2 Дәріс. Геодезияда қолданылатын координаталар жүйесі. Географиялық және тік бұрышты координаталар жүйесі
-сурет. Зоналық координаттар жүйесі
жүктеу/скачать 0,94 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3-сурет. Зоналық координаттар жүйесі
Зоналардың бойлықтағы ені 6°–тық болып келеді, нөмірлері Гринвич меридианынан шығысқа қарай белгіленеді. Қазақстанның кең байтақ территориясы 6°-тық зоналар бойынша есептегенде 8-ден 15-ші зонаға дейінгі аралықты алып жатыр. Гаусс проекциясында зоналардың орталық (осьтік) меридианы жазықтыққа ешқандай өзгеріссіз проекцияланады, ал осьтік меридианнан алыстаған сайын, қашықтықтар аздаған өзгеріске ұшырайды. Кейде үлкен дәлдікті қажет ететін жұмыстарда жер шарының бетін жазықтыққа 3°-тық зоналар арқылы проекциялайды. Зоналардың осьтік меридианы (х осі) мен (у) жазықтықта өзара перпендикуляр түзу сызықтармен кескінделеді, олардың қиысу нүктесі координаталар басы болады (3, ә-сурет). Қазақстан Солтүстік жарты шарда жатқандықтан, барлык нүктелердің абсциссалары–(X) оң болып, ал ординаталары У әр зонаның осьтік меридианының шығыс жағынан–оң, ал батысында–теріс болып келеді. Кейде теріс ординаталармен жұмыс істеудің қолайсыздығынан У–осінің басын батысқа қарай 500 км-ге шегеру келісілген, демек зоналардың ординаталары қайталанып отырады. Сондықтан, нүктенің қай зонада орналасқанын білу үшін У мағынасының алдына сол зонаның нөмірі жазылады. Мысалы, 4, ә-суретте А және В нүктелері 12-зонада орналасқан делік, ал олардың шын координаталары У А =12625 км, У в =12385 км-ге тең. Бұл мысалдан мынаны көруге болады: егер нүктенің ординатасы 500 км-ден артық болса, онда ол нүкте В- зонаның батыс жағында болғаны. Әрі қарай әр зона осьтік меридианмен экваторға параллель етіп жүргізілген кереге көз сызықтарға бөлініп, олар–тік бұрышты координаталар торы не километрлік тор деп аталынады. Сөйтіп, әрбір зонаның ортадағы меридианы–осьтік меридиан деп аталады. Шығыс жарты шарындағы кез келген зонаның осьтік мериданының бойлығы мына формула бойынша анықталады: =6 0 N - 3 мұндағы N-6 0 - тық зонаның нөмірі. Координаталық осьтер мен тік бұрышты координаталар басының әрбір зонада толық анықталған географиялық орны болатындықтан, тікбұрышты және географиялық жүйелері өзара байланыста болады. Ендеше, нүктенің тік бұрышты координаталарынан геодезиялық координаталарға көшуге немесе керісінше жасауға толық мүмкіндік бар. Жазық полярлық координаталар жүйесі. Геодезиялық жұмыстарды жүргізген кезде, көптеген нүктелердің орындарын бастапқы бағыт немесе бағдар ретінде қабылданған белгілі бір нысанадан анықталатын жазық, полярлық координаталар жүйесі қолданылады. Осы координаталар жүйесінің элементтері 5-суретте көрсетілген: 1) бастапқы бағыт, полярлық осі–ОХ; ОХ осінен кез келген жаққа бағыттауға болады, мысалы, А және В нүктелеріне; 2) О– нүктесі–координаталар басы (полюс), түсірістер кезінде, полюс ретінде теодолиттік жүрістер нүктесі қабылданады. Жазық полярлық координаталар жүйесінде нүкте екі координата арқылы анықталады: полярлық осьтен нүктеге дейінгі бағыт аралығындағы горизонталь бұрыш– ; полюстен бастап анықталатын нүктеге дейінгі арақашықтық–d. Мысалы, А нүктесінің координаталары 1 , d 1 , ал В нүктесінің координаталары 2 , d 2 болып келеді. жүктеу/скачать 0,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|