Көру  қабілеті  бұзылған  балалардың  психофизикалық  даму  ерек-

225 
 
Көру  кабілеті  бұзылған  балалардың  әртүрлі  өзіндік  ерекшеліктері 
болады: 
Көру  арқылы  қабылдау.  Көру  қабілеттері  бұзылған  балалардың 
қоршаған ортаны, бөлек заттарды, объектілерді бүтіндей қабылдай алмайтын, 
олардың  түсініктері  толық,  дәл,  ашық  болмай,  кейде  бұрмаланатынын 
көрсетті.  Нашар  көретін  балалардың  басым  көпшілігінде  түсті  қабылдау 
қабілеттері бұзылған. 
Көру  қабілеті  бұзылғанда  нашар  және  ішінара  көретін  балаларда  көру 
арқылы  қабылдау  аясы  тарылады,  әлсірейді,  ал  зағип  балаларда  мүлдем 
тоқталады. 
Атакты  тифлопсихологтар  мен  тифлопедагогтердің  зерттеулері  көру 
қабілеттері бұзылған балалардың қоршаған ортаны, бөлек заттарды олардың 
түсініктері толық, дәл, ашық болмай, кейде бұрмаланатынын көрсетті. Зағип, 
объектілерді  бүтіндей  қабылдай  алмайтынын,  болып  туған  балаларға  қара- 
ғанда  көру  қабілетін  кейін  жоғалтқан  балаларда  көру  қабілетін  жоғалтқанға 
дейінгі біраз да болсын, көрген, қалыптасқан түсініктер сақталады. 
Ет сезімдік қабылдау. Заттарды сипалап ет сезіммен қабылдау біршама 
болсын  көру  қызметін  алмастырады.  Бұл  зағип  балалар  үшін  күнделікті 
өмірде,  оқу  мен  еңбектегі  қажетті  негізгі  сезім,  таным  қызметі  болып 
табылады. 
Зағип  балалардың  толық,  бүтін  қабылдауы,  түсінуі  тек  көру  талдауы-
штарының жағдайына ғана емес, олардың перцептивтік қызметінің сипатына 
да байланысты. 
Иіс сезіну сезімі. Зағип пен нашар көретіндердің иіс сезімі жақсы жетіл-
ген.  Әсіресе  тұрмыста  және  кеңістікте  бағдарлауға  арналаған  жаттығулар 
үдерісінде  зағиптардың  иіс  сезіну  қабілеті  тұрақты  түрде  қалыптасады. 
Зағиптарда иіс сезудің танымдық маңызы өте зор, кең ауқымды, себебі олар 
үшін  сезілген  иіс  белгіні,  дабылды  білдіріп,  танымдық  маңызы  үлкен. 
Зағиптар мен нашар көретіндер затқа тән иісті сезінудің арқасында қоршаған 
ортадағы өзгерістер туралы қосымша ақпарат ала алады. 
Есту. Зағиптардың кеңістікте бағдарлауында есту қабілетінің де маңызы 
өте зор. Қалыпты дамыған балалар үшін көру қандай болса, көрмейтін бала-
лар үшін есту де сондай маңызды. Есту қабілетінің және сезінуінің арқасында 
зағиптар  кеңістіктегі  дыбыстың  таралу  бағытын,  оның  сапасы  мен  таралу 
күшіне қарай көлемін, объектіні анықтай алады. 
Танымдық қызметі. Көру кемшілігі балалардың әлем бейнесін тұтастай 
қабылдауын қамтамасыз ететін танымдық үдерістің қалыптасуына бөгет бо-
лады. 
Зағип және нашар көретіндерге ойлау қызметінің көрнекі-әрекеттік, көр-
некі-үлгілік  деңгейінің  жеткілікті  дамымауы  тән,  ол  олардың  нақты  есте 
сақтау арқылы ойлауларының ерекшеліктерін анықтайды. 
Көру  кабілеті  бұзылған,  ақыл-ойы  дамымаған  балалардың  психология- 
лык  ерекшеліктеріне  қатысты  мәселелер  тифлопсихологияда  толық  талдан-
баған. 

