кәсіпорындар жуйесі де қалыптаса бастады. Бұл кезеңде өлкеде 690
кәсіпорын болса, ал онда 7297 адам жұмыс істеген. XX ғасырдың ең ірі деген
өндіріс орындарына Қарағанды кемір шахталары, Қазақ өлкесінің шығыс
және орталық аудандарындағы түсті металлургия, Орал-Ембі мұнай өңдеу
кәсіпорындары кірді. Ісжүзінде бұл өндіріс орындары шетел кәсіпкерлерінің,
негізінен ағылшын, француз, американдықтардың қолында болды. «Спасск
мыс кеніші» акционерлік қоғамының төрағасы ағылшын парламентінің
мүшесі Артур Фелл, ал төрағаның орынбасары Франция президентінің жиені
Эрнест Жан Карно болды. Орыстық-Азиялық деп аталатын Риддер мен
Екібастұз кеніштерінің корпорациясы ағылшын компаниясының иелігіне
беріліп, оған болашақ АҚШ президенті Герберт Гувер мен ағылшын
қаржыгері Уркварт қаржы салды.
Қазақ жері арқылы өтетін теміржолдарды салу нәтижесінде теміржол
жұмысшыларының саны өсе бастады. Мысалы, Орынбор-Ташкент темір
жолының ұзындығы 1656 км құраса, ал онда істейтін жұмысшылардың саны
30 мыңға жетті. Бұл теміржол 1901-1905 жылдары салынып, Қазақ
өлкесіндегі ең негізгі магистральге айналды. Жол бойында Шалқар, Қазалы,
Перовск, Түркістан сияқты ірі бекеттер жұмыс істеді.
XX ғасыр басында Ресейде болсын, Қазақ өлкесінде болсын
жұмысшылардың әлеуметтік жағдайы өте ауыр еді. Әсіресе қазақ
жүмысшыларының әлеуметпк жағдайы ешбір сын көтермейтін дәрежеде
болды. Олар жұмыстың ең ауыр түрлерін және жалақы аз төленетін
бөліктерінде істеді. Өйткені қазақ жұмысшыларының кәсіби мамандықтары
болмады, көпшілігі маусымдық жүмыстарға жалданды. Өндіріс басшылары
мен жергілікті патша әкімшілігі қазақ жұмысшыларының орыс тілінде еркін
сөйлей алмайтындықтарын пайдаланып, үнемі олардың азаматтық әрі
әлеуметтік қүқықтарын бұзып отырды. Кәсілорындар техникалық қауіпсіздік
талаптарын орындамады, құрал жабдықтармен қамтылмаған күйде жұмыс
істеді. Оның үстіне еңбекші халыққа шетел мамандары да астамшылық
көрсетіп отырды. Мұның бәрі жұмысшылардың өз жағдайларын жақсарту
үшін күреске шығуға итермеледі.
Достарыңызбен бөлісу: