59.Ацетиленкөмірсутектер, номенклатурасы. •Ацетиленді көмірсутектер (алкиндер) – молекуласында бір үштік байланысы бар және жалпы формуласы CnH2n-2 болатын қанықпаған (қанықпаған) көмірсутектер.
Бұл көмірсутектердің гомологтық қатарының бастапқы өкілі ацетилен HC(3 байланыс)CH.
sp гибридтелген, валенттік бұрышы 180°
•Номенклатура
Ацетилен көмірсутектерінің атаулары
сәйкес алканнан -ан жұрнағын -ин жұрнағымен алмастыру арқылы жасалған.
Негізгі тізбек үштік байланыс ең жақын болатын ұшынан бастап нөмірленеді.
Үштік байланыстың орны тізбектің басына жақын орналасқан көміртегі атомының санымен белгіленеді.
60.Қаныққан көмірсутектер, sp3 – гибридтелу, химиялық қасиеті •Алкандар қаныққан көмірсутектер
Алкандар — молекула құрамындағы көміртек атомдары өзара тек дара σ-байланыстар арқылы байланысқан жалпы формуласы CnH2n+2 болатын алифатты қаныққан көмірсутектер.
Алкандарды бірінші мүшесі метан болғандықтан, метан қатарының көмірсутектері немесе парафиндер деп те атайды.
•sp³ гибридизация
Химиялық байланыс түзілгенде, көміртек атомының барлық электрон бұлттары (бір s пен үш р) араласып, бірігіп пішіндері бірдей, симметриялы емес көлемдік сегіз тәрізді төрт ѕр³- орбитальдар түзеді. Байланыс бұрышы 109,28°құрайды. Бұл гибридизация алкан және циклоалкандарға тән.
● Химиялық қасиеттері
Алкандар орынбасу, айырылу изомерлену және тотығу реакцияларына түседі. Алкандардың басқа көмірсутектермен салыстырғандағы бір ерекшелігі — олардың құрамындағы көміртек атомдарының валенттіктері толығымен сутек атомдарымен қаныққан. Сондықтан алкандар қосылу реакцияларына түспейді.