226 
 
Нашар  көретін  балаларды  бақылағанда  олардың  зейіндері  қажетті 
деңгейде дамымағаны байқалады. 
Сөйлеу  тілінің  жағдайы.  Зағип  және  нашар  көретіндерде  көру 
қабілетінің  кемуіне  және  жоғалтуына  байланысты  психикалық  қызметіндегі 
сөйлеу тілі даму үдерісінде де өзіндік ерекшеліктері болады. Сөйлеу тілі көру 
қабілеттерінде кемшіліктері бар балалардың сөйлеу тілі қалыпты дамымаған 
балалармен салыстырғанда даму жағдайы тең емес. Көру кемшілігіне байла-
нысты сөйлеу тіл кемшіліктері де үдей түседі. Көру кемшілігі сөйлеу тілінің 
дыбыс  шығару  қабілетіне  көп  әсер  етпейді  деп  есептегенмен,  артикуляция 
тәсілін көрмегендіктен немесе нақты, ашық болмағандыктан, дыбысты айту-
дағы кемшіліктердің жалпы саны өте жоғары. 
Профессор  Волкова Л.С.  осы  балалар  тобының  сөйлеу  тілінің  қалып- 
тасуының  4  деңгейін  ерекшелейді.  I  деңгей  –  дыбыс  шығаруда  бірен-саран 
ғана  кемшіліктер  кездеседі.  II  деңгей  –  қолданыс  сөздігі  шектеулі,  заттың 
бейнесін  және  оған  қатысты  сөздерді,  түсінікті  жалпылау  сөздерін,  әсіресе 
сөйлем,  әңгіме  құрауда  сәл  қиналады.  Дыбыс  шығару  кемшіліктері  айкын 
және  әртүрлі.  III  деңгей  —  экспрессивтік  сөйлеу  тілінің  сөздігі  кедей.  Зат-
гарға қатысты сөздер қалыптаспаған, жинақтау түсінігі дамымаған. Байланы-
стыра сөйлеу дамымаған, ол тек бір-екі сөйлемдерден тұрады. Ашып әңгіме-
лей алмайды. Дыбыс шығаруда көптеген бұзбалаушылықтар бар. IV деңгей — 
ең  төменгі  деңгей.  Байланыстыра  сөйлеу  тілі  жеке  сөздерден  ғана  тұрады. 
Эхолалия  кездеседі.  Барлық  тіл  жүйесінің  қалыптаспауымен  сипатталады. 
Психологиялық дамуының жас мөлшерінен едәуір артта қалғаны байқалады. 
Анамнезде сөйлеудің кеш басталуы айкын көрінеді. Сонымен сөйлеу тілінің 
бұндай  жағдайы  көру  қабілетінің  бұзылуымен  қатар  жүретін  ілеспелі 
кемшілік  ретінде  баланың  психикалық  үдерісі  мен  танымдық  қызметінің 
қалыптасуына үлкен әсер етеді [3]. 
Эмоциялық-ерік саласы. 
Әлеуметтік  қатынастың  бұзылуы  жеке  тұлғаның  қалыптасуында  түрлі 
ауытқушылықтар  туғызады.  Бұған  қажеттілікті  қанағаттандырудағы 
қиындықтарға  байланысты,  қажеттілік  динамикасындағы  кейбір  өзгерістер, 
қызығушылық  аймағының  тарылуы,  ішкі  жан  дүниесінің  жағдайы  бет 
пішінінде байқалмауы немесе тіпті болмауы жатады.  
Дене дамуының ерекшеліктері. 
Көру қабілеті бұзылған балалар көбінесе белгілі бір істі орындағанда ба-
стары  салбырап  тұрады.  Осыған  байланысты  дене  мүсіні  бұзылады,  тыныс 
алу ырғағы мен тереңдігі өзгереді, арқа мен мойын бұлшықеттері үнемі ши-
рыққаннан  миға  баратын  қан  тамырлары  қысылады.  Көз  жанарының 
өткірлігінің  нашарлауынан  тапсырманы  орындау  жылдамдығы  баяулап,  тез 
шаршайды, осыған байланысты олардың жұмыс істеу қабілеті төмендейді.  
Өтем механизмдері. 
Зағип  және  нашар  көретін  балаларды  арнайы  оқыту  жағдайында  басқа 
талдауыштарды  пайдалану  тәсілі  мен  әдістері  қалыптасады,  бұлар  көру 
қабілеті  бұзылуы  өтемінің  сенсорлык  негізін  білдіреді.  Арнайы  окытудың 

