50 жылдығына арналған аймақТЫҚ Ғылыми практикалық конференция материалдары «педагогические чтения»
жүктеу/скачать 6,59 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОҚУЛАР» ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫНЫҢ 50 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛҒАН АЙМАҚТЫҚ ҒЫЛЫМИ
- ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫ «ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ЧТЕНИЯ»
- «Педагогикалық оқулар»
- МЕХАНИЗМЫ ПЕРЕХОДА ВУЗА К ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Н.Р. Аршабеков Ректор ПГПИ, г. Павлодар
- 2. Механизм разработки и внедрения инноваций
- Механизмы финансирования и стимулирования
- Механизм инновационного трансфера
- ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ЖАСТАРДЫҢ АЗАМАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ А.Қ. Нұрғалиева
| 1
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ПАВЛОДАРСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ИНСТИТУТ
ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫНЫҢ 50 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛҒАН АЙМАҚТЫҚ ҒЫЛЫМИ- ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫ «ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ЧТЕНИЯ» МАТЕРИАЛЫ РЕГИОНАЛЬНОЙ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ, ПОСВЯЩЕННОЙ 50-ЛЕТИЮ ПАВЛОДАРСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО ПЕДАГОГИЧЕСКОГО ИНСТИТУТА
В ТРЕХ ТОМАХ
ТОМ 1
Павлодар 2012
2
УДК 378 (574.25) П 23
Под общей редакцией д.филос.н. Н.Р. Аршабекова. Ответственный редактор д.ф.н., профессор Б. Сагындыкулы
«Педагогикалық оқулар»: ПМПИ-дің 50 жылдығына арналған аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары = «Педагогические чтения»: материалы региональной научно-практической конференции, посвященной 50летию ПГПИ / Под общ. ред. Н.Р. Аршабекова; отв. ред. Б. Сагындыкулы. – В 3 томах. - Т. 1. – Павлодар: ПГПИ, 2012. – 453 с.
ISBN 978-601-267-170-4
В сборник вошли материалы региональной научно-практической конференции, посвященной 50-летию ПГПИ «Педагогические чтения».
Основные разделы сборника отражают следующие проблемы: малокомплектная школа: проблемы и пути решения; инновации и современные технологии в системе образования; профильное обучение: опыт, проблемы, перспективы; инклюзивное образование: социальные, психолого-педагогические и организационные аспекты
функционирования в дошкольных, общеобразовательных, профессиональных учебных заведениях РК и системе дополнительного образования.
Сборник предназначен для преподавателей высшей и средней школы, докторантов, магистрантов, студентов.
ISBN 978-601-267-170-4
© Павлодарский государственный педагогический институт, 2012 3
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Н.Р. Аршабеков Ректор ПГПИ, г. Павлодар
Высшая школа — важный социальный институт общества, призванный развивать личность, формировать ее социально — значимые идеалы, способствовать обеспечению потребности общества в высокопрофессиональных кадрах. Это одна из важнейших сфер социальной практики, обеспечивающая не только функционирование и развитие науки, искусства, экономики, техники, производства, государственных органов, но и определяющая будущее общества. Инновационный путь развития Казахстана обеспечивается в том числе и повышением инновационной активности высших учебных заведений, их конкурентоспособностью на рынке образовательных услуг, активным участием профессорско-преподавательских коллективов в научных исследованиях. Акуммулирование и координация разрабатываемых и внедряемых инноваций в высших учебных заведениях предусматривает организацию региональных инновационных центров. Характерной их тенденцией являются масштабные институциональные преобразования. Они придают особую специфику инновационным процессам во всех сферах научной и образовательной деятельности. Таким центром педагогического образования в нашем регионе является Павлодарский государственный педагогический институт. Сегодня требования к школе растут быстрее, чем изменения в системе подготовки учителей. Поэтому необходима опережающая подготовка студентов, к работе в новых условиях современной школы. В
числе
первоочередных задач модернизации подготовки будущих учителей – обновление содержания образования на всех его ступенях. Приоритетными направлениями инноваций в ПГПИ сегодня выступают: опережающая подготовка
будущих учителей к работе в условиях 12-летней школы; ориентация на работу в сельской малокомплектной школе; определение специфики взаимодействия общеобразовательной школы и учащихся с ограниченными возможностями в рамках инклюзивного образования; подготовка к ведению научных исследований и к работе с одаренными детьми и кадров с полиязычным образованием, формирование ИКТ-компетенций, усовершенствование системы управления образованием. Для реализации данных направлений в учебные планы Павлодарского педагогического института включаются элективные дисциплины, отвечающие требованиям времени: «Педагогика профильного обучения», «Методика преподавания в малокомплектной школе», «Менеджмент в 4
образовании», а также вопросы инклюзивного образования в предметы психолого-педагогического и методического циклов. Для реализации потребности в формировании единого и открытого образовательного пространства развивается образовательный портал региона, обеспечивающий
равный доступ к лучшим образовательным ресурсам и технологиям. Видение новой роли педагогического института в развитии системы образования региона
позволило Павлодарскому государственному педагогическому институту выстроить основные направления деятельности в соответствии с современными требованиями и запросами региональной системы непрерывного образования. Меры, принимаемые институтом как региональным научно-методическим образовательным центром направлены на обеспечение главной задачи – качественное образование должно стать основой индустриализации и инновационного развития региона. Инновационная деятельность в ПГПИ реализуется как на региональном уровне, так и на уровне организаций образования.
На этих уровнях решаются две основные задачи: 1. С учетом потребности региона формулируется инновационная стратегия; Уровни функционирования инновационной деятельности Региональный уровень Уровень организация образования (ПГПИ)
4. Механизм инновационного трансфера 1. Механизм организации инновационной деятельности 2. Механизм разработки и внедрения инноваций Элементы механизма функционирования инновационной деятельности в вузе 3. Механизм финансирования и стимулирования инновационной деятельности 5
2. Создается благоприятный инновационный климат для системы образования, реализуются инновационные проекты. Перспективная задача вуза – трансляция наработанных инноваций на республиканский уровень. Рассмотрим элементы механизма функционирования инновационной деятельности в вузе.
ориентирован на формирование и реорганизацию структур, осуществляющих инновационные процессы. Такое формирование может проходить в различных формах — центры, лаборатории, творческие группы и т.п. Научно-исследовательская деятельность профессорско- преподавательского состава и студентов вуза реализуется в школах города и области. В этой связи наиболее наглядным примером может служить создание экспериментальных площадок, творческих групп и лабораторий. На сегодняшний день созданы одиннадцать экспериментальных площадок в школах Павлодарской области. Это наиболее интересные и плодотворные формы взаимодействия, которые организует и координирует Центр инновационного образования ПГПИ. 2. Механизм разработки и внедрения инноваций ориентирван на поиск инновационных идей и их решений, создание инноваций. Это необходимый этап инновационного процесса. Он составляет основу дальнейших процессов, связанных с созданием новаций, пригодных для внедрения в систему образования. Одним из механизмов эффективного включения педагогического института в образовательное пространство региона стало соглашение о сотрудничестве между вузом и Управлением образования. Документ является основой системы социального партнерства, определяющей формы взаимодействия с педагогическим сообществом: интернет-конференции, интернет-педсоветы, дистанционное обучение учащихся по физико — математическому и химико — биологическому направлениям, семинары для работников системы образования, создание профильных педагогических классов, родительской Академии, Попечительского совета, Ассоциации выпускников.
формирования финансовых ресурсов разработки образовательных инноваций и повышение заинтересованности во внедрении новшеств. Здесь можно выделить механизмы финансирования инновационных разработок как из бюджетных средств, так и из внебюджетных источников финансирования инновационной деятельности. Павлодарским государственным педагогическим институтом установлено обурудование на сумму 8 198 000тг. для проведения занятий в ресурсных школах всех районов области в режиме он-лайн. Механизм инновационного трансфера предполагает проведение анализа, экспертиз разработанных инноваций, мониторинга их
6
результативности и путей внедрения, формирование рынка прав на результаты интеллектуальной инновационной собственности; распространение разработок на региональный и республиканский уровни. Что сегодня понимается под инновациями в образовании? Предполагают ли они формирование новых педагогических реалий и возникновение новых образовательных тенденций? Как
оценивать их
в конкретной образовательной практике? Одним из путей решения этих вопросов является экспертиза (анкетирование и анализ) проделанных инновационных работ. Таким образом, инновации в образовании, с одной стороны, стали необходимостью, а с другой — крайне рискованной зоной из-за отсутствия простых и ясных критериев оценки. Они требуют, как правило, сложной экспертизы, которую сегодня приравнивают к виду исследовательской деятельности и которая крайне зависима от субъективного опыта эксперта. В 21 веке «наука» и «инновации» стали неразделимы. Объединение научного потенциала и педагогической практики даст коммулятивный эффект нашему национальному образованию. Сегодняшняя плодотворная работа в рамках Педагогических чтений, посвященных 50-летию нашего вуза поможет обобщить имеющийся опыт, выявить проблемные вопросы, наметить перспективы на будущие совместные действия учителей школ и ученых педагогического института.
Ректор ПГПИ доктор философских наук Н.Аршабеков 7
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ А.Қ. Нұрғалиева ПМПИ, Павлодар қ. Балалар мен жастар ұйымдарының өз кызметін тоқтатуы, бұқаралық ақпарат кұралдарының зорлық-зомбылықты насихаттауы, индивидуализм мен ішіп-жеп пайдалану психологиясы жастарды тәрбиелеу ісіне үлкен зиян келтіреді. Мәнді өлшемде азаматтық, патриоттық тәрбиенің ғана емес, сонымен қатар азамат-патриоттың жеке басын қалыптастыру идеясының беделі түсіп, оған сенім жойылды. Өкінішке орай қазіргі кезде көптеген жастар маңызды азаматтық борыштарды орындауға жауапкершіліксіз қарап, рухсыздық пен әлеуметтік жетілмегендікті, басқа адамдарға келгенде шыдамсыздықты, тіпті агрессивтікті байқатады. Сонымен қатар құндылық бағдарлар, іс-әрекет түрткілері, қоршаган әлемге деген қатынас, өз қабілет-бейімдері мен қазақстан тағдырына деген көзқарастар өгерді. Жастардың көптерінің бойында білімге, еңбекке, әдебиетке, өнерге, шығармашылық қызмет пен адамгершілік құндылықтарға деген қызығушылықтар жойылған. Жастар арасындағы бұндай жайға жол беруге болмайды, өйткені бұл жай Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне тура қатер туғызады. Әсіресе әскери борыштарды орындауда бұл жай ерекше өткір байқалады. Жоғарыда айтылған жағдайдың себебінің бірі патриоттық азаматтық тәрбиенің рөлі мен маңызының төмендеуімен байланысты. Мемлекеттің стратегиялық қызығушылықтары тәрбие жұмысының жалпы принциптерін жасап шығаруды, мемлекеттің тәрбие процесі мен жастар саясатының барлық аспектеріне әсер беруін арттыруды талап етеді. Қазақстан Республикасының Елбасы
Н.Назарбаев толық
тұжырымдағандай, қазіргі кезде білім және тәрбие беру саясаты Қазақстан халықтарының ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып жүргізуде қалыптасқан, сондықтан тұлға еуразиялық мәдениет пен еуразиялық ынтымақтастықта дамиды. Тәрбиенің жалпы адамзаттық бастауы қайбір ағартушылық бағдарлама мен идеология шеңберінде іске асырылуы міндет. Ал қазіргі тәрбиенің мақсаты мен нәтижесі бойына өз халқының мәдениетін сіңірген, басқа халықтардың мәдениетін бағалайтын, өмірінің барысында түрлі іс-әрекетті өз басымен ұйымдастыруға қабілетті адам. Адамгершілік тәрбиенің мазмұнын тәжірибеде іске асыру жастарды өмірде бағыт алып, ізгіліктік пен демократияның мұраттарын қорғай білуге үйретуге жағдай туғызады. Тәрбие әлеуметтік ішкі жүйе, азаматтық қоғам институты ретінде азамат тәрбиесінің негізгі факторы болады. Азаматтық тәрбие деп біз коғам мен мемлекеттің мүшесі ретінде өсіп жатқан адамның әлеуметтік-саясаттық, құқықтық, экономикалық, экологиялық, моральдық-этикалық білімдерін,
8
тәжірибелік іс-әрекет адамдарын қалыптастыру жүйесі мен процесі деп түсінеміз. Әлеуметтік және басқа қатынастар туралы білімдер стандарттары азаматтық тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бүл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау мәні негізінде жас азамат бойында әлеуметтік іс-әрекет субьектісі ретінде көзқарастар мен сенімдер, ой-сана мен адамгершіліктік қасиеттер қалыптасады. Тәжірибелік іс-әрекетте өсіп жатқан адам оның әлеуметтік ортадағы орнын белгілейтін айқындалған азаматтык қасиеттер мен ұстамдардың этикалық негіздерінде дамып қалыптасады. Қазіргі заманның жеке адамы қоғамда жүріп жатқан процестердің бәріне де белсенді әсер береді.
Айта кететін жағдай, азамат пен мемлекет арасындағы саясаттық- құқықтық қатынастардың әлемдік үлгілері мен стандарттары азаматтық тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау тек олардың ортасынан орын алып қана қоймай, адамның мемлекет және қоғаммен қатынастарының басқа аспектерін де жандандыра түседі. Бұл - біздің республикамыздың азаматтық тәрбие жүйесі үшін егемендік пен тәуелсіздікті нығайту жағдайында және осы салада өз тәжірибемізді жинақтауға қажет ерекше көкейтесті мәселе. Азамат тәрбиесінің келелі мәселелерін қайта қарастыруға қоғамдағы идеологиядан бас тарту жайы ерекше әсер берді. Бүрын түрлі құбылыс, түсініктер, өзінің ішкі, сыртқы ерекшеліктеріне қарамастан, бәрі бірге қосылып қарастырыла берді. Оған себеп идеология мен саясат бір болды да, догматикалық көзқарастар басым орын алды. Осыған орай азаматтық көптеген қасиеттер қоғамда басым белгіленген (көбінесе саяси сипатпен) нұсқауларға тәуелді талданып құрылымданды. Жаңа заман азаматтық тәрбиенің құрылымын, компонентерін (тәрбиенің өзін де) саяси коньюктура дан жеке алып қарастыруға жағдай жасады. Ерекше айта кететін жай, жоғарыда айтылғандар, әсіресе азаматтық тәрбие мәселелеріне өте қажетті нәрселер. Азаматты қалыптастыру мәселелері ішінде біздің республикада ерекше өзектісі - азаматтық тәрбие жүйесінде жаңа стандарттарды зерттеп дайындау. Біздің республикамыздағы қазіргі азаматтық тәрбие жүйесі бүгінгі күнде ұлттық менталитеттің және әлеуметтік ортаның көпұлттылық ерекшеліктері мен өзгешеліктерін толық есепке алып байқатпайды десек, артык болмас. Әрине, бұрын азаматтық тәрбиенің теориялық негіздері мен қолданбалы аспектері, сонымен қатар оның стандарттары зерттеліп дайындалған жоқ деуге болмайды. Азаматты тәрбиелеу жүйесі өз мәнін қазіргі замандық педагогикалық жүйеден алады, бірақ кеңес Одағының бұрынғы республикасы егемендік пен тәуелсіздік алғаннан соң, өздігімен дами бастады. Тіпті бүгінгі күн шындығы, ондағы өзгерістер бұл негіздерді қайта қарастыруды талап етеді. Бұл талапты тағы бір айқындаушы себеп - кеңес педагогикасындағы азаматты тәрбиелеу
9
жүйесі басқа құндылықтарда құрылған, кей жағдайда тіпті жаңа өзгерістерге мүлдем келіспейді, өйткені Қазақстан халықтары мен қазақ халқының ерекшелік, озгешеліктері бар. Жоғары сынып оқушыларының азаматтық белсенділігін қарастыру бойынша жүргізілген зерттеу қорытындысы бойынша (1980-1992 ж.ж.) біз Қазақстандағы отбасы ерекшеліктерін атағанбыз: Россия мен оның орта региондары және Қиыр Шығысты алғанда Қазақстандағы ата-аналар балаларының азаматтық белсенділігінің қалыптасуына жоғарырақ әсер береді (зерттеу қорытындысы бойынша). Азаматтық белсенділікті зерттеулерде біз азаматтық белсенділікті тұлғаның интегралдық қасиеті деп анықтағанбыз. Оның негізі - тұлғаның адамгершілік қасиеттері, ой-санада бекіген азаматтық сенімдері. Олар барлық халық, қоғам мүддесі үшін саналы мақсатқа багытталган белсенді әрекетте байқалады. Осыған сүйене отырып, тұлға өзінің азаматтық ілкі бастаулары маңайына барлық басқа негізгі сипаттамаларды жинап, қоса алады деуге әбден болады. Тәрбиенің басқа бағыттарына қарағанда азаматтық тәрбие өзінің көпқырлығымен ерекшеленеді. Тұлғаның өмір мен іс-әрекетінің бір ғана бөлігінде белгілі азаматтық қасиеттерді дамытып, қалыптастыруға болмайды. Біз белгілегендей, азаматтық бейне, дұрысырақ айтқанда, азаматтық белсенділік тұлғаның өмірі мен іс-әрекетінің және барлық тәрбие жұмысының нәтижесі бола алады, яғни азаматты тәрбиелеу тұлғаның барлық жасампаз іс-әрекетімен шектеледі. Жоғары келтірілген сипаттамада бір ерекше маңыз бар, ол - азаматтық сенімдер. Олар байқалатын іс-әрекетте міндетті түрде саналы болуы керек. Тек қана саналы түрде орындалған азаматтық борыштар мен міндеттер халықпен бірлік
сезімін, Отанның
гүлденуі мен
қауіпсіздігіне жауапкершілікті туғызады. Сондықтан әлеуметтік-педагогикалық түсінік ретінде азаматтық тәрбие мәселелері мазмұнын зерттеуді сана категориясын қарастырумен байланыстырған жөн. Жеке бастың бір көрінісі ретінде даралық сана, оның психикалық аспекті тек қана ара-қатынаста қалыптаса алады. Яғни, өзіндік сана үшін тұлғаның ұстамы саналы түрде белгіленген болуы керек. Сана арқылы дара тұлға обьективті ақиқатты, қоршаған әлемді, ондағы өз орнын түсініп біледі. Тұлғаның өзіндік санасы үшін адамның мінез-құлқының маңызы ерекше. Яғни, өзіндік сана «даралық мәнге» ие болады да, ол арқылы қоғамдық және даралық сананың ара қатысы анықталады, іс-әрекет себебі, адам, оның қоғамдық қатынастар жүйесіндегі орны, әлеуметтік, азаматтық ұстамы бағаланады. Тұлғаның жетілгендігі оның байланыстарды аңғару дәрежесіне, азаматтық ұстамына, белсенділігіне, қоғамда белгілі орын алуға тырысуына тәуелді. Бұл жерде тоқтала кететін жай: кездесетін қоғамдық сана даралық санаға белгілі әсер береді. Ол рухани, эмоциялық, әлемге деген қатынастар жүйелері түрінде болады да, көңіл-күйлер, идеялар, елестер, көзқарастар, 10
мұраттар, қоғам мүшелерінің ұмтылыстары арқылы көрініп топтық немесе жалпы қоғамдастықтарға танылған болады. Осыған сүйенсек, қоғамдық сана саяси, экономикалық, діни, қүқықтық, адамгершілік, экологиялық, ғылыми және басқа әрекет түрлерінің лайықты өрісінде негізделеді. Бірақ қоғамдық, жалпылама сана иланғыштыққа, консерватизмге бейім, сондықтан оны азаматтық деуге болмайды. Көпшіліктен азаматтық сананы бөлу үшін қоғам қатынастарында белгілі идеалға жету жолдары мен құралдарын іздеуші потенциалды күштер азаматтық сана иелері болады. Олар жеке топтардың, дара тұлғаның қызығушылықтарынан биік тұрады, барлық қоғамның қызығушылығын қорғайды және әрқашан жалпы адамзаттық құндылықтарға бағытталған болады. Азаматтық сана адамзатты дамуға жетелеп, қажет кездерде сақтап қалу үшін мақсатты өзгертуге бастайды. Ол қоғамдық пікір арқылы байқалып, соның көмегімен дамиды. Азаматтық сана қоғамдағы түрлі тіршілік әрекеті, қоғамдық қатынастар арқылы іске асады. Тұтас жүйе құратын азаматтық қатынастар азаматтардың ұмтылыстары, мұраттары, көзқарастары, өлшемдері мен олардың өзіндік пен қоғамдық игіліктерді түсінуінен түрады. Бүл жүйе қоғамның азаматтық, әлеуметтік қызығушылықтарын байқатып, дара тұлғаның әлеуметтік мәнді қасиеттерінің қалыптасуына әсер береді. Өзінің мәні бойынша адамның азаматтық тәрбиесі тәрбие жүйесіндегі қоршаған орта көріністері және негізгі компонентерімен байланысты жалғыз ғана бағыт болғандықтан, азаматтық сананың кұрылымы түрлі дәуірлерде әр түрлі болды. Азаматтық тәрбие тарихпен терең тамырлас. өйткені азаматтылық идеясы өткенде қалай дамығаны туралы білімсіз қазіргі қоғамдағы азаматтық тәрбие мәселелерінің ғылыми шешімін табуға болмайды. Біздің қоғам азаматтарын қалыптастыру мен тәрбиелеу мәселелерін ғылыми түрде шешу үшін негізгі тарихи байланысты есте сақтай отыра, мәселенің әр сұрағын тарихта белгілі қүбылыс, түсінік қалай пайда болды, ол дамуында қандай басты кезеңдерден өтті деген түрғыдан қарастыру керек. Және де құбылыс немесе түсініктің даму жолын, оның бүгінде қандай болғанын көру үшін мемлекеттің әлеуметтік, саяси, экономикалық құрылымға, тарихи дәуірге сай қарастыру керек. Бірнеше тарихи кезеңдер барысында философиялық-педагогикалық ой- пікір халық, Отан үшін туған адам қандай болуы керек деген сұраққа жауап іздеді. Философ-ойшылдарды мазалаған тағы бір мәселе өзіндік пен қоғамдық арасындағы байланыс және олардың бірлігі қандай. Нақты тарихи жағдайларға байланысты бұл мәселеде белгілі бір бірлік жоқ. Дұрысырақ айтқанда, олардың арасындағы басымдық және оның жағдайы туралы сөз қозғауға болады. Азаматты тәрбиелеу мен қалыптастырудың көпғасырлық тарихы дәлелдеуінше, өзіндік пен қоғамдық арасындағы басымдық немесе бірлікті анықтайтын көрсеткіш ретінде жалпы адамзаттық түсініктер, яғни ешқашанда жойылмайтын құндылықтар бола алады. Әр халықтың дамып қалыптасу жолында ұрпақтан - ұрпаққа берілетін жалпылама құндылықтар
11
оның жинақтаған өз тәжірибесінен анықталып отырады. Сондықтан бүгінгі азамат тұлғасының басым қасиеттерін анықтау үшін азаматтық тәрбие мәселелеріне байланысты нақтылы деректерді тарихи тұрғыдан карастыру қажет. Бұл деректердің әр бөлшегін саналы ойлап талдау жоғарыда қойылған сұрақтарға жауап беруге көмектеседі. Өйткені, дара тұлғаның азаматтық, ұлттық санасының ерекшеліктерін және оның өзіндік қызығушылықтарын есепке алмай қарастыру негізінде «азаматтылық» дегенді мемлекетке кызмет ету деп санау салдарында ғылыми ізденістерде пайда болған ақ дақтарды жою үшін аталған тарихи шолу бізге өте қажет. Шын мәнінде адамды мемлекеттік қызығушылық пайдасына немесе тұлғаның өз қызығушылығына сәйкес тәрбиелеу қажет пе деген сұраққа жауап іздеу пайдалылық мәдениеті мен жеке бас байлық мәдениеті арасындағы мәселені шешуге әкеп тірейді. Өзіндік педагогикалық теорияның, оның философиялық негіздерін (бұның қажеттілігі туралы профессор Ә. Нысанбаев көп жазады) құруды ойластырған Еуразиялық континентте тұратын біздер үшін бұл мәселе төңірегінде Шығыстағы адам тәрбиесі процесінің ерекшеліктері бар ма деген сұрақты шешу қажет. Тарихи-педагогикалық талдауға сүйене отырып, иә, бар деуге болады. Дәлелдің негізгі обьектісі ретінде біздің мектептің және білім беру жүйесінің өзіндік тарихи даму жолын алу керек. Екі ғасыр тоғысында тарих бізден өткенді сын көзбен қарастырып ойлануды талап етеді. Бүгін адам үшін білімнің маңызды мәні мен тұлғаның қасиеттерін қалыптастыру арасындағы қайшылықтар айқын байқалады. Азаматтық тәрбие мәселелерін шешумен ұлттық және аймақтық өзгешеліктерді есепке ала отырып, азаматтық қасиеттерді тәрбиелеу ерекшеліктерімен байланысты қиындықтар шын мәнінде жоғарыда аталған қайшылықтарды шешуге тіреледі. Бір педагогикалык теорияда (кеңестік) дамығандықтан, қазақстандық педагогикалық теория мен практика көп уақыт азаматтық тәрбие мәселелерінде технократикалық, педагогикалық парадигма негізіндегі батыстық стандарт-үлгілерді пайдаланды. Батыста, Еуропада және Шығыста, Азияда тұратын адамдар арасында белгілі айырмашылықтар бар. Бұл даусыз, айқын деректе негізделген көптеген ғылыми
зерттеулер тұлғаны
қалыптастыру процесінің ерекшеліктерін оның әлеуметтік даму ортасымен, ұлтымен, тәрбиесінің отбасылық бастауларымен байланыстырады. Қазақстанның педагогикалық ғылымында бұндай зерттеулердің пайда болуына ұрпақтар арасындағы тарихи байланыстардың, түрлі тарихи кезеңдердегі тұлғаны тәрбиелеу және қалыптастыру процестерінің бірлігі мен бірізділігі туралы принциптер мен заңдылықтардың қайта жаңдануына тура әсер берді. Шығыстағы ағартушылық бағдарлама мен идеология әрқашан адамзаттық адамгершілік құндылықтар мұраттарымен басшылық жасайтын тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. XX ғасыр адамзат ақыл-ойының 12
ұлылығын көрсетумен бірге оның осал тұстарын да байқатты. Бұған адамды тек өзі үшін пайда іздеуге, рухани-адамгершілік өлшемнен айрылған ақыл- ой сананың адасуына, есерлікке жол ашатын артық рационализм әсер етті. Қазақстанның географиялық орын алысын, үлттық ерекшеліктерді есепке ала отырып, қазақстандық педагогика жас ұрпаққа адамзат жинақтаған прагматикалық білімдерді берумен шектелмеуі керек, қайта бағыт пен күштің көбі үрпақтар арасындағы жойылған байланыстарды қайта жандандырып, тұлғаның азаматтық қасиеттерін тәрбиелеу және
қалыптастырудағы тарихи тәжірибе мен рухани-педагогикалық мүраттарды қайта өмірге әкелуге жұмсалуы қажет. Азаматтық тәрбиенің мақсаты азаматты қалыптастыру болғандықтан, бұл түсінікті қарастыра отырып, «азамат» деп саяси құқықты, өзіндік, қызығушылықтарын қоғам қызығушылықтарымен байланыстыра алатын мемлекет пен қоғам мүшесін айтамыз. «Азамат» түсінігі тек демократиялық жүйелерде ғана емес, демократиялық емес жүйелерде де болады. Әр кезде сол қоғамды, мемлекетті басқаратын адамдар тобының қызығушылықтарын іске асыратын қүрал ретінде мемлекетке оған толық ие адам қажет. Сондықтан адам өмірі жағдайын көбінесе өз тарабынан белгілейтін «мемлекет» түсінігі түлғаның дамуы мен қызметін өзі шешеді. Жоғарыда айтқандарды қорыта келе, жастардың азаматтык тәрбие жүйесіне қоғам мен мемлекет жағынан көп қолдау қажет екенін тұжырымдаған жөн. Азаматтық тәрбиенің қоғамдық-мемлекеттік жүйесінің мақсаты - өзіндік қызығушылықтарымен қатар қоғамдық-мемлекеттік қызығушылықтарды іске асыруға бағытталған әлеуметтік маңызды іс- әрекетке жастарды даярлап қосу. Отанда орын алған әлеуметтік-мәдени жағдайды есепке ала отырып, педагогикалық міндеттер арқылы бұл мақсат нақтылануы мүмкін, өйткені жас буын үрпақтың азаматтық тәрбиелілігінің белгілі даму дәрежесі қоғамның алғы белсенді бөлігінің демократиялық мемлекеттің мүшесі ретінде тұлғаның жаңа түрін қалыптастыру мұқтаждығы арасындағы қайшылықтар туады. Оларды шешу үшін жаңа тұлғаға қажет адамгершілік дәрежесіне жетіп, азаматтық мәдениетті қалыптастыру керек болады. Бұл түлғаның қажеттті сана түрлері (құқықтық, саяси, экономикалық) дамыған адамгершілік сезімдерімен байланыса отырып, әлеуметтік маңызды іс-әрекетте азаматтық ұстамын көрсете алуға қабілеті бар азамат тұлғасын өмірге әкеледі. Мемлекет азаматтық тәрбиеге қатысуы үшін төмендегілерді:
мемлекеттік багдарлама, стратегияны жете зерттеуді;
педагогикалық күштердің интеграңиясына, басқаруына, барлық дәрежелерде олардың қызметтерінің келісуіне қажет құрылымдарды ұйымдастыруды;
жастардың азаматтық тәрбие процесінде бұқаралық комуникаңия құралдарын мақсатқа бағытты пайдалануға; 13
коғамдық белсендік іскерлікке, қоғамдық ұйымдар қызметіне жан- жақты қолдауды, халықаралық азаматтық байланыстардың дамуы үшін құқықтық және басқа жағдайларды қамтамасыздандыруы қажет. Біздің көп миллиондық мемлекетіміздің азаматтары мемлекеттен нақты осыларды күтеді, өйткені азаматтық тәрбие жетістігінің басты талабы, жағдайы отбасының, мектептің және мемлекеттік қоғамдық басқару үйымдарының педагогикалық күштерін қосуға байланысты. Басқару ұйымдарының міндеті азаматтар құқықтарының орындалуын қамтамасыз етіп қолдау, заңдардың орындалуын бақылау. Оларсыз азаматтық қоғамды қалыптастыруға болмайды.
14
жүктеу/скачать 6,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|