5В060900 – «География», 3-курс Оқу нышаны: күндізгі, 2015-2016 оқу жылы. Дүниежүзінің экономикалық, әлеуметтік және саяси географиясы 5В060900 «География»

Өркениеттің дамуы және экономикалық географияның қалыптасу кезеңдері

жүктеу/скачать 6,5 Mb.

бет	3/117
Дата	26.12.2023
өлшемі	6,5 Mb.
	#143908
түрі	Лекция

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 117

1.4 Өркениеттің дамуы және экономикалық географияның қалыптасу кезеңдері
Ерте замандағы өркениеттің алғашқы ошақтары. Неолитте егіншілік мал шаруашылығы мен қол өнер бір бірінен ажырап жіктеуіне байланысты жерге жекеменшік қалыптастырған құлиеленушілік формацияда қоғамдық еңбек бөлінісі пайда болды.Қоғамдық еңбек бөлінісі қол өнермен сауданың діннің, басқару аппараты мен жазудың ғылымды қалыптастырды.
Қол өнер мен сауданың дамуы нәтижесінде үш құрылықтың түйліскен жеріндегі Ніл, Тигр, Оңтүстік және Шығыс Азиядағы Үнді-Ганг, Хуан Хэ өзендерінің аңғарларында алғашқы қала мемлекеттері пайда болды. Олар біртіндеп өсіп қала белдеулері мен пайда болды.
Материалдық мәдениеттің деффузиясы нәтижесінде су дөңгелектерінің жел диірмендерінің, арбаның, металлургияның пайда болуы. Су құбырлары мен суландыру жүйелерінің қарқынды дамуына әсер етті.
Федализм кезеңіндегі өркениеттің дамуы. Аймақтың өркениеттермен ірі аймақтардың қалыптасуы феодалдық кезеңдерде де жүрді.Ортағасырдағы өркениеттердің басты диффузиялық қозғаушы күші феодалдық империялар мен дін болды. Әрбір өркениеттің аймақтарда ислам, (таяу шығыс) Буда (Шығыс) және (Оңтүстік Азия) Хрестиан (Еуропа) пайда болды. Діндерді тарату жаңа қоғамдық қатынастардың қалыптасуына әсер етті.
Орта ғасыр Батыс Европада Франс Шығыс Европада Византия, Орта және Таяу Шығыста Араб халафаты, Орталық Азияда сақтар мен Турка қанағаты сияқты алып феодалдық империялар пайда болды.
Капитализмнің мануфактуралық кезеңінде Португалия мен Испанияның империялары қалыптасып жаңа дүниедегі (Америка, Австралия, мұхит аралдары) жерлерді есебінен аумақтарын ұлғайтты. Дүниежүзілік мұхитқа билік жүргізген өнеркәсібі нашар дамыған Испанияның сауданы солтүстік теңізге ауыстыруы нәтижесінде солтүстік Франция, Англия мен Нидерландия монуфактура жедел дамыды. 1560-1609 жылдар аралығында болған буржуазиялық революция нәтижесінде Испанияның болған Нидерландия тәуелсіздік алып, дүниежүзіндегі алғашқы Аристократиялық республика болды. Оның Астанасы Амстердам ірі сауда орталығына айналды. Өндірілген өнімге деген сұраныстың артуы өндіріс көлемін арттыруды қажет етті.
Жоғары сапалы көлік, шикізаттың алуан түрін пайдалану мүмкіндігінің және қаржы қорының жеткілікті болуы, Ұлыбританияның унитарлы мемлекет болуы өнеркәсіпті қайта құруына мүмкіндік береді.
ХІХ ғасырдың басында (1813-1819 жылдар) тоқыма өнеркәсібінде жаңа бу машиналарын, көліктің жаңа түрі поровоздармен параходтар пайда болды.
Шикізаттан дайын өнім өндіруге дейінгі өндірістің барлық үрдістерін қамтитын машиналы қуатты фабрикалар, заводтар пайда болған. Англиядағы өнеркәсіптік төңкеріс Европамен АҚШ-та қамтиды. ХІХ ғасырдың соңында Ресеймен Жапонияда да өнеркәсіптің төңкеріс түрін машиналы индустрия бүкіл дүниежүзін қамтиды. Ол біртіндеп ХХ ғасырдың ортасында ғылыми-техникалық. революцияға ұласып өндірістің автоматтандыруға, ғарыштың техникаларды пайда болуына мүмкіндік берді

1-кесте . экономикалық және әлеуметтік географияның ғылым ретінде негізгі қалыптасу кезеңдері

р/с	Кезеңдер	экономикалық және әлеуметтік географияның даму сатылары
1	Ежелгі (антикалық) ( б.ж.с дейінгіVIII -VI ғ)	Екі басты бағыта егіншілік және елтанулық дамыды
2	Орта ғасырлық (VI ғ.− XVII ғ ортасы)	Географиялық білімнің толық құлдырауы. Орта ғасырдағы сауданың дамуына байланысты алыс елдерге сапарлар көбейді,физикалық географиялық, этнографиялық және экономикалық географиялық мәліметтері бар саяхат жөніндегі әдебиеттер шығарыла бастады
3	Ерте Жаңа кезең (XVII ғ. Ортасы мен − XVIIIғ.)	Ұлы географиялық ашулардың барысында саяхаттар туралы әэкономикалық-географиялық мәліметтері бар әдебиеттер көбейді. Людовик Гвиччардинидің «Нидерландықтардың сипаттамалары» , Бернхард Варен нің(Варениус) «Бас география»атты алғашқы экономикалық-географиялық еңбектердің шығуы
4	Кейінгі Жаңа кезең (XVII ғ. Ортасы мен − XVIIIғ.)	экономикалық географияның қалыптаып дамуына орыс, неміс, француз география мектептерінің ықпалы XVIII ғ сипатау мақамындағы мемлекеттану болып табылатын комерциялық статистиканың . дами бастауы. Германияда, Англияда, АҚШ-та қазіргі экономикалық географияға біршама жақын ел табиғаты мен шаруашылығын толық сипаттап аудандастыруды көздейтін комерциялық географияның дамуы. Орыс ғалымы В.Н. Татищев табиғаттың халық пен шаруашылықтың өзара қарым-қатынасын қарастыратын географияны кешенді ғылым ретінде қарастырды. М.В. Ломоносов – елдің өндіргіш күштерін оқып-үйренетін экеспедиция ұйымдастырып Ресейдің географиялық атласын құруға қатысты. 1761 ж. ол «Экономикалық география» терминін қолданды.
5	ХХ ғ. басы	ХХ ғ. басы Д.Н. Анучиннің мектебі. А. Вебердің «Өнеркәсіп штандарты теориясы»,. Х. Маккиндердің геосаяси үлгісі
6	Қазіргі кезең (1918 жылдан бүгінеге дейін)	А. Вебердің «Орталық орын теориясы», В. Кристаллердің «Орталық орынның қалыптасу үлгісі». Н.Н. Баранский мектебі.

жүктеу/скачать 6,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 117