227 
 
нәтижесінде өтемнің бұл жүйесі шындықты дұрыс бейнелеуге жағдай туғы-
зады. 
Зағип  және  нашар  көретін  балалар  өте  күрделі  және  әр  тектілік  топ 
құрайды.  Олар  көру  қызметінің  нашарлау  деңгейіне,  көру  қабілетінің  бұзы-
луына,  көз  ауруының  үдеуіне,  жалпы  денсулығына  байланысты  көру 
мүмкіншілігіне және т.б. қарай ажыратылады. Аталған айырмашылықтар бұл 
балалардың  қызмет  мүмкіндігінің  әртүрлі  екенін,  олардың  еңбекке  деген 
қабілет деңгейінің бірдей еместігін анықтайды. 
Осы  мәселені  шешуде  коррекциялық-педагогикалық  үрдістегі  психо- 
физиологиялық,  психологиялық  және  педагогикалық  іс-әрекеттің  бірлесе 
атқаралуы маңызды.  
Психологиялық-медициналық-педагогикалык  кеңес  жағдайында  тексе- 
рудің  тиімді  нәтижесіне  жету  үшін  бас  мамандардың,  офтальмолог  пен 
тифлопедагогтердің өзара қарым-қатынасының тиімді болуы маңызды. 
 
Әдебиет 
1. Айтжанова  Р.К.,  Сұлейменова  Р.А.,  Ерсарина  А.К.  Психолого-педагогическое 
обследование  детей  дошкольного  и  младшего  школьного  возраста.–  Алма-Ата:  Мектеп, 
1983. 
2. Волкова  Л.С.  Выявление  и  коррекция  нарушений  устной  речи  у  слепых  и 
слабовидящих детей.– Ленинград, 1982. 
3. Дорофеева  Т.А.  Особенности  использования  органов  чувств  в  учебной 
деятельности младшими школьниками с нарушения зрения // Дефектология.– 2002.– №1. 
4. Ермаков В.П., Якунин Г.А. Развитие, обучение и воспитание детей с нарушениеми 
зрения.– М.: Просвещение, 1990. 
5. Ерсарина А.К. Дети с трудностями в обучении.– Алматы, 2001. 
6. Земцова М.И. Учителю о детях с нарушениями зрения.– М.: Просвещение, 1973. 
7. Жансеитова  С.Қ.  Адамның  адамшылығы  жақсы  ұстаздан  басталады  //  Бастауыш 
сынып.– 2011.– №2. 
8. Каплан  А.И.  Развитие  зрительного  восприятия  и  зрительная  эффективность  при 
остаточном зрении // Дефектология.– 1890.– №5. 
9. Литвак А.Г. Тифлопсихология.– М.: Просвещение, 1985. 
10. Плаксина Л.И. Развитие зрительного восприятия у детей с нарушениеми зрения.– 
Калуга, 1998. 
11. Солнцева Л.И. Тифлопсихология с детства.– М., 2000. 
 
 
ИНКЛЮЗИВТІ ОҚЫТУ – АДАМДАРМЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТА 
ҚАЖЕТТІ ҚАБІЛЕТТІЛІКТІ ДАМЫТУҒА МҮМКІНДІК БЕРЕДІ 
 
С.С. Тоқтасынов 
Ақшиман орта мектебінің психологі, Май ауданы  
 
Мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  оқытуға  және  тәрбиелеуге  тең  қол 
жеткізу үшін жағдайлар жасалады. Кемтар балалардың ата-анасы көмекші не 
арнайы  мектептер мен  мектеп  интернаттарға, психологиялық-педагогикалық 
түзеу  кабинеттері  мен  кластарға  балаларын  бергісі  келмесе,  жалпы  балалар 

228 
 
оқитын  мектептерге  ПМПК-ның  (психологиялық-медициналық-педагогика- 
лық консультация) ұсынысы бойынша жеңілдетілген бағдарламамен оқытуға 
толық  құқылары  бар.  Жалпы  мектептер  мен  балабақшалар  ПМПК-ның 
қорытындысы  бойынша  көрсетілген,  яғни  баланың  деңгейіне  қарай  жеңіл- 
детілген  бағдарламамен  кемтар  балаларды  тәрбиелеуге  және  инклюзивті 
оқытуға  дайын  болғандары  жөн.  Инклюзивті  оқытуға  жалпы  мектептерде 
арнайы  (психологі,  әлеуметтік  мұғалімі,  олигофрено  мұғалімі,  логопед) 
мұғалімдер  болмаған  жағдайда  тәрбиешілерді,  бастауыш  кластың 
мұғалімдерін, қазақ тілі мұғалімдерін мүмкіндігі шектелген, кемтар, мүгедек 
балаларды инклюзивті оқыту курстарына оқытып алулары қажет. 
Аудандық  білім  беру  бөлімдері  облыстық  кадрлар  біліктілігін  арттыру 
және  қайта  даярлау  институтының  мамандарын  шақыртып,  келісімшарт 
негізінде  арнайы  курстарды  аудан  орталығында  да  ұйымдастыруға  болады. 
Мектептер арнайы мұғалімдерге кемтар балалар аз болған жағдайда, жұмыс 
жасаған  сағатына  қарай  ақша  төлейді.  Бұл  екінші  жағынан  тәрбиеші, 
бастауыш кластардың және қазақ тілі мұғалімдеріне қосымша уақытша болса 
да  табыс  көзі.  Көмекші  бағдарламамен  жалпы  мектепте  оқитындар, 
қатарларымен  кластан  класқа  көшіріліп,  9-класты  бітіреді.  Егер  көмекші 
бағдарламаны  толық  игерген  болса,  ол  балаға  арнайы  куәлік  беріледі,  ал 
игермесе, онда анықтама берулері қажет. Кемтар балаларға жалпы мектептің 
куәлігін беруге болмайды. 
Психикалық  дамуы  тежелген  балаларды  Жайсаң  арнайы  мектеп 
интернатында  оқытып  жатыр.  Егер  ата-анасы  баласын  арнайы  мектеп 
интернатқа  жібергісі  келмесе,  жергілікті  жалпы  мектеп  кемтар  баланың 
мүмкіндігіне қарай, жеңілдетілген бағдарлама бойынша, инклюзивті оқытуға 
міндетті.  Қатарымен  9-класты  бітіргесін,  арнайы  куәлік  беріліп,  проф- 
техникалық лицейлерге жіберіледі. 
Инклюзивті  оқыту  –  барлық  балаларға  мектепке  дейінгі  оқу  орын- 
дарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. 
Инклюзивті оқыту – оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым 
іс-әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. 
Инклюзивті  оқыту  –  адамдармен  қарым-қатынасына  қажетті  қабілет- 
тілікті дамытуға мүмкіндік береді. 
Инклюзивті оқытудың негізгі принциптері: 
1. Адам  құндылығы  оның  мүмкіндігіне  қарай  қабілеттілігімен,  жеткен 
жетістіктерімен анықталады. 
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті. 
3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы. 
4. Барлық адам бір-біріне қажет. 
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады. 
6. Барлық  адамдар  құрбы-құрдастарының  қолдауы  мен  достығын  қажет 
етеді. 
7. Әрбір  оқушы  үшін  жетістікке  жету  –  өзінің  мүмкіндігіне  қарай 
орындай алатын әрекетін жүзеге асыру. 

229 
 
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді. 
Инклюзивті  оқыту  –  барлық  балалардың  мұқтаждықтарын  ескеретін, 
ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы 
білім  үрдісінің  дамуы.  Инклюзивті  оқыту  балалардың  оқу  үрдісіндегі 
қажеттіліктерін  қанағаттандырып,  оқыту  мен  сабақ  берудің  жаңа  бағытын 
өңдеуге  талпынады.  Егер  инклюзивті  оқытудың  оқыту  мен  сабақ  беруге 
енгізілген  өзгерістері  тиімді  болса,  онда  ерекше  қажеттіліктері  бар 
балалардың жағдайлары да өзгереді.  
Инклюзивті  оқытуды  ашқан  мектептерде  оқыған  балалар  адам  құқығы 
туралы  білім  алуға  мүмкіншілік  алады,  өйткені  олар  бір-бірімен  қарым-
қатынас жасауға, танып білуге, қабылдауға үйренеді. 
Инклюзивті  білім  жүйесін  дамыту  2015  жылға  қарай  аталған  міндетті 
шешу үшін: 
– мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  біріктіріп  оқытудың  модульдік 
бағдарламалары; 
– мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  жалпы  білім  беретін  ортада 
біріктіріп  оқыту  ережесі  әзірленеді,  түрлі  кемістігі  бар  балалар  үшін  бірігу 
нысандары анықталады; 
– мүгедек балаларға қашықтықтан білім беруді ұйымдастыру қағидалары 
әзірленеді. 
2020  жылға  қарай  мектептерде  мүгедек  балалар  үшін  көтергіш 
жабдықтар,  пандустар,  санитарлық  бөлмелерде  арнайы  құралдар  орнату, 
тұтқалармен,  арнайы  парталармен,  үстелдермен  және  басқа  да  арнайы 
компенсаторлық  құралдармен  жарақтандыру  арқылы  «кедергісіз  аймақтар» 
құрылады.  3030  мектепте  мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  оқытуға  және 
тәрбиелеуге тең қолжеткізу үшін жағдайлар жасалады (мектептерде педагог-
дефектологтардың, балаларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің, 
арнайы  жеке  техникалық  және  компенсаторлық  құралдардың  болуы).  Үйде 
білім алатын мүгедек балалар жеке мүмкіндіктері мен қажеттіліктері ескеріле 
отырып,  компьютерлік  техникамен  және  компьютерлік  қамтамасыз  ету 
жинақтарымен қамтамасыз етіледі.  
Инклюзивтік  білім  беру-барлық  балаларды  жалпы  білім  үрдісіне  толық 
енгізу  және  әлеуметтік  бейімдеуге,  жынысына,  шығу  тегіне,  дініне, 
жағдайына  қарамай,  балаларды  айыратын  кедергілерді  жоюға,  ата-аналарын 
белсенділікке  шақыруға,  баланың  түзеу-педагогикалық  және  әлеуметтік 
қажеттіліктерін  арнайы  қолдау,  қоршаған  ортаның  балаларды  жас 
ерекшеліктеріне  және  білімдік  қажеттіліктеріне  бейімделуіне  жағдай 
қалыптастыру,  яғни  жалпы  білім  беру  сапасы  сақталған  тиімді  оқытуға 
бағытталған мемлекеттік саясат.  
Инклюзивтік  білім  балалардың  мектеп  өміріне,  өз  ортасына  тез 
араласуына  толық  мүмкіндік  береді.  Сол  себепті  мамандар  бала  қабілетінің 
жетілуіне, дамуына инклюзивті білім арқылы толық жол ашады. 
Ұлыбританияда  мүдек  балаларда  қәдімгі  мектептерге  өзге  балалармен 
қатар  оқыту  тәжірибесінің  енгізілгеніне  40  жылға  жуықтады.  Инклюзивті 

230 
 
білім  беру  жүйесін  дамытуға  Үкіметтен  бастап,  мектептерге  дейін  мән 
беріледі.  Жарымжан  балаларды  оқыту  процесінде  ерте  бейімдеудің  маңызы 
зор. Түзету іс-шарасын бала өмірге келе салысымен оларды оқытатын арнайы 
бағдарламаны ұстана  отырып,  оқушылық  кезеңде  бақылап  отыру  керек. Тек 
оқытып  қана  қоймай,  мемлекеттің  әлеуметтік  қамсыздандыру,  денсаулық 
сақтау қызметін тартады. Өйткені Ұлыбританияда ерекше қажеттіліктері бар 
әрбір  баланың  (мүмкіндігі  шектеулі  демейді)  өзіндік  оқыту  жоспары  бар. 
Сондықтан  оны  бейімдеу  оңай.  Әрбір  жалпы  білім  беретін  мектепте  оқуда 
ерекше  қажеттілігі  бар  балалармен  айналысатын  үйлестіруші  жұмыс 
жасайды. Бізде балаларды оқыту мен оларға әсер етудің түрлі техникасы мен 
әдіс-тәсілдері  жетілдірілген.  Бұл  олардың  өзге  балалармен  өздерін  тең 
сезінуіне  мүмкіндік  береді.  Сонымен  қатар  артта  қалушылығы  айқын 
байқалатын балаларға арналған мектептер де бар, бірақ балалар онда тәулік 
бойы  жүрмейді.  Ондағы  балалар  өз  мектептерімен  қатар,  оқу 
бағдарламасының  бір  бөлігін  жалпы  білім  беретін  оқу  орнында  меңгереді. 
Қазір  көптеген  оқу  орындарын  қайта  құрылымдап,  арнайы  мектеп  пен  жай 
мектепті  бір  аймаққа  орналастырып  жатыр.  Бұл  балалардың  бірге  ойнап, 
араласып, бірге оқуына мүмкіндік береді. Ал Қазақстанда жарымжан балалар 
арнайы мекемелерде оқытылатындықтан, олар өзге балалардан бөлектетілген. 
Бұл мекемелерде көбіне медициналық әдістемелер көп қолданылады. 
Қазақстан  қазір  оларда  бір  жағынан  кемістік  болғанымен,  екінші 
жағынан  дені  сау  екенін  түсініп,  оларды  дені  сау  балалармен  қатар,  жалпы 
ортаға бейімдеуі керек. 
 
Әдебиет 
1. Үмiтжан Ж. Мүмкіндігі шектеулі балаларды қалай оқытамыз? 
2. Түсібекова  Лида  Алпысқызы.  Инклюзивтік  білім  беру  //  Әлеуметтік  педагог.  – 
2010. – №1. 
3. Бала құқықтары туралы конференция. 
4. Бажнокова  И.М.  Школа  для  детей  с  нарушениями  интеллекта:  тенденции 
перспективы развития // Дефектология. – 2004. – №3. – С. 51-54. 
5. Волкова  А.С.,  Граш  Н.Е.,  Волкова  А.М.  Некоторые  проблемы  интегрированного 
образования  а  россиской  дефетологии  на  современном  этапе  //  Дефетология.  –  2002.  – 
№8. – С.3-8. 
6. Жарыќбаев Қ. Жалпы психология, 2000. 
 
 

231 
 
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЗДОРОВЬЕСБЕРЕГАЮЩИХ ТЕХНОЛОГИЙ  
НА УРОКЕ МАТЕМАТИКИ В КОРРЕКЦИОННОЙ ШКОЛЕ 
 
Г.Т. Хаджимуратова 
Областная коррекционная школа-интернат, г.Павлодар 
 
В последнее время мы все чаще задумываемся о своем здоровье и здоро-
вье наших детей. Но далеко не всегда видим истинные причины ухудшения 
здоровья. Рост заболеваемости детей астмой, туберкулезом, ухудшение осан-
ки, расстройство нервной системы – часто причиной всего этого является не-
благоприятная экологическая ситуация или невнимательное отношение к то-
му, в каких условиях ребенок учится или играет. Слишком высокий или низ-
кий стол, неудобный стул, плохое, неправильное освещение – и ребенок уже 
через  10  минут  работы  не  может  сосредоточиться.  Начинает  раздражаться. 
В результате страдает весь организм. Что такое здоровье?  
По  определению  Всемирной  организации  здравоохранения  (ВОЗ),  здо-
ровье – это состояние полного социального, биологического и психологиче-
ского благополучия человека, а не только отсутствие болезней и физических 
недостатков. 
Здоровье детей – это общая проблема медиков, педагогов, родителей. На 
1 сентября 2011–2012 года в нашей школе обучается 135 учащихся. Из них 45 
детей-инвалидов,  10  учащихся  находятся  на  индивидуальном  обучении  на 
дому.  По  данным  обследования  учащихся  нашей  школы,  40%  –  состоят  на 
учете у окулиста, 98% – у невропатолога, 97% – у хирурга-ортопеда, наруше-
ние осанки, сколиоз, 15% – нарушение речи. Одна из важнейших задач, кото-
рую ставит перед собой наша школа, обеспечить школьнику возможность со-
хранения здоровья за период обучения в школе, сформировать у него необхо-
димые знания, умения и навыки по здоровому образу жизни, научить исполь-
зовать полученные знания в повседневной жизни. Можно считать, что здоро-
вье ученика в норме, если в физическом плане умеет преодолевать усталость, 
здоровье  позволяет  ему  справляться  с  учебной  нагрузкой;  в  социальном 
плане – коммуникабелен, понимает юмор, сам умеет шутить, в эмоциональ-
ном плане – уравновешен, способен удивляться и восхищаться, в интеллекту-
альном плане проявляет наблюдательность, воображение, самообучаемость, в 
нравственном  плане  –  честен,  самокритичен,  эмпатичен.  Конечно,  здоровье 
учащихся определяется исходным состоянием его здоровья на старте школь-
ного  обучения,  но  не  менее  важна  и  правильная  организация  учебной  дея-
тельности, именно строгая дозировка учебной нагрузки.  
На  уроках  математики  мы  стараемся  чередовать  различные  виды  дея-
тельности и их последовательность для обеспечения функциональной актив-
ности основных систем организма в течение длительного времени:  
а) число видов учебной деятельности используемых учителем относятся: 
опрос учащихся, ответы на вопросы, решение примеров, задач, рассматрива-
ние наглядных пособий и т.д. Нормой считается 4-7 видов за урок. 

232 
 
б) средняя  продолжительность  и  частота  чередования  различных  видов 
учебной деятельности – ориентировочная норма 7-10 минут. 
в) число  использованных  учителем  видов  преподаваний:  словесный, 
наглядный, самостоятельная работа и т.д. Норма – не менее трех за урок. 
г) чередование  видов  преподавания,  норма  –  не  позже  чем  через  10–15 
минут.  Образовательный  процесс  всегда  связан  с  получением  новой  инфор-
мации, которая лучше запоминается, если задействованы различные каналы. 
Например, от просто прочитанного в памяти остается только 10% информа-
ции, от услышанного – 20%, от увиденного – 30%, от того, что слышим и ви-
дим  –  50%,  от  того,  что  используем  в  своей  практической  деятельности  и 
особенно в самостоятельном творчестве – 90%. 
Отсюда  вывод:  необходимо  использовать  различные  источники  инфор-
мации. Немаловажную роль играет построение урока с учетом динамичности 
учащихся, их работоспособности. 
Недельная  динамика  работоспособности  учащихся  средних  и  старших 
классов выглядит так: 
– понедельник – происходит «врабатывание» в учебную работу; 
– вторник и среда – дни оптимальной работоспособности, период опти-
мальной регуляции физиологических функций; 
– четверг – работоспособность падает; 
– пятница и суббота – низкий уровень работоспособности. 
Нужно помнить, что первые 3-5 минут любого урока занимает «врабаты-
вание», т.е. привыкание к учителю и предмету. Оптимально устойчивая рабо-
тоспособность  длится  около  20-25  минут  для  среднего  звена  и  25-30  для 
старшеклассников. После  этого на несколько  минут  наступает  «предутомле-
ние»,  или  неустойчивая  работоспособность.  Если  не  изменить  педагогиче-
скую  тактику,  наступит  состояние  утомления.  При  котором  работоспособ-
ность школьников заметно падает, еще больше снижается интерес к происхо-
дящему в классе. Огромное значение в предупреждении утомления является 
четкая  организация  учебного  труда.  На  уроках  математики  практически  вся 
учебная деятельность связана с классной доской. Очень важно, чтобы к нача-
лу  урока  были  сделаны  необходимые  записи  на  доске:  задания  для  устного 
счета, опроса, быть может план работы на уроке. Можно сразу указать в зави-
симости  от  степени  сложности  задания,  какой  оценке  соответствует  его  вы-
полнение.  Зная  весь  план  урока,  какие  знания,  умения,  навыки  необходимо 
приобрести, какой объем работы выполнить, ученик может выбрать степень 
сложности задания, распределить работу по своему усмотрению, что форми-
рует учащегося как субъекта учебной деятельности. Не всем учащимся легко 
дается  математика,  поэтому  необходимо  проводить  работу  по  профилактике 
стрессов. Хорошие результаты дает работа в парах, в группах как на местах, 
так и у доски, где ведомый, более «слабый» ученик чувствует поддержку то-
варища. 
Работа в парах способствует более глубокому усвоению учебного мате-
риала, рождению интереса к процессу учения, возникает чувство удовлетво-

