40. Мәделі Жүсіпқожаұлы шығармаларының тақырып аясы, көркемдік шеберлігі. «Мәделінің елімен қоштасқаны», «Еш нәрсе бұл дуниеге болмас тұтқа», «Бәйтерек Байзақ едің мақтап жүрген», «Іліп алма» деген өлең-жырларында өз кезінің алуан шындығы
жүктеу/скачать 0,51 Mb.
|
Ответы 40-50 с Ә3,4 (копия)
- Бұл бет үшін навигация:
- Мұхаметжан Сералин шығармашылық өмірбаяны. «Топжарған, «Гүлкәшима», «Рүстем - Зорап» (аударма) поэмалары. Бай, патша һәм кедей», «Бай, қасқыр, аңшы», «Ленин», «Жоқтау» өлеңдері.
- Сералин Мұхамеджан (1872-1929)
| Азулы, тырнақты мен тістінікі, –
деп, үстем тап өкілдерін, ел билеушілерді азулылар мен күштілер, тырнақтылар мен тістілер кейпінде суреттеген. Өмір шындығын тұспалдап көрсету арқылы С. Дөнентаев «Ұры мен баласы», «Ауырған арыстан», «Екі теке», «Бозторғай», «Сұңқар мен қарғалар», «Шошқа мен саудагер», «Бөшкенің зары» деген мысал өлеңдер де жазған. Ақынның «Дәуітбек», «Құсайынның арманы», «О, жалған-ай», «Нағиманың өкпесі», «Бір адвокаттың мінезінен», «У жеген қасқырға», «Екі болыстың тәубесі», «Көктөбетке» атты сатиралық өлеңдерінде өмірден өз орнын таба алмай жүрген әр қилы мінезді адамдарды әжуалап сынаған. Сәбит төңкерістен бұрын, 1913-1917 жылдар арасында жазған өлеңдерінде мынадай негізгі, маңызды тақырыптарды сөз етеді. Сәбит бұл өлеңдерінің біразында қазақ еңбекші бұқарасының сол кездегі екі бірдей қанаудан – қазақтың байлары, бай-феодалдары қанауынан, патша үкіметінің отаршылдық қанауы мен капиталистік қанаудан көріп отырған ауыр азабын, мейлі саяси-шарушылық жағынан болсын, мейлі мәдени – ағарту жағынан болсын түрткі,теңсіздік қысым көріп отырғанын, теңдік, бостандық, бақыт жөніндегі ойын, арманын суреттейді. Сәбит өлеңдері саяси, азаматтық лирика болып келеді. Онда табиғат, махаббат, көңіл күйі, лирикасы жоқ дерлік. Табиғат, махаббат, көңіл күйі лирикасы ақынның тек революциядан бұрынғы өлеңдері арасында ғана бірді –екілі кездеседі. Мысалы «Жүреке», «Қаламға», «Жаз», «Ақыл», «Ой» деген өлеңдері. Мұхаметжан Сералин шығармашылық өмірбаяны. «Топжарған, «Гүлкәшима», «Рүстем - Зорап» (аударма) поэмалары. Бай, патша һәм кедей», «Бай, қасқыр, аңшы», «Ленин», «Жоқтау» өлеңдері. Сералин Мұхамеджан (1872-1929) - жазушы, ақын, публицист, журналист. Қостанай облысы Қарабалық ауданының Өрнек ауылында дүниеге келген. Троицкідегі медреседе оқып, Қостанайдағы 2 кластық орыс-татар мектебін бітірген. 1911-1915 жылдары Троицкіде «Айқап» журналын шығарды. 1919-1920 жылдары - «Ұшқын» газетінің қызметкері. 1921-1922 жылдары - Қостанайдағы Шұбар болыстық атқару комитетінің төрағасы. 1922-1923 жылдары - Қостанай губерниялық атқару комитеті төрағасының орынбасары. 1923-1926 жылдары - «Ауыл» газетінің редакторы қызметтерін атқарған. М.Сералиннің журналистік қызметі екі кезеңге бөлінеді. 1- кезеңіне «Айқап» журналында төңкеріске дейін басылған 40-қа жуық мақалалары жатады. 2 кезең 1918-1928 жылдар аралығын қамтиды, бұл кезеңде «Ұшқын», «Еңбекші қазақ», «Ауыл» газеттерінде саясат, шаруашылық, мәдениет мәселелері жайында мақалалары жарияланды. 1900 жылы алғашқы жарияланған «Топжарған» поэмасы қазақ әдебиетіндегі тарихи шығармалар қатарына жатады. Поэмада ХІХ ғасырдың 30-40- жылдарындағы қазақ өмірі, Кенесары, Наурызбай бастаған қозғалыс бейнеленген. 1909 жылы жарық көрген «Гүлқашима» поэмасы әйел теңсіздігі мәселесіне арналған. М.Сералин Ы.Алтынсариннің ағартушылық-демократиялық идеяларын қолдады. Ол Фердоуси «Шаһнамасының» «Рүстем - Зораб» бөлімін В.Жуковский нұсқасынан, сондай-ақ А.Сорокиннің «Жусан» повесін қазақ тіліне аударған. Әдебиетші-ғалымдар Ү.Субханбердина мен С.Дәуітовтың құрастыруымен «Айқап» журналына еңген мақалалардың жинағы жарық көрді. Осы жинақта «Айқап» журналының редакторы М.Сералинге қатысты объективті пікірлер білдірілді. Заңгер-ғалым Қ.Ыдырысовта М.Сералиннің шығармалар жинағын құрастыру бағытында жұмыстар жүргізіп, 2002 жылы М.Сералиннің мақалалары мен публицистикалық шығармалары, поэмалары мен аудармалары енген кітапты жарыққа шығарды. Осы жинаққа «Ұлт тарихындағы ұмытылмас есім» деген тақырыпта алғы сөз жазған Қ.З.Ыдырысов мынадай орындағы пікір білдіреді: «Еліміз тәуелсіздік алып, ұлтын егемендікке жеткізу жолында құрбандыққа болса да, ар жолынан таймай беделін биік, абыройын жоғары ұстап, халыққа қызмет етудің үлгісін көрсеткен әрбір Алаш азаматы өмірінің мемлекетіміз үшін қайталанбас құндылық болып табылатынын түсіну, М.Сералин шығармашылығын зерделеуге жете мән беруімізді талап етеді». Белгілі әдебиетші-ғалым С.Ергөбек М.Сералиннің шығармашылығына байланысты «Қайраткер-қаламгер Мұхамеджан Сералин» атты еңбегін 2004 жылы жарыққа шығарды. Бұл еңбекте М.Сералиннің мұрасы үш топқа бөлініп қарастырылды. Бірінші бөлімде - қайраткердің әдеби мұрасы, екінші бөлімде - публицистикалық мұрасы, үшінші бөлімде - аудармалары. Автор М.Сералиннің шығармалары мен аудармаларын зерделеумен шектелгенімен зерттеулерге мынадай құнды ой-пікір білдіреді: «Жаңаша бағалап-бағамдауды қажет ететін тұлғаның бірі - ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің ірі өкілі, қоғам қайраткері - Мұхамеджан Сералин. Бұған дейінгі зерттеулерде М.Сералин коммунист ретінде мадақталып, кейбір түрікшілдік, исламшылдық пікірлері не бүркемеленді, не қателік ретінде саналды. М.Сералин қазақ мәселесінде ұлтшыл, тұтас түрік жұрты жөнінде түрікшіл, тіпті исі ислам бірлігін аңсаған азамат. М.Сералинді исламдық, түрікшілдік, ұлтшылдық көзқарасы үшін сынау қате. Бұл - М.Сералин дүниетанымынан туған көзқарасы, наным-сенімі, шығармаларында ту етіп ұстайтын темірқазық идеясы». М.Сералиннің қаламгерлігі тәуелсіздік жылдары қазақ әдебиетшілеріне ғана емес, өзбек әдебиетшілерінің де назарына ілінді. Өзбек әдебиетші-ғалымы О.Шарафуддинов өзбек ақыны, әрі жазушысы Шолпанның шығармалар жинағына «Әдебиет жасаса - ұлт жасайды» деген тақырыпта алғы сөз жазып, онда М.Сералиннің шығармашылығына да назар аударады. Оның пікірінше, М.Сералиннің «Тіл мен әдебиет халықтың рухы» деген ұстанымы өзбек қаламгеріне, соның ішінде Шолпанға да елеулі ықпалын тигізген. Қазақ тарихшыларының 1991 жылдан бергі еңбектерінде де М.Сералинге қатысты тың ой-пікірлер білдірілуде. Көрнекті тарихшылар К.Нұрпейісов пен М.Қойгелдиевтің алаш қозғалысына байланысты жазылған еңбектерінде М.Сералинге және оның жетекшілігімен шыққан «Айқап» журналына байланысты тың тұжырымдар бар. К.Нұрпейісов: «Қазақ зиялылары халықтың қалың бұқарасын туған өлкені қайта құрып, түрлендіру ісіне жұмылдыруда ұлттық газеттер мен журналдар, поэзиялық жинақтар мен көпшілікке арналған әр алуан тақырыптар бойынша жинақтар шығарудың маңызын жақсы түсінді. Қазақтың ұлттық баспасөзінің толыққанды алғашқы екі басылымы 1911 жылы дүниеге келді», - дей отырып, бұл істегі М.Сералиннің қайрат-жігеріне назар аударады. Деректанушы-ғалым Қ.Атабаевтың еңбегінде М.Сералиннің қазақ баспасөзін шығару ісіндегі қызметіне назар аударылған. Автор М.Сералиннің 1906 жылдан бастап қазақ баспасөзін шығару жолында әрекеттенгенін, бірақ қайраткердің ондай әрекеттері сәтсіз аяқталып отырғанын негіздеумен қатар, қайраткердің «Айқап» журналын шығару жолында сіңірген еңбегін нақтылы деректермен дәйектейді. Сондай-ақ автор «Айқап» журналының ХХ ғасыр басындағы Қазақстан тарихының дерек көзі ретінде қарастырып, М.Сералиннің бұл басылымдағы мақалаларын деректанулық тұрғыда талдауға алады. М.Сералиннің қоғамдық-саяси қызметінің кейбір қыры Башқортстан мен Қырғызстан ғалымдарының еңбектерінде де көрініс табуда. Башқортстандық ғалым Л.С.Тузбекованың еңбегінде М.Сералиннің Уфадағы «Ғалия» медресесінің ұстаздарымен және шәкірттерімен байланысы мәселесі қарастырылған. Автордың көрсетуінше М.Сералин «Ғалия» медресесінде оқыған шәкірттер арасына «Айқап» журналын насихаттап, шәкірттердің біразын осы журналға тілші ретінде тартқан. Л.С.Тузбекованың бұл мәліметін қырғыз ғалымдары Э.Манаев пен А.Османкулов та нақтылай түседі. Бұл авторлардың кітабында ХХ ғасыр басындағы қырғыз ағартушысы И.Арабаевтың М.Сералинмен тығыз байланыс орнатып, «Айқап» журналында қырғыздардың сол тұстағы өміріне, тыныс-тіршілігіне қатысты мақалалар жариялағаны айтылады. Батыс зерттеушілері А.Беннингсен мен Ш.Ламарсье-Келькежейдің еңбегінде М.Сералиннің келбеті қазақтың көрнекті журналисі ретінде беріледі. Сондай-ақ М.Сералин «Айқап» журналы қазақтар арасындағы ұлттық қозғалысқа дем берді деп түсіндіріледі. Мұндай пікір С.Зенковскийдің еңбегінде де көрініс тапқан. жүктеу/скачать 0,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|