Дәріс 14Педагогикалық шығармашылық, дене шынықтыру және спорт саласындағы нәтижелі педагогикалық қызмет фокторлары
Адамның кәсіпқойлығы жоғары нәтижеге қол жеткізуді көздейді. Оған бағдарлану міндетті түрде мынадай сұрақ қояды: жеке тұлғаның қандай жақтары мен қызмет нысандарының болуы табысты қамтамасыз ете алады? Осы сұраққа жауап алған сайын, мамандықты таңдаған және онда өзін-өзі жүзеге асыруға дайындықты бастаған адам кәсібиліктің шыңына қарай саналы түрде алға жылжитын болады.
Өзін-өзі іске асыру – адам табиғатын ашу. Өзін-өзі жүзеге асыру үдерісі білім алушының алдына мақсат қою, оған қол жеткізу тәсілдерін меңгеру, қабылданған ниеттерді іске асыру арқылы жүзеге асырылады.
Өзін-өзі жүзеге асыру қабілеті – өз мүмкіндіктеріңнің шегінде өзін көрсете білу, өзіңе және басқаларға сен не істей аласың.
Оқушылардың шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі тануын педагогикалық басқару бойынша тәжірибелік жұмыс мұғалімнен педагогикалық іс-әрекеттердің конструктивті, жасампаздық сипатын көрсететін білім алуға құндылық-бағдарлы тәсілді меңгеруді талап етеді.
Ғалымдардың көзқарастарын талдай отырып, қызметтегі шығармашылық нәтиженің үш негізгі қосынды жетістіктерін атап көрсетуге болады: тұлғаның кәсібилігі, қызметтің кәсіпқойлығы, шығармашылық. Бұл формула түрінде ұсынылуы мүмкін:
Шығармашылық нәтиже (ШН) = тұлғаның кәсіпқойлығы (ТК) + қызметтің кәсіпқойлығы (КК) + Шығармашылық (Ш) [Кан-Калик, б. 52; Кузьмина, б. 22; Хозяинов, б. 6].
Шығармашылық нәтиже алу үшін қажетті осы құрауыштарды қарастырайық.
Тұлғаның кәсібилігі (ТК). Оның ең маңызды жақтары болып табылады:
а) тұлғаның кәсіби бағыттылығы (мамандыққа қызығушылық тудыратын кәсіби қызметке оң көзқарас, еңбек нәтижелері үшін жауапкершілікті қалыптастырады, уәждердің тұрақтылығы);
б) қабілеті: - жалпы (ойлау, эмоциялар, жады және т.б.);
- жеке (көз өлшегіш, мағыналық жады);
- мамандыққа қабілеттер (әдеби, музыкалық, педагогикалық т.б.).
Педагогикалық қабілеттер педагогикалық қызметте көрінеді. Олардың қатарында жобалау, конструктивтік, ұйымдастырушылық, коммуникативтік, гностикалық.
в) жеке қасиеттер, тұлғаның кәсіби маңызды қасиеттері. Жеке тұлға құрылымының моделін қарастырайық (К.К. Платонов бойынша). Оның теориясына сәйкес, онда келесі блоктарды бөлуге болады:
- әлеуметтік-шартты қасиеттері, моральдық қасиеттері,
- жеке алынған тәжірибе,
- тұқым қуалайтын факторлар,
- психологиялық үдерістер,
- мінез-құлқы, қабілеті және т.б.
г) кәсіби құзыреттілік. Кәсіби-педагогикалық құзыреттіліктерде:
- арнайы – ғылым саласындағы хабардарлық,
- әдістемелік – оқытудың оңтайлы әдістерін таңдау,
- әлеуметтік-психологиялық – қарым-қатынас процестері саласында педагогтың хабардар болуы,
- дифференциалды – әр оқушының жеке ерекшеліктері туралы педагогтың білімі,
- аутопсихологиялық – педагогтың өз тұлғасының күшті және әлсіз жақтары туралы білімі.
Педагогикалық қызметтің кәсібилігі педагогикалық және функционалдық міндеттерді шешуде көрінеді.
Бірінші топтың шешімінің нәтижесі оқушының бір жағдайдан екіншісіне ауысуы және жеке тұлғаның психикалық жаңа пайда болуы немесе іс-әрекеті түрінде нәтиже алу болып табылады. Міндеттердің екінші тобын шешудің нәтижесі қызмет өнімдерін алу үшін педагогикалық ықпал етудің әдістемелік құралдарын құру болып табылады. Мұндай құралдардың ең тиімді формасы педагогикалық технологиялар болып табылады.
Шығармашылығы. Педагогикалық шығармашылық Шығармашылық – нәтижесі жаңа материалдық және рухани құндылықтарды құру болып табылатын қызмет.
Шығармашылық іс-әрекет қабілеті, мотиві, білімі мен шеберлігі негізінде жүзеге асырылады, соның арқасында жаңашылдығы, бірегейлігі, бірегейлігімен ерекшеленетін өнім жасалады.
Шығармашылықты зерттеу әдістері екі топқа бөлінеді:
- дәстүрлі әдістер (маңызды белгі – тікелей тәжірибені пайдалану).
- дәстүрлі емес әдістер (маңызды белгі – тікелей көрінбейтін құбылыстардың облысқа енуі).
Біз үшін шығармашылықты зерттеудің дәстүрлі әдістері қызығушылық танытады:
- өз шығармашылық үдерісін бақылау;
- шығармашылық деректер;
- сауалнама;
- сұхбат алу;
- шығармашылық үдерісін зерттеудің эксперименталды әдістері;
- шығармашылық қабілеттері мен жеке басының сапасын зерттеуге мүмкіндік беретін тестілеу.
Шығармашылықтың түрлі формалары бар (техникалық, музыкалық, әдеби және т.б.). Педагогтың шығармашылығын қарастырайық.
Педагогикалық шығармашылық (ПШ) – педагогтың шығармашылық үдерісі (ПШҮ), білім алушының шығармашылық үдерісі (БАШҮ), сондай-ақ олардың шығармашылық қызметінің нәтижелері:
Педагогикалық шығармашылық үдеріске келесі факторлар әсер етеді:
- педагог пен білім алушының шығармашылық үдерістерінің үнемі өзара әрекеттестігі;
- педагогтар ұжымының шығармашылық қызметінің ерекшеліктері;
- білім алушылар ұжымының шығармашылық қызметінің ерекшеліктері.
Педагогтың шығармашылық үдерісі жүйе ретінде екі кіші жүйені қамтиды:
- ғылыми-ізденіс (логика-педагогикалық),
- субъективті-эмоциялық (эмоциялық-шығармашылық) [В.А. Кан-Калик, б.82].
Іс жүзінде бұл екі сала да белсенді өзара іс-әрекет жасайды және тұтас білім береді. Екі кіші жүйе белгілі бір дағдылар мен дағдыларды қамтиды.
Педагогтың шығармашылықүдерісінің субъективті-эмоциялық саласы:
- шығармашылық көңіл-күй;
- қарым-қатынас өнері;
- педагогикалық импровизация (суырып салмалық).
Шығармашылық көңіл-күй – педагогтың жан күшін көтеру нәтижесі, белсенді шығармашылық қызметті қамтамасыз ететін бірқатар нәтижелі психикалық күйлердің жиынтығы.
Шығармашылық көңіл-күйдің сатылары:
1. Педагогикалық шабыт шығармашылық қызметтің алғышарты ретінде.
2. Педагогикалық шабыт шығармашылық қызметті жүзеге асырудың шарты ретінде.
3. Педагогикалық шабыт шығармашылық қызметтің нәтижесі ретінде, ол екі бағытта жүзеге асырылады:
- бүгінгі қызметке қанағаттанушылық,
- алдағы педагогикалық қызметте шығармашылық өрлеудің алғышарты.
Педагогикалық қызметтегі қарым-қатынас өнері – педагогикалық қарым-қатынастың шығармашылық үдерісі) – педагог пен білім алушының әлеуметтік-педагогикалық өзара іс-әрекеттерінің тәсілдері мен дағдылары. Оның мазмұны ақпарат алмасу, әртүрлі коммуникативтік құралдардың көмегімен тәрбиелік ықпал ету, сондай-ақ білім алушылар арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастыру болып табылады. Педагог бұл үдерісті жандандырады, оны ұйымдастырады, басқарады, педагогикалық қызметтің коммуникативтік қызметін болжайды және қамтамасыз етеді.
Педагогикалық импровизация (суырып салмалық) – педагогтың білім алушылардың жағдайы мен іс-әрекеттерін жедел және дұрыс бағалау, алдын ала логикалық пайымдаусыз, алдыңғы тәжірибе, педагогикалық және арнайы білім, эрудиция және интуитивті іздеу негізінде бірден шешім қабылдау және өз қызметін түзете отырып, өзгеретін жағдайларда органикалық әрекет ету қабілеті.