233 
 
ренности не только результатом, но и самим процессом учения. Хорошим ан-
тистрессовым  моментом  на  уроке  является  стимулирование  учащихся  к  ис-
пользованию различных способов решения, без боязни ошибиться, получить 
неправильный  ответ.  Некоторым  ученикам  трудно  запомнить  даже  хорошо 
понятный  материал.  Для  этого очень  полезно  развивать  зрительную  память, 
использовать  различные  формы  выделения  наиболее  важного  материала 
(подчеркнуть, обвести, записать более крупно или выделить другим цветом). 
Хорошие результаты во всех классах дает хоровое проговаривание как целых 
правил, так и отдельных терминов. Часто ученик много раз слышавший тер-
мин, понимающий его смысл не в состоянии его произнести, что ставит его в 
неловкое положение перед товарищами. 
Что и говорить, каждый урок для школьника – это работа, протекающая 
в условиях почти полной неподвижности. Энергичных детей с блеском в гла-
зах  мы, как правило, видим только лишь на переменах, а вот со звонком на 
урок  исчезает  горящий  взгляд,  сходит  улыбка,  меняется  и  осанка:  опущены 
плечи, свисает голова. Необходима разрядка, поэтому необходимо устраивать 
паузы,  так  называемые  физкультминутки,  когда  дети  выполняют  несложные 
упражнения. Правда, порой педагоги неохотно идут на это, не хочется преры-
вать  насыщенный  сложным  материалом  урок,  отвлекаться,  но  все  же  такие 
паузы – необходимый элемент урока. Но и к ним нужно подходить творчески, 
стараясь всячески разнообразить это мероприятие, например «оживить» урок 
эмоционально  или  применить  игру  (в  группах,  в  парах,  у  доски)  для  пере-
движения детей по классу. Время начала физкультминутки выбирает сам учи-
тель (примерно через 20 минут от начала урока) или с развитием первой фазы 
умственного утомления у значительной части учащихся класса (т.е. фазы дви-
гательного беспокойства). Они обязательны на 3 и последующих уроках. Та-
кая работа необходима для повышения умственной работоспособности детей 
и  снятия  у  них  мышечного  статистического  напряжения.  Физкультминутки 
необходимы для того, чтобы поднять настроение, помочь активизировать ды-
хание,  усилить  крово-  и  лимфообращение  застойных  участков  в  организме 
ребенка.  В  состав  физкультминуток  нужно  включать  комплексы,  состоящие 
из  4–6  упражнений:  2–3  из  которых  должны  целенаправленно  формировать 
осанку,  2–3  для  плеч,  пояса,  рук  и  туловища.  Комплексы  можно  выполнять 
под  счет,  магнитофонную  запись,  стихотворный  текст  или  музыкальное  со-
провождение. Упражнения должны быть занимательны, знакомы и интересны 
учащимся, просты в своем выполнении. 

жүктеу/скачать 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: