1.«Қазақстан тарихы» курсының пәні, мақсаты мен міндеттері

Сталиндік репрессиялар, олардың ауқымы және ауыр зардаптары. Репрессияның пайда болуы

жүктеу/скачать 0,86 Mb. бет 118/156 Дата 02.10.2023 өлшемі 0,86 Mb. #112520

Бұл бет үшін навигация:

• Сталиндік репрессиялардың себептеріне бірнеше негіздерін көрсетуге болады.

60.Сталиндік репрессиялар, олардың ауқымы және ауыр зардаптары. Репрессияның пайда болуы 80 жыл бұрын 1938 жылдың ақпан айы мен наурыз айының ортасына дейінгі аралықта Қазақстанның сол кездегі басшылары республикалық, облыстық, қалалық, аудандық барлық деңгейдегі партия комитеттерінің хатшылары ату жазасына кесіледі.Еліміздегі тұңғыш репрессия 1928 жылдан басталды. Оның себебі 1925 жылы Қазақстан өлкелік партия комитетінің бірінші хатшысы болып келген Ф.И. Голощекин еліміздің саяси-экономикалық және әлеуеттік жағдайымен танысқаннан кейін «Қазақстанға Ұлы Қазан революциясының ешқандай ықпалы болмады, сондықтан мұнда «Кіші Қазан революциясын жасау керек» деген теріс қорытындыға келіп, республикада репрессиялык шаралар жүргізе бастайды. Ол ең алдымен ескі зиялыларға ауыз салады. Солардын ішінде Ә. Бөкейхан, Ж. Ақбаев, Ә. Ермеков т.б. болды.Сталиндік репрессиялардың себептеріне бірнеше негіздерін көрсетуге болады. Алып Совет Одағынының индустрияландыру үшін тегін жұмыс күшінің қажеттілігі, бүкіл мемлекет аумағында еңбек лагерлерін құрып, өнеркәсіп және өндіріс орталықтарының маңына мыңдаған әртүрлі халық өкілдерін депортациялау әдісімен шоғырландыру арқылы тегін жұмыс күшіне қол жеткізу. Тоталитарлық билікті күшейту мен жоғарыдан түсетін шешімдерді іске асыру үшін 1939 жылдың аяғына қарай КСРО аумағында 600-ден аса жалпы және ішкі түрмелер салынды, оның ішінде, Қазақстан аумағында 23 жалпы және 11 ішкі түрме болды. Қазақстан мен Орта Азия аумағындағы 32 лагерьде жазасын өтеген жазықсыз жандар әртүрлі өнеркәсіп орталықтарында еңбек еткен. Қазақстан бойынша қамауға алынғандардың саны 105 мың адамды құрады, оның 22 мыңы ату жазасына ұшырады. Зиялы қауым өкілдерін ату – әлеуметтік қорғаудың жоғарғы деңгейі деп аталса, елді басып кеткен лагерьлер – әлеуметтік алдын-алу орны деп аталды. Т. Рысқұлов, Н. Нұрмақов, С. Қожанов, Ұ. Құлымбетов, О. Исаев, О. Жандосов, Ә. Досов, А. Асылбеков, Ж. Сәдуәқасов, С. Сафарбеков, Т. Жүргенов және тағы басқаларына 1937-1938 жылдар аралығында «ұлтшыл-шафист» және тыңшы деген кінә тағылды. Ә. Бөкейхан, А. Байтұрсынұлы, М. Дулатұлы, А. Ермеков, Х. Досмұхамедұлы, М. Тынышбайұлы, М. Жұмабай, С. Сейфуллин, І. Жансүгіров, Б. Майлин, С. Асфендияров, Ж. Шанин, К. Кемеңгеров және тағы басқа да көптеген мәдениет және өнер қайраткерлері, ұлт жанашырларына «халық жауы» деп айыпталып, репрессияға ұшырады. Оларға тағылған айыптар негізсіз сандырақ болды, оларға ауыл шаруашылығының құлдырауына кінәлі, жиырмасыншы-отызыншы жылдары орын алған көтерілістерде жапон тыңшыларымен байланыс жасап, Қазақстанды бөліп алмақшы болды дегендей айыптар тағылды. Басым көпшілігі соттан тыс мекемелермен сотталды. 20 жыл, ақыр соңында, жағдайдың шиеленісуі және күдік кеңінен таралды. Орталықта троцкистік-зиновьевтік оппозицияға және "оңшыл оппортунистерге" қарсы күресті күшейту ұлттық мемлекеттердегі ұлт-азаттық қозғалыс мүшелерін жазалауда көрініс тапты. 1928 ж.Алашорданың бұрынғы қайраткерлеріне "буржуазиялық ұлтшылдар" деп аталатын 44 адам жалған айып тағылып, қамауға алынды. Олардың ішінде А.Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, х. Ғаббасов және басқалары болды. М. Тынышпаев, Х. Досмұхамбетов, Ж. Досмұхамбетов, Ж. Ақпаев, К. Ұлттық интеллигенцияның тағы бір тобы (шамамен 40 адам), оның ішінде кемеңгерлер және басқалар 1930 жылы қыркүйек-қазан айларында ұсталды. Олардың он бесеуі Ресейдің орталық Қара теңіз аймағына жер аударылды. Мұның бәрі 1937-1938 жылдары болды. жазаланды. 1920 ж. 1930 жылдардың аяғы ХХ ғасырдың басында КСРО-ның әлеуметтік-экономикалық дамуының дағдарысы күшейген сайын Кеңеске қарсы элементтер мен астыртын ұйымдарды іздеу кеңейе түсті. Шахталар мен кәсіпорындардағы жазатайым оқиғалар, колхоздар мен совхоздардағы малдың өлімі, өрттер мен табиғи апаттар таптық жаулардың әрекеті ретінде түсіндірілді, ал халық жаулары мен антисоветтік бүлікші ұйымдарға қарсы жалған қылмыстық іс қозғалды. 1932 ж. Семейде, Абыралы, Шыңғыстауда және облыстың кесек аудандарында "Қазақстанның шаруа партиясының" астыртын бөлімшесі ашылды, оның орталығы Алматы болды. Алайда, шаруалар көтерілістеріне және ауылдар мен ауылдардағы аштықтан адамдардың өліміне қарамастан, бұл "іс" кең таралмады. Қылмыстық жауапкершілікке 20-дан астам адам тартылды. 1933 ж.Қызылорда облысы Қармақшы ауданында "Жайлас" ұлтшыл контрреволюциялық ұйымы "әшкереленіп, жойылды. Бұл іс бойынша 55 адам жауапқа тартылды, оның 12-сі ату жазасына кесілді. Сонымен қатар партия ұйымдары тазартылды. Сенбегендердің немесе қателескендердің бәрі шығарылды. Олар негізінен троцкистерге, оңшылдарға және "ұлтшылдарға" жатады немесе оларға жанашырлық танытады деп айыпталды. КСРО-ның жаңа Конституциясының жобасын талқылау дүрбелең мен шиеленіс жағдайында өтті. Ол 1936 жылы қайтыс болды. 5 желтоқсанда Кеңестердің Бүкілодақтық кезектен тыс VIII съезінде қабылданды. КСРО-ның жаңа Конституциясы бойынша Қазақ КСР одақтық республика болып қайта құрылды. 1937 ж.12 желтоқсанда Қазақстан Кеңестерінің Х төтенше съезі Қазақ КСР Конституциясын мақұлдады. Республиканың Жоғарғы Кеңесіне сайлау өтті. Қазіргі уақытта Қазақстан тарихындағы қаралы беттердің бірі – жаппай сталиндік саяси репрессиялар. Аталған тақырып бойынша елімізде тарихшы-ғалымдардың атқарып отырған еңбектері кең ауқымды, келешекте сол бір зұлмат заманның көптеген жасырылып келген құпиялары әлі де ашылады деген ойдамын. Ал Қазақ халқының жазықсыз ату жазасына ұшырап, репрессияланған қайраткерлерінің халық алдыңда атқарған еңбегі өзінің тиісті бағасын алуда. жүктеу/скачать 0,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу: