1.Қазіргі заман тарихы курсының пәні, мақсаты мен міндеттері, дереккөздері, тарихнамасы және кезеңдері. «Қазақстанның қазіргі заман тарихы»



Pdf көрінісі
бет22/55
Дата14.10.2023
өлшемі1,32 Mb.
#114132
түріСабақ
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   55
Байланысты:
Тарих рк №1

Көтерілістің тарихи маңызы: 
1.Қазақ халкының революциялық таптық санасы өсті. 
2.Қазақстан халықтары ұлттық мүдделерінің ортақтығын ұғынды. 
3.Қозғалыс барысында өкімет құрылымы, қарулы күштер,басқару аппараты 
құрылды. 
4.Отаршылдыққа қарсы азаттық күрестің шырқау шыңы болды. 
5.Қазақ халқының отарлау саясатына қарсы күресе алатынкүш екенін 
көрсетті. 
6.1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс отаршылдыққа қарсы көтерілістердің 
ішіндегі ең ірісі болды. Көтеріліс революцияға алғышарт қалыптастырды. 
11.
 
XX ғасыр басындағы өлкенің әлеуметтік экономикалық және саяси 
жағдайы. 
XX ғасырдың басы Ресей империясында әлеуметтік қайшылықтардың 
шиеленісуімен, Қазақстанда отарлық саясаттың күшеюімен ерекшеленді. 
Отарлық саясат, әсіресе аграрлық салада пәрменді жүргізілді. 
XX ғасырдың басы Ресей империясында әлеуметпк қайшылықтардың 
шиеленісуімен, Қазақстанда отарлық саясаттың күшеюімен ерекшеленді. 
Отарлық саясат, әсіресе аграрлық салада пәрменді жүргізілді. Өйткені 
аграрлық мәселе қоныстандыру саясатына тығыз байланысты еді. Қазақ 
өлкесі бірнеше қоныстандыру аудандарына бөлінді: Торғай-Орал, Семей, 
Сырдария, Жетісу. Патша өкіметі «Қоныс аудару қорынна» 
(Переселенческий фонд) қуру үшін Қазақ өлкесіндегі «артық» жерлерді 
анықтайтын қоныстандыру басқармаларын құрды. Қоныстандыру 
басқармалары әрбір қазақ отбасы 15 десятина жер үлесін алуға құқылы деген 
ереже енгізіп, ал қалған жердің барлығы Мемлекеттік меншік министрлігі 
басқаратын қоғамдық жер қорына берілетін болды. Мұндай тәртіптер қазақ 
халқының дәстүрлі мал шаруашылығының күйреуіне әкеп соқтырды. 
Агроном А. Кауфманның есебі бойынша, мал шаруашылығының қалыпты 


өмір сүруі үшін, әрбір көшпелі шаруашылыққа, мысалы, Сырдария 
ауданында 145 десятина жер, ал Жетісуда 110 десятина жер қажет еді. 
«Қоныс аудару қорына» қазақтардың жайылым, суат, мал айдау жолдарын, 
қыстақтарын тартып ала бастады. Сонымен бірге, Қазақ өлкесінде Орынбор, 
Орал, Сібір, Жетісу казак әскерлері де орналасқан болатын. XX ғасыр-дың 
басына қарай казактардың саны 1 миллион он бір мың адамға жетті және 
олар 15,6 миллион гектар ең құнарлы деген жерлерге иелік етті 
Ресейдегі аграрлық саладағы езгерістердің жаңа кезеңі «Столыпин 
реформаларымен» тығыз байланысты болды. 1906 жылы Ресейдің премьер-
министрі болып тағайындалған П.Столыпин елде аграрлық реформа 
жүргізуді қолға алды. Столыпиннің аграрлық реформасының түпкі мәні 
селоларда аграрлық буржуазияны, яғни орта дәулетті кулактар тобын 
қалыптастыру арқылы Ресейдегі аграрлық мәселені шешу болатын. Реформа 
бойынша шаруаларға әзіне тиесілі жер үлесімен қауым құрамынан шығып, 
жеке хутор құруға рұқсат етілді. П. Столыпин Ресей империясының шеткі 
аймақтарына, соның ішінде астық өндіру үшін өте қолайлы Қазақ өлкесіне 
ерекше көңіл бөлді. Қазақ жеріне Ресейден келген шаруаларды 
қоныстандыру мен кулак шаруашылықтарын құру үшін оларға жеңілдіктер 
беру жүйесі енгізілді. Әрбір хуторға 45 десятина жарамды және 15 десятина 
егістік жер берілетін болды. Жер бөлуші мекемелерге жергілікті көшпелі 
қазақтардың жерін тартып алып, олардың орнына орыс шаруалары мен 
кулактарды орналастыруға рұқсат берілді. 
Осындай шаралар арқылы Столыпин орыс шаруаларын Қазақ жеріне қоныс 
аудару қозғалысына күшті серпін берді. Егер 1895-1905 жылдары Қазақ 
өлкесінің далалық облыстарына 294296 адам қоныстанса, ал 1906-1910 
жылдар арасында қоныстанушылар саны 770 мың адамға жетті. 1897 жылғы 
санақ бойынша Дала өлкесінде орыстардың үлесі 20% құраса, ал 1917 жылы 
1 қаңтардағы есеп бойынша олардың үлесі 42%-ға жетті. Түркістан өлкесінде 
орыс шаруаларының үлес салмағы 3,7%- дан 7,9% -ға дейін өсті. 
1893-1905 жылдары қазақтардан 4 млн. десятина жер тартып алынса, ал 1906-
1912 жылдары 17 млн десятинаға, 1916 жылы 40 млн десятинаға, 1917 жылы 
45 млн десятинаға жетті. Тартып алынған жерлер негізінен Семей, Ақмола, 
Орал, Торғай облыстарында болды. Бұл облыстардан 40,5 млн десятина, 
Жетісудан 4 млн десятина, Сырдария облысынан 500 мың десятина ең 
құнарлы жер алынды. 
XX ғасырдың басында Қазақ өлкесінде тау-кен өнеркәсібі даму үстінде 
болды. Өйткені, қазақ жерінің қазба байлығын игеруде жақсы жолға қойыла 
бастаған еді. 1902 жылы барлығы 18695 жұмысшы еңбек ететін 197 өндіріс 
орны жұмыс істеген. Тау-кен өндірісімен бірге өнім өңдейтін шағын 


кәсіпорындар жуйесі де қалыптаса бастады. Бұл кезеңде өлкеде 690 
кәсіпорын болса, ал онда 7297 адам жұмыс істеген. XX ғасырдың ең ірі деген 
өндіріс орындарына Қарағанды кемір шахталары, Қазақ өлкесінің шығыс 
және орталық аудандарындағы түсті металлургия, Орал-Ембі мұнай өңдеу 
кәсіпорындары кірді. Ісжүзінде бұл өндіріс орындары шетел кәсіпкерлерінің, 
негізінен ағылшын, француз, американдықтардың қолында болды. «Спасск 
мыс кеніші» акционерлік қоғамының төрағасы ағылшын парламентінің 
мүшесі Артур Фелл, ал төрағаның орынбасары Франция президентінің жиені 
Эрнест Жан Карно болды. Орыстық-Азиялық деп аталатын Риддер мен 
Екібастұз кеніштерінің корпорациясы ағылшын компаниясының иелігіне 
беріліп, оған болашақ АҚШ президенті Герберт Гувер мен ағылшын 
қаржыгері Уркварт қаржы салды. 
Қазақ жері арқылы өтетін теміржолдарды салу нәтижесінде теміржол 
жұмысшыларының саны өсе бастады. Мысалы, Орынбор-Ташкент темір 
жолының ұзындығы 1656 км құраса, ал онда істейтін жұмысшылардың саны 
30 мыңға жетті. Бұл теміржол 1901-1905 жылдары салынып, Қазақ 
өлкесіндегі ең негізгі магистральге айналды. Жол бойында Шалқар, Қазалы, 
Перовск, Түркістан сияқты ірі бекеттер жұмыс істеді. 
XX ғасыр басында Ресейде болсын, Қазақ өлкесінде болсын 
жұмысшылардың әлеуметтік жағдайы өте ауыр еді. Әсіресе қазақ 
жүмысшыларының әлеуметпк жағдайы ешбір сын көтермейтін дәрежеде 
болды. Олар жұмыстың ең ауыр түрлерін және жалақы аз төленетін 
бөліктерінде істеді. Өйткені қазақ жұмысшыларының кәсіби мамандықтары 
болмады, көпшілігі маусымдық жүмыстарға жалданды. Өндіріс басшылары 
мен жергілікті патша әкімшілігі қазақ жұмысшыларының орыс тілінде еркін 
сөйлей алмайтындықтарын пайдаланып, үнемі олардың азаматтық әрі 
әлеуметтік қүқықтарын бұзып отырды. Кәсілорындар техникалық қауіпсіздік 
талаптарын орындамады, құрал жабдықтармен қамтылмаған күйде жұмыс 
істеді. Оның үстіне еңбекші халыққа шетел мамандары да астамшылық 
көрсетіп отырды. Мұның бәрі жұмысшылардың өз жағдайларын жақсарту 
үшін күреске шығуға итермеледі. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   55




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет