7 «Алысым жақын болды» 8-9-бет

Аталған кітаптың алғашқы тарауы 

Айболдаң (Ілияс) Мәскеуге келіп, Жазу-

шылар одағының бір жиналысына қатысып, 

ондағы достарымен кездесіп, әңгіме-дүкен 

құрудан басталады. Қаламгерге бұрыннан 

таныс Мәскеуде Ақылбекпен (Дінмұхамед) 

бірге оқыған кейін Қазақстанда министр 

лауазымына  дейін к терілген, еліне еңбегі 

сіңген  міржан  зірбаев (кейіпкер) туралы 

баяндалады. Қызметі  сіп, Мәскеуге барған 

оған сыртынан  іс қозғалып, Республика 

прокуроры қылмысы үшін жауапқа тарту 

мақсатында Алматыға шақыру қағазын 

онаевты

онаевты

жырлады, Мұхтар  уезов ерлігіне бас ұрып 

трагедиялық шығарма жазды, ал ғалым 

Ермұхан Бекмаханов бүге-шігесіне дейін 

қалдырмай зерттеді. Соңында осылардың 

бәріне «ұлтшыл» деген ауыр айып тағылып, 

бірі атылды, бірі айдалды, бірі қудаланды. 

С йтіп, «Кенесары хан» тақырыбына қалам 

тарту тозақты елестетіп, соңында тоқтады. 

К ктен түсіп, ғайыптан келген, Құдайдың 

құдіреті қолдаған адам болмаса кім хан Кене 

жолында  лімге басын тігеді. 

Алла Тағала ажалды елемейтін,  лімнен 

қорықпайтын пенделерді жаратып,  зі 

оларды желеп-жебейді екен. Солардың бірі 

Ілияс Пайғамбар аттас Ілияс есімді ер еді. 

Мұхаммед Пайғамбар аттас, Дінмұхамедтің 

досы еді. 

Арманда кеткен ақырғы ханның аруағын 

аунатып, рухын тірілту үшін ойламаған жер-

ден Ілияс Есенберлин атты бұрын беймәлім 

ержүрек Арқа қазағы қаһарға мініп, майдан 

бастады.  міріне т нетін қауіпті, бас кететін 

істі біле тұра, «Кене хан» жайында қатал 

саясатқа қарсы қалам тербеді.

Кенесары хан Ресеймен әскер, сардар, 

батырларымен тізе қосып соғысса, жүрегі 

түкті Ілекең шовинизммен қаһармандық 

рухы арқылы шайқасты. Ол ұлтты кемсітетін 

сорақы саясат майданына жалғыз шықты. 

Аз да болса  зі сияқты қаламдас інілері 

болды. Ілекеңнің тарихи романдарындағы 

Шыңғыс хан, әз-Тәуке, Жәнібек, Керей 

және Абылай хандар тіріліп келгендей 

қазаққа рух, жігер беріп, намысын оятып, 

ұлттық санасын к терді.  сіресе жастардың 

ұлт ж ніндегі еркіндігі мен тәуелсіздік  ту-

ралы сана-сезімі пісіп-жетіліп, әлемге әйгілі 

Желтоқсан к терілісін әкелді. Ілекеңнің әр 

жылдары шығып жататын тарихи романдары 

болашақта болатын Тәуелсіздіктің елең-алаң 

тылсымын елестетті. 

Үстемдік саясаттың мылтықсыз  майда-

нында қаламгерлік күрес, жазушылық рух 

арқылы айқасқан Ілекеңнің «қамал алу» кітабы 

«Қаһардың» жарыққа шығуы қиын әрі қауіпті 

болды. Баспаханада алпыс мың таралым-

мен басылып, енді дүкендерге түсейін деп 

тұрған кітапты баспа комитетінің цензурасы 

аяқастынан тоқтатты. Айыбы – автор «Кенеса-

ры ханды ақтап, ұлттық идеяны ту етіп к тереді» 

деген саяси к зқарас еді. «Кенесары к кесіндей 

жігіттерді де к рге кіргізген. Ол да солардың 

артынан кетеді» деген үрейлі қауесет тарады. 

Баспаның кітап қоймасынан бірде-бір кітаптың 

сыртқа шығарылмауы қатаң бақыланады. Жа-

зушыны к ре алмайтын күншілдер неше түрлі 

ерсіз с з айтып, табалауға дейін барады.

Жазушы (Айбол – Ілияс) «Қаһарға» қатысты  

қиянатқа тап болып, есінен тана жаздап, 

есеңгірегенін күнделігінде былай жазады: 

«Міне, менің тыныш күндерім бітті, тағдыр де-

ген жалғыз желкенім дауылға кеп ұрынды.

. . . А л ғ а ш қ ы   а с а у   б ұ р қ а с ы н   б а с п а с з 

комитеті председателінің типографияға те-

лефон соғып, менің басылып біткен жаңа 

кітабымды тоқтатуды бастады». Одан әрі қарай 

тағдырының не болатынын ойлаған, сезген 

қаламгер біреулерге жалынбайды.  йелі ғана 

оған дем беріп, қанаттандырады. «Мен саған 

осы кітапты жазба» деп едім. Ал енді, болары 

болды, шегінбе! Мұндай кітапты тек сен секілді 

жібереді. Онсыз да ем қонбайтын жа-

ман ауруға шалдыққан ол есінен танады. 

Айболға (Ілияс) тосын кездескен ол «Менің 

адал екенімді Ақылбек (Дінмұхамед) 

жақсы біледі, онымен хабарласып, менің 

жағдайымды түсіндір» деп  тінеді. Ақылбек 

сол  кездегі  Республиканың бірінші бас-

шысы мен Бас прокурорға  міржанның 

қылмысы жоқ екенін дәлелдеп, оған жала 

жабылғанын айтады. Ол кезде Ақылбек 

(Дінмұхамед) «совмин» т рағасы, яғни 

Үкімет басшысы қызметінде жүргені 

меңзеледі. Бас кейіпкер ( мірдегі Қонаев) 

Ақылбек адамға қиянат жасаудың түбі 

жаман болатынын үлкен басшы мен 

заңгерге түсіндіріп, іс  қозғамауын талап 

етіп, досын қорғаудың жолы мен ама-

лын іздейді. Мәскеуде ауруханада жатқан 

адамның үстінен Алматыда іс қозғаудың 

ж н еместігін алға тартып, соңында бірінші 

басшы мен прокурорға әділетсіздікті ай-

тып с зге барысады. Жазықсыз жазалан-

бауы үшін досына байланысты қолынан 

келгенін аямайды. Бірақ жаңадан кел-

ген бірінші басшы Күсепов (Юсупов) 

Ақылбекті тыңдамайды. Оның халық 

арасындағы атағы мен беделінен сескенетін 

ол  тірік «қылмыстық оқиға» арқылы 

Ақылбекті қызметінен т мендетіп, шамасы 

келсе биліктен аластатудың жолын ойлап, 

прокурордың ісін қолдап, зымияндық 

әрекеттерге барады.

Осы жерде жазушы кеңестік дәуірдегі 

сорақы саясатты әшкерелейді. К ркем 

шығармада қоғамдағы шындықтың беті 

ашылады. 1962 жылы Н.Хрущев Димекеңді 

еш кінәсіз орнынан алып, Исаил Юсупов 

деген біреуді Қазақстанға бірінші басшы 

етіп тағайындағаны белгілі. Кездейсоқ кел-

ген Юсупов Димекеңнің нағыз қас жауы 

болғаны шығармада барынша баяндалады. 

Автор оның аты-ж нін «Күсепов» деп алған. 

Осы басшының кезінде Қазақстанның 

оңтүстігіндегі үш аудан  збекстанға  кетіп, 

кейін Димекең орнына қайта келгенде 

аудандарды қайтарып алғаны әлі халық 

есінде. 

Романда Күсеповтың (Юсупов)  те таяз,  

жағымпаз, тағы да басқа теріс қылықтары 

әшкереленеді.  мірде жақсы жақтары да 

болған шығар. Ал ғұсырнамалық кітапта 

бұл кейіпкер жағымпаз кейіпте суреттеледі.

Ақылы асқан Ақылбек (Дінмұхамед) 

оны тыңдамайды,  зінің дегенін болдырып, 

экономика мен мәдениетті дамытудың 

кешенді бағдарламалары  бойынша халықты 

ортақ іске жұмылдырады.

Алғашқы тарауда жазықсыз істі болған 

Ақылбектің досы  міржан Мәскеуде 

меңдеген ауруы асқынып, нала мен жалаға 

шыдай алмай дүние салады.  міржанның 

(кейіпкер)  мірдегі шын есімі кім екенін 

т о п ш ы л а у   қ и ы н .   М ү м к і н   ж а з у ш ы 

күнделіктерінде бар шығар...

Досының қазасын естігенде Ақылбек 

бір к ңілсіз күйлерді басынан кешіреді.

Кітап кейіпкері Айбол (Есенберлин) 

зінің  мір тағдыры ж нінде ашылып, 

кейде ашына айтатыны оқырманға қатты 

ой салды.

Атақты қаламгердің бір мекемеде 

біреулердің ұйымдстыруымен «ақша жеді» 

деген жаламен сотталғаны ж нінде к зінің 

тірісінде айтылтын. Ал ғұмырнамалық 

кітабында бұл оқиғаны жасырмай бүге-

шігесіне дейін дәлелдеп, баяндайды. 

Қылмыскерлердің лагерінде болып, одан 

келгенде қызмет таба алмай сандалған, 

партбилетінен айырылған қаламгер (Айбол) 

небір қиямет-қайым жағдайларға кездеседі. 

зінің жазықсыз екенін дәлелдеп, соңында 

Л.И.Брежневке арыз жазады. Кітапта 

КСРО-ның бұрынғы «генсегін» «Андрей 

Иванович Светлов» деп атауды ж н к рген. 

Сол кездің партиялық әдебиет дәстүрі 

бойынша осылай меңзеп жазған. Ол кезде 

Қазақстанда екінші хатшы Брежнев оны 

жаладан құтқарып, партияға қайтадан ал-

дырады. Романдағы Брежнев бейнесі қаз 

қалпында боямасыз суреттеледі. Бұрын 

Қазақстанда істеген, қазақтардың салт-

дәстүрін құрметтейтін басшыны халық 

барынша сыйлайды. 

Бір күні жұмыссыз қаңғып жүрген 

қаламгерді Брежневтің жан досы Димекең 

(Ақылбек) шақырады. Кабинетіне кірсе 

бұрынғы басшының суреті алынып, оның 

орнына Светловтың (Брежневтің) суреті 

ілінгенін к ріп, бұған қатты қуанады.

Димекең аман-саулық сұрасқаннан 

кейін, «досым саған аздаған ренішім бар. 

Бізді аттап неге Мәскеуге арыз жазасың. 

Бәрібір бізге қайтып келетінін білесің ғой»   

деп оның жазған хатын к рсетеді. С йтіп, 

соңында  зінің де үстінен жазылған хаттар-

да есеп жоқ екенін айтып, с зін Брежневтің 

бір әзілімен аяқтайды.

Адамдарға қашанда қамқор, жанашыр 

Димекең: « рине, сенің жұмыс істеуің 

керек. Қайда жіберейін» деп сұрайды. 

Ілекең «Ешқайда бармаймын. Бұрынғы 

істеген жеріме барамын» дейді. Димекең 

«Қазақфильм» бастықтарына телефон 

соғып, қаламгерді қайта жұмысқа алуын 

тініп және бос жүрген кездеріне ақша 

т леуді талап етіп, жазушыға ешкім 

жасамаған жақсылық жасайды. Осыдан 

бастап екеуінің арасындағы қыл  тпес 

достық басталады. Реті келгенде, кейде 

Димекеңнің к ңілді отырған кездерінде 

тосыннан келіп, әңгімелесіп, іштарта 

с йлесіп, сұхбаттасып сырласуды үрдіске 

айналдырады. Қаламгерге Димекеңнің 

есігі әрқашан ашық, к ңілі кіршіксіз таза 

екені сезіліп тұрады. Жазушы күнделік 

ж а з а д ы .   К ү н д е л і г і н і ң   к п   т ұ с ы н д а 

Димекеңнің іскерлігі, қарапайымдылығы 

және кемеңгерлігі суреттеледі. Құдай ой 

мен бойды қатар берген партия қайраткері 

дараланып тұрады. 

Ақылбек (Димекең) Айболды (Ілекең) 

бұрынғы қызмет еткен жеріне жібергенде 

ұжымда айғай-дау шығады. «Ол мінезі 

қиқар, ұлтшыл,  з дегенінен қайтпайтын 

адам» деп кінәлап, ұжым одан ат-тондарын 

ала қашады. Кейін оны «Жазушы» баспасы-

на директор етіп тағайындайды. 

Димекең отызыншы жылдары Ахмет 

Байтұрсынов «КазПИ»-де қазіргі ұлттық 

педагогикалық университетте дәріс оқып 

жүргенде оның лекцияларын тыңдауға бара-

ды екен. Мұны Тәуелсіздіктен кейін белгілі 

ғалымға Димекең  зі жыр қылып айтқан. 

Сондай-ақ атақты Алаш к семдерінің 

бірі Мұхамеджан Тынышбаевты «қазақ 

инженерлік ғылымының к ш бастаушысы» 

Кеңес  кіметінің қас жауы болғанын да есте 

ұстайды. Түбінде Мағжан шығармасы  зінің 

бағасын алатынына кітап кейіпкері Ақылбек 

кәміл сенеді. 

«Университет ісі» бойынша Мағжанды 

ұлықтағандар жауапқа тартылу керек» деп 

кейбір белгілі қаламгерлер Димекең отырған 

«үлкен үйден» талап етеді.

Мағжанға байланысты оны жақтай-

тындар мен әңгімелесіп, оған қарсы уәж 

айтатын ақсақалдардың с зін тыңдап, 

Димекең бір шешімге келе алмай екіұдай 

ойда жүреді. С йтіп, ауыр ойдан арыла 

алмай, жүрегі  сыр бере бастағанда бір 

күні Құдай айдап атақты Кенен ақын келе 

қалады. Екеуі Димекеңнің кең кабинетінде 

шай ішіп, етене жақын сырласады. 

Димекең Алматыны шулатқан «уни-

верситет оқиғасын» айта келіп, «Кенеке, 

менің сізден сұрайын дегенім, осы Ахмет 

Байтұрсынов пен Мағжан Жұмабаев туралы 

не айтасыз» дейді. Кенекең сәл ойланып, 

«мен университетте оқымаған адаммын. 

Кезінде «ревкомның» мүшесі болғанмын»  

деп біраз  мір жолына шолу жасап, «Алаш 

Орда» ж нінде   з ұстанымын айтады. 

Ұлттық қозғалыс к семдерінің бірі Ахмет 

Байтұрсыновтың «Тіл құралы», « дебиет 

танытқыш» еңбектері ж нінде айта келіп, 

қазір кейбір ғалымдар Ахаңның еңбектеріне 

«жиендік» жасап, атын  згертіп, білдірмей 

к шіріп алатын к рінеді. Мұны менің ғалым 

балам бірнеше рет айтты. Соған қарағанда 

Ахаң құнды еңбек жазған, еңбегін күні 

бүгінге дейін біреулер білдірмей пайдала-

нып келе жатқан ол нағыз оқымысты болса 

керек. Еңбегін халық кәдесіне жаратса 

жаман болмас еді» дегендей сыңай сездіреді 

Кенекең. Ал Мағжан туралы айтқанда ақын, 

әнші арқаланып кетеді. «Жас кезімізде 

қайсысымыз оның  леңіне таңғалған 

жоқпыз? Қайсымыз оның махаббат жай-

9

№29 (1287) 

23 – 29 шілде 

2015 жыл

АНА ТІЛІ

ДƏУІР ДАУЫСЫ

барған ерлігін меңзеп, «ерлігі, табандылығы 

халық арасында аңызға айналған адам» 

деп Кенесарыға бүйрегі бұрып, тіпті оны 

жақтайды.  ткен заманды кінәлап, жауып 

қою – бұл тарихқа қиянат екенін дәлелдейді. 

Түйіп айтқанда, Димекең «Қаһар» кітабының 

те құнды, ел сүйіп оқитын шығарма екенін 

меңзеп авторға: «Енді бұдан да жақсы кітап 

жазуыңа тілектеспін» деп орнынан тұрып, 

қолын алады. 

Үлкен басшы, әйгілі тұлғадан кітабы 

ж нінде мақтау естіп, рухы к теріліп, жаны 

жадыраған жазушы қуанғаннан к зіне 

ыстық жас келіп, с йлей алмай бір сәт 

дағдарып қалады.

Димекеңнің жазушыны қолдап, «Қаһар» 

кітабын қорғап, Кенесарыны жазған 

қаламгерге қамқорлық жасағаны айтуға тіл 

жетпейтін әдебиеттегі құбылыс.

Димекең тиісті адамдарға нұсқау берген 

соң Орталық Комитеттің бір қызметкері 

телефон соғады. Ол жазушыға тоқтатылған 

кітаптың барлық тараулары қоймадан 

шығарылып, дүкендерге таратылатыны 

ж нінде айтады. Дүкендерге түскