  көтеретін  еселі 
сөздер  жазып,  колхозшылардың  еңбектегі  ерліктерін  де  жіпке  тізгендей  етіп 
оқырман  назарына  ұсынады:  «Егіннің  әрбір  гектарынан  5  центнерден  өнім  алып, 
мемлекетке  астық  тапсыру  жоспарын  орындады.  Сөйтіп,  мереке  қарсаңында  алған 
міндеттеменің бір тарауын кемеліне келтірді [ 1 ].  
     Әрине, сол кездері мұндай сарындағы мақалалар халықты жігерлендіру үшін 
газет  бетіне  көп  басылғаны  да  белгілі.  Берік        Қорқытов  осы  тақілеттес 
тақырыптағы  материалдармен  қатар,  сыни  мақала  жазуда  да    қалам  тербеген. 
Мәселен,  «Балықшылар  қарқындарын  бәсеңдетпейтін  болсын»  деген  мақаласында: 
«Гурьев 
балықшы 
колхоздар 
союзының 
қарамағындағы 
колхоздардың 
балықшылары  1943  жылдың  балық  аулау  планын  мерзімінен  бұрын  орындап, 
майдан  мен  елімізге  балықты  көп  беруге  міндеттемелер  алған  болатын.  Колхозшы 
балықшылар  өз  уәделерін  іс  жүзінде  орындауда.  Колхозшылар  қажырлы 
еңбектерінің нәтижесінде жарты жылдық планын 109,5 процент орындап шықты.» [ 
2]...  деп  орын  алып  отырған  істі  талдап  көрсетуге,  батыл  шешімдер  жасауға  жан-
жақты  дайындықпен  келгенін  байқатады:  «Алғабас  колхозы  да  бірінші  жарты 
жылдықты  табысты  аяқтады.  Бұл  колхоз  планын  бір  жарым  есе  орындады.  Осы 
колхоздың  атақты  балықшысы  Бермағамбетов  жолдастың  бригадасы  планын  155 
процентт  орындап,  басқа  балықшыларға  үлгі  көрсетті  [  2  ].-  дей  келе,  мақала 
авторы  енді  тылдағы  жекелеген  еңбек  батырларына  тоқталып  өтеді:  «Микоян 
колхозы да табысқа ие болды, жарты жылдық планын 127,4 процент орындады.Бұл 
колхоздың  таңдаулы  стахановшылары  ірі  табысқа  жетті.  Төрешов  жолдастың 
звеносы планын 225 процент орындады.  
 Қарт  балықшы  Иманғұлов  жолдас  өзінің  алған  міндеттемесін  225  процент 
орындап  отыр.  Сонымен  қатар  жас  балықшы  Рахыманова  Сағима  жолдас  аянбай 
жұмыс істейді. Жарты жылдық балық аулау планын екі жарым есе орындады [ 2].- 
дәп  мұндай  деректерді  орынды  атаумен  бірге,  публицист  өз  міндеттемелерін 
уақытында  орындамай,  берілген  тапсырманы  жүзеге  асыра  алмай  отырған 
колхоздарды сынап өтеді: «Бірақ қала маңындағы колхоздардың бәрі бірдей жұмыс 
істеген жоқ.  «Красный моряк»,  «Ракөш»  және  «Үлкен  көл»  колхоздары пландарын 
орындай  алмады.  Себебі,  бұл  колхоздардың  председательдері  дұрыс  басшылық 
етпеді, қолда бар мүмкіншіліктерді дұрыс пайдалана алмады. Қала бойынша жарты 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
148
 ~ 
 
жылдық  план  112  процент  орындалды.  Егер  жоғарыдағы  колхоздар  планын 
орындаса,  қаланың  табысы  бұдан  да  көп  болған  болар  еді....  Бақсай  ауданына 
қарасты  колхоздардың  барлығы  да    балық  аулаудың  жарты  жылдық  планын 
орындай  алмады.  Әсіресе,  «Жаңа  шаруа»,  «Вперед»  колхоздары  жұмысын  тіпті 
баяулатып  алды.  Алдағы  уақытта  Бақсай  ауданының  колхоздары  алдыңғы  қатарлы 
колхоздарға теңелу үшін күресулері керек [2].- деген қадау –қадау мәселелерді алға 
тартады.  
Б.Ыбырашұлы  терең  де  білікті  ойлай  алатын,  қай  пікірін  болмасын 
дәлелдейтін  публицист  ретінде  де  көрінді.  Ол  сыни  мақалалар  жазғанда  аса 
білімділік  пен  құштарлықты таныта  алды.  Сондай-ақ,  оқырманның  санасына,  ойлау 
жүйесіне ізгілікті де парасатты, адамгершілік ойлар дарыта білді. 
      Мәселен,  публицистикалық  еңбектерінің  арасынан  тағы  бір  ерекше  орын 
алатын тақырып – баспасөз мәселесі. Оның көптеген мақалалары баспасөзді тарату, 
алдыру, оған қатысу, баспасөздің мақсаты, маңызы туралы орынды ойлар қозғайды. 
Бір  ғана  баспасөз  жөнінде  1941-1946  жылдар  аралығында  бірнеше  мақала  жазып, 
жариялаған.  Олардың  қатарында  «Баспасөз  майданында»,  «Баспасөзді  күшейту 
жұмысы»,  «Газетке не жазу керек» секілді тағы басқа да материалдары бар. 
           Айталық, ол «Газет иесіне мезгілінде жеткізіліп берілсін» атты мақаласында 
«Халық  арасында  саяси  тәрбие,  үгіт—көпшілік  жұмысын  кең  өрістетуде  газеттің 
атқаратын  міндеті  зор.  Өйткені,  газетті  үзбей  оқып  отыратын  аадмның  саяси 
көзқарасы  өсе  түседі,  ой  өрісі  кеңейеді.  Отан  соғысы  кезінде  газеттің  маңызы 
бұрынғыдан да артып отыр. Халықтың газетке деген құмарлығы бұрынғыдан да өсті. 
Батыл  Қызыл  Армияның  жеңістерін  газет  арқылы  оқып  отырады.  Халықтың  газет 
жөніндегі  талаптарын  орындаудың  басты  шарты  -  жазылушыларға  дер  кезінде 
жеткізу  болады.  Бірақ,  қалалық  қатынас  бөлімі  (бастығы  Ысмағұлов  жолдас) 
қалалық  және  облыстық  баспасөз  одақтары  газеттің  маңызын  түсініп,  жете 
бағаламайды, өйткені, газетке жазылушы адамдар газеттерін толық және мерзімінде 
ала-алмайды. [ 3]» - дей   келе, «Социалистік құрылыс» газетінің шыға бастағанына 
едәуір  уақыт  болса  да,  газет  тарату  ісі  әлі  бір  жүйеге  келмей  отырғанын  айтып, 
оның  себеп  –  салдарын  тізбелейді:  «Қатынас  бөлімі  арқылы  таралатын  орталық, 
республикалық  және  облыстық  газеттердің  жоғалып  кету  фактісі  жиі  кездеседі. 
Мәселен, жақын арада 300 дана облыстық газет жоғалып кетіп, бірсыпыра  адамдар 
газетсіз қалды.  
        
Бұл  хабар  туралы  Ысмағұлов  жолдасқа  дер  кезінде  мәлімдегенде,  ол  бұған 
талғаусыз  қараған.  Іздестіру  шарасын  ойланбаған.  Артынша  700  дана  газет 
ұрланды.  Төзімділікпен  қараушы  Ысмағұлов  жолдас  бұған  да  жеңіл  қарап,  жабулы 
қазан  жабуымен  қалды  [3].  -  деп      адам  характеріндегі  үлкенірек  кемшілікті  ашу 
арқылы қатты сынды қару еткен публицист бұл іске жауапты өкілдерді әшкерелеп, 
ащы  мысқылмен  түйрейді.  «Төзімділікпен  қараушы  Ысмағұлов  жолдас»  деген 
жолдар  соны  аңғартқандай.  Сөйтіп,  журналистің  мақаласында  кездескен  уытты 
сөздер материалдың негізгі сөліне айналып оның тінін ширатып, идеялық әсерлілігін 
айқындай түсті: «Газеттің барар орны базар. Базардың кез-келген бұрышынан жаңа 
газеттерді  сатып  алуға  болады.  Жазылып  ала  алмаған  газеттерін  халық  базардан 
тауып  алады,  базар  мен  қатынас  бөлімінің  айырмасы  жоқ  сияқты.  Жақында 
базардан жүздеген газет ұсталды. Ол газеттердің ішінде жаңадан келген «Правда», 
«Известия»,  «Комсомольская  правда»,  «Социалистік  Қазақстан»,  «Казахстанская 
правда»  және  облыстық  газеттер  бар.  Тіпті  республикалық  «Социалистік 
Қазақстанның» бір күнгі санынан 15 газет, облыстық «Социалистік құрылыстың» бір 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
149
 ~ 
 
күнгі санынан 20 газет бар. Бұл жағдайдың болушылығын біле тұрса да Ысмағұлов, 
Усманова жолдастар ешқандай шара қолданбай келеді.  
      
 Газеттің  базарға  түсуінің  екінші  бір  себебі  киоскілер  арқылы  болатыны 
анықталды.  Киоскіде  газет  сатудың  ешқандай  тәртібі  жоқ.  Бір  адам  20-30  газет 
алады да, базарға 3 сомнан сатады. Мұндай фактілерді көп келтіруге болады.  [3]»- 
деген  сияқты  нақты  дәйектерді  анықтап,  өз  зерттеуін  жүргізген  журналист  мақала 
соңын былайша  тұжырымдайды: «Бұл жұмыстың тексерусіз жүре беруіне енді жол 
берілмеуі керек. Бұған жеңіл қараушылық газет оқушыларын елемеушілік болады.  
     
Газетке  жазылушылардың  газеттерін  дер  кезінде  жеткізіп  беру  керек. 
Қатынас  бөлімі  Ысмағұлов  және  баспасөз одағы  Усманова  жолдастар  бұл  маңызды 
жұмысқа  жауапкершіліктерін  арттырып,  бақылауды  күшейтулері  тиіс  [3].  -  деп, 
қалың  көпшіліктің  сырласы,  мұңдасы,  мінбері  -  баспасөздің  уақытылы  таратылуын 
қадағалап отыруға  шақырады. Өз  қызметінде  тек  қана шындықты жазып, барлық 
мәселені объективті түрде қарап отыратындығын да байқатады. 
      
Жалпы  объективтілік  дегеніміз -  шындықтың  нағыз  өзі  деген  сөз. 
«Журналистің  тағы  бір  ұстанатын  принципі  жазған  материалдарының  
нанымды  болуы.  Бұған  жетудің  жолы  да  оңай емес.  Әртүрлі  жанрда жазатын 
журналистің  өз  дүниесінің  әркез нанымды шығуына күш  салуы  бұлжымас  талап. 
Кейде  тәжірибе  немесе  білімнің  жетіспеуі  салдарынан  кейбір  жазған  дүниенің 
нанымдылығы  аз  болып  шығатын  кездері  бар.  Кейбір  құбылыстарды 
жазғанда  журналист  сол  өзі  айтқан  ойларын  оқырманға  дүрыс  жеткізе 
алды ма, жоқ па соны байқау керек» [4].  
      
Ал,  бұл  жариялымдарынан  Б.Қорқытовтың  өз  ісіне  деген  мұқияттылық  пен 
жауапкершілікті аңғаруға болады. 
      
Б.Қорқытов публицист ретінде өткір сынға құрылған салмақты мақаларымен 
келді  дей  аламыз.  Солардың  бірін  мысалға  алсақ,  «Аршин  мал  алан»  деген  атпен 
жарияланған  көлемді  сыни  мақаласы    «Социалистік  құрылыс»  газетінде  1946 
жылдың  24-  ші  сәуірінде  жарық  көріпті.  Бұл  материал  Әзірбайжан  әдебиетінің 
көрнекті өкілі Ғаджибековтің «Социалистік Октябрь революциясынан бұрынғы Ресей 
патшалығы  дәуіріндегі  азірбайжан  халқының  салт-санасын,  тұрмысын  суреттейтін» 
спектаклін  облыстық  драма  театрының  әртістері  сахнаға  шығарған  соң  жазылған 
екен. 
Жалпы  өнер  туралы  айту  үшін  оны  жақсы  білумен  қатар  жоғары  талғам, 
терең  ой  қажет  екендігі  белгілі.  Бұл  тұрғыда  публицист  талап  деңгейінен  көріне 
білген. Тіпті қойылымның қойыртпақ тұстарын ашық айта білген. 
    Оған  дәлел  ретінде  мына  үзіндіні  келтірсек:  «Театр  коллективінің 
комедияның  негізгі  ерекшелігін  жұртшылыққа  қолға  ұстағандай  етіп  дәл  жеткізіп 
бере  алмағанын  айтуымыз  керек.  Әрбір  картинаның  көрінісіне,  сол  картинадағы 
оқиғаға  сын  көзімен  қарағанында  автордың  нағыз  көздеген  мақсаты  дәл 
айқындалмайды.  «Аршин  мал  алан»  комедиясы  –  тұрмыстағы  жеңіл-желпі  салт-
сананың  жиынтығы  бола  алмайды.  Сондықтан  сахнаға  қатынасушы  актерлер  өз 
рөлдерінің мазмұнын жете түсініп, қандай кейіпкерлерді бейнелейтінін білулері тиіс 
еді.  Бірақ,  комедияның  оқиғасы  сахна  төрінде  бұлай  болып  шықпаған,  актерлер 
пьеса  талабынан  кей  кездерде  шығып  кетіп,  өздерінше  бейнелер  жасайды,  сөйтіп, 
жеңіл-желпілікке  айналдырып  алады.  Дене  қимылдарын  уақытылы  ұстауға 
дағдыланбай, жұртты орынсыз күлдірушілікке тырысатындықтары көрінеді [5]. - дей 
келе,  публицист  нақты  фактілер  арқылы  осы  тағылған  сынды  дәлелдей  түседі: 
«Мәселен, екінші картинадағы көрініске қатынасушылардың кейбір оғаш бейнелері, 
әсіресе,  Теллидің  нанымсыз  қимылдары,  дауыс  ырғақтары  оқиға  талабына  дәл 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
150
 ~ 
 
келмейді.  Оқиғаның  шиеленісіп,  дамитын  жері  екінші,  үшінші  картиналар, 
Сұлтанбектің үйінің қорасы. Бұл картиналарда пьесаға қатынасушы кейіпкерлер бір-
бірімен  кездеседі,  ойлаған 
талаптарын 
орындау  жолында 
жұмыстанады. 
Кейіпкерлердің қонымды бейнелері, оқиғаның автор тілегінше өрістеуі, комедияның 
халыққа  әсерлі  боп  көрінуі  үшін    режиссурада  кеткен  біраз  олқы  тұстар  жоқ  емес. 
Режиссер  фантазиясының  тапқырлығы  бар,  бірақ  әлі  де  бұл  күйінде  жетімсіздеу  
көрінеді» [5]. Осыдан кейін Б. Қорқытовтың драманы сахнасына қоюшы режиссердің 
шеберлік  қабілетін  сынай  түскені  байқалады  және  де  басты  рөлдерде  ойнаушы 
актерлерге  де  өзіндік  баға  беріп  өтеді.  «Комедияда  басты  рөльдер  Әскер  мен 
Гүлшара.  Бұлар  бірі  жас  купес,  бірі  дворян  қызы  бола  тұрса  да,  тұрмыстың  ескі 
салтына  көнгісі  келмейді,  жаңа  өмірден  нәр  тілейді,  екеуінің  махабаттық  мұңы  бір 
салаға  құйылып  отырады.  Әскер  рөлінде  ойнаушы  Қ.Доғалақов  жолдас  рөлді 
бейнелеуде көп еңбек сіңірген, осы рөлде ойнауынан актердің өзінің творчестолық 
өнерін  өсіруге  талаптанып  келе  жатқаны  байқалады.  Доғалақов  Әскер  рөлінде 
ойнауда  жұртшылыққа  сүйкімді  бейнелер  жасады  деуге  болады.  Дейтұрғанмен, 
оның  бір  картинада тәуір  ойнап,  екінші картинада төмендеп  қалып  отыру жағдайы 
кездеседі.  Мәселен,  бірінші  картинада  купес  рөлін  жақсы  меңгергенімен,  Аршин 
малшылыққа  түсетін  картиналарда  бұрынғы  бейнесін  дереу  өзгерте  алмай,  бір 
сарында ұзақ қалып қояды. Гүлшара рөлін атқарған орденді актриса З.Сүлейменова 
рөлді  көрсетудегі  бейнені  жақсы  түсініп,  меңгере  білген.  Ол  Гүлшараның  ішкі 
сезімдерін  халық  алдында  бейнелеп  көрсетуге  шеберлікпен  ойнаған.  Бірақ 
Сүлейменова  Гүлшараның  Аршин малшыға  қалай  қосылу  жөніндегі қайғылы мұңын 
жете  бейнелей  алмайды.  Үнемі  сары  уайымға  салына  береді.  Келешекте 
Сүлейменова  қыз жүрегінің  берік  екенін жете  меңгеріп  бейнелеуі  керек-  деп  басты 
рөлде  ойнаған  актерлер  жөнінде  осылайша  ой  түйіндейді.  Батыл,  әрі  нақты 
дәйектер келтіреді.  
  
Ал,  «Аршин  мал  алан»  спектаклі  туралы  Б.Қорқытовтың  мына  бір  толғамы 
актерлерге,  жалпы  театр  ұжымына  көрсеткен  бағыт-бағдары  секілді:  «Актерлерде 
ортақ кемшілік сөздерді тыңдаушыларға әсерлі еткізіп, керекті дауыс ырғақтарымен 
айтып  жеткізе  алмайды,  күшті,  әсерлі  сөздер  тіпті  осал  айтылып,  маңызын  жойып 
алады, комедияның әсері кей жерлерде білінбей қалады. Ария айтушы актерлердің 
дауысы  музыкаға  бейім  болып  отырмайды,  музыка  ырғағында  шеткері  кетіп  қала 
береді, сондай-ақ орындалатын билер тиісті дәрежесінде емес. Театр коллективі осы 
кемшіліктерді  жоюға  күш  жұмсаулары  керек  [5].  Бұдан  біз  Б.Қорқытовтың  бұл 
саланы  терең  білетіндігін,  өнердің  өзгеше  өрілгенін  қалап,  өнер  иелерін 
шеберліктерін жетілдіре беруге шақырғандығын байқаймыз. 
       
Жалпы,    «журналист  –  шығрмашылық  тұлға  ретінде  басқалардан  ерекше 
қасиеті  бар  жан.  Ол  өзгелерге  өнеге  болу  тиіс.  Журналистің  жұмысы  халықтың 
сынына  түседі,  оған  халық  төрелік  етеді.  Сондықтан  журналист  өз  мамандығының, 
қызметінің  халыққа  керек  екенін  сезініп,  жауапкершілігін,  борышын  адал  атқаруы 
тиіс  [6].»  Ал  бұл  ретте,  Берік  Қорқытов  журналист  ретінде  де  елдің  ішкі,  сыртқы 
саясатына,  халық  шаруашылығына,  өндіріс  өнеркәсібіне,  тұрмыс-салт,  ел,  халық 
жағдайына  ерекше  көңіл  бөліп,  қаламының  қажыры  соған  жұмсалды.  Күнделікті 
тіршіліктен хабар беріп, елдің сол кездегі саясатына бұқараның көзін ашып, түсінбей 
жатқан  тұстарын  түсіндіруді,  барлық  салада  да  білгірлігін  танытып,  журналистік 
еңбегінің  ауқымды  бөлігін  осыған  арнаған.    Өйткені,  публицист  өмірдің  қандай 
ағымына да үн қосып, дәл сол кезеңдегі жағдайды парасатты тұрғыда айта да, жаза 
да  біледі.  «Тағы  да  қалалық  партия  кабинеті»  деген  мақаласы  сөзіміздің  дәлелі. 
Мақалаға «Тағы да» деген тіркесті енгізуіміздің  өзіндік себебі де жоқ емес. Өйткені, 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
151
 ~ 
 
«Социалистік  құрылыс»  газетінің  1944  жылғы  мамыр  айында  шыққан  бастапқы 
сандарының  бірінде    тақырып  өзегі  болып  отырған  қалалық  партия  кабинетінің  
үгітшілер ұжымымен байланыс жасамайтыны, олармен пікір алысу, тәжірибе алмасу 
жұмыстарын  жүргізбейтіні,  партия  активтерінің  саяси  білім  дәрежесін  көтеретін 
саяси  штаб  екенін  естен  шығарғаны  сыналған  болатын.  Ал  бұл  мақалада  Б. 
Қорқытов кезінде айтылған ұсыныс-пікірлер, айтыс-тартыс турасында айта келіп, ол 
мәселенің  әлі  де  болса  жөнге  салынбағанын  ашып  береді:  «Бірақ,  осы  күнге  дейін 
партия  кабинетінің  жұмысы  жақсартылмай  келеді,  ал  ҚҚ(б)П  қалалық  комитеті, 
оның секретарьлары қалалық партия кабинетіне көңіл аудармай келеді.Бұл туралы 
газет  дабылын  олар  оқымаса  да  керек.  Тіпті,    кадр  жөніндегі  секретарьдың 
орынбасары Илиев жолдас «мен қазақ газетін оқи алмайтын болғасын алдырмайтын 
едім, ал орыс газетінен көрген жоқпын, партия кабинеті туралы білмеймін» [7.2]  -
дейді.  Осылайша  қалалық  партия  кабинетінің    партия  кабинеті  басшылығы  қазақ 
тілін  білмегенінен  шет  қалғандықтан  елеулі  кемшіліктер  орын  алып  отыр.  Партия 
кабинетінің  штат  бойынша  тиісті  қызметкерлері  жоқ.  Онда  консультант,  2  лектор 
(қазақ тілінде), пропагандист жоқ. Оларды іріктеп алу жолында қалалық комитеттің 
кадр  бөлімі,  оның  секретарі  Сурганов  жолдас  еш  нәрсе  істеп  отырған  жоқ.  Бұл 
жөнінде  қалалық  комитеттің  пленумы  мен  қалалық  партия  активінің  жиналысында 
болған  сыннан  өзіне  тиісті  қорытынды  шығармаған»  [7.2],  -деп    қазақ  тілінің 
мемлекеттік  статусы  және  сол  бағытта  атқарылып  жатқан  істерді  ұғындыру  үшін, 
мәселе арасында ана тіліміздің мәселелерін де көтеріп отыруы ап-айқын байқалады. 
Яғни,  бұл  жерде,  бір  сөзбен  алғанда,    тілді  білмеген  басшының  кесірінен  партия 
кабинетінің  жұмысы  ақсап  тұр  дегенге  саяды.  Бұған  көз  жеткізуге  мақалада 
жазылған мына жайлар баяндалады: «Қазағы көп жерде кеңсе істерін қазақ тілінде 
жүргізу ретінде ел аралаған, қала аралаған өкілдердің бәрі де жәрдем қылып, жол 
көрсетіп,  бұл  мәселенің  орындалуын  тексеріп  отырулары  керек.  Міне,  сөйтіп, 
жұмылып  жалпы  кіріссе  ғана  бұл  істен  көңілдегідей  жеміс  шығады.  Ынтасыз,  іске, 
көңілсіз  іске  сансыз  бөгет,  сансыз  уайым табуға  болады.    Әрине,  ол  белгілі.  Бірақ, 
біздің айтуымызша, бұл іске бөгеттің көптігі басқа себептерден. Себептің ең алды – 
іс  басындағы  адамдардың  бұл  іске  шындап  кіріскен  ниеттерінің  жоқтығы, 
ынталарының  жоқтығы»  [7.2],  -  деп  берекесіздіктің  қайдан  шығып  отырғандығын 
айтып,  сынын  одан  әрі  жалғастырған:  «Қалалық  партия  кабинеті  партия 
активтерінің идялық-саяси білім дәрежесін көтерудің штабы болуға тиіс. Бірақ оның 
қазіргі  жұмысы  талапқа  сай  емес.  ҚК  (б)  П  қалалық  комитетінің  секретарьлары 
Есебергенов,  Сурганов  және  үгіт-насихат  бөлімі  Ерекенов  жолдастардың  қалалық 
партия кабинетін бағаламай, оның жұмысына талғаусыз қарауы кешірімсіз нәрсе. 
          Бұған  енді  жол  беруге  болмайды.  Кабинетте  қазақ  тілінен  беретін  лектор, 
консультант  және  пропагандистер  болуы  қажет»  [7.2],  -  деп  өз  ойын 
қорытындылайды. 
     Жалпы 
қай 
кезеңде 
болмасын, 
журналист 
маңызды 
әлеуметтік 
құбылыстардың бірі болып табылады. Онсыз қоғам өмірін елестету мүмкін емес. «Өз 
тарихында журналистика бұқаралық ақпарат құралдары жүйесі ретінде ұзақ жолдан 
өткені белгілі. Әртүрлі қоғамдық формация дәуірлерін бастан кешірді. Сөйтіп өзінің 
тарихи ролін толық ашып берді. Бұлай дейтін себебіміз, қоғамдық қызметтің бірде-
бір саласы дәл осы журналистика секілді халықты әлеуметтік-саяси тұрғыда жылдам  
және  жан-жақты, әрі белсенді түрде әр түрлі хабарлармен қамтамасыз етіп көрген 
емес.  Бұл  ретте  журналист  адамның  сана-сезіміне,  іс-әрекетіне  әсер  етіп,  олардың 
көзқарастары мен  мақсаттарының қалыптасуына ықпалы тиген. Сөйтіп, ол барлық 
уақытта  қоғам  өміріне  араласа  отырып,  пайымдаулармен,  баға  берумен, 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
152
 ~ 
 
қорытындылар жасаумен,  ұсыныстар  айтумен  қоғамдық   пікірге  зор  қозғау    салды. 
Әсіресе,  саясат, экономика,  экология,  қоғамдық-әлеуметтік  қатынастар,  тағы  басқа 
салаларда шешім жасап, жүзеге асыруға ықпалды болды» [8]. Бұл ретте, осы пікір 
тұрғысынан  алып  қарасақ,    негізінен  тарихи  және  әлеуметтік  –  экономикалық, 
шаруашылық  мәселелеріне  қалам  тербейтін    қаламгердің  мақалаларында 
қызылсөзден  гөрі  дерек  пен  дәйек,  шындық  пен  нақтылық,  қоғамда  көтерілген 
басты мәселелер қозғалған сараптама басым.  Сонымен кімде-кім қандай талаппен, 
қандай  да  болмасын  сын  көзбен  оқыса  да  көңілі  толатын,  сүйсінетін,  өнеге,  үлгі 
болатын  Б.  Қорқытовтың  баспасөз  бетінде  алғаш  шыққан  мақала  мұралары  міне, 
осындай.  Былайша  айтқанда,  Б.Қорқытов  қаламының  алғашқы  қадамдарында-ақ  
дәуір  үніне  дәмді  үлес  қосты,  өзіндік  үнін  естіртіп,  өз  қолтаңбасын  танытты. 
Публицистикалық  бейнелеулердің  алуан  амалдары  –  Б.Қорқытов  мақалаларының 
басты  ерекшеліктері  болып  есептеледі.  Біз  мұны  Б.Ыбырашұлының  қоғамдық-саяси 
көзқарасының қалыптасуы деп білеміз. 
 

жүктеу/скачать 3,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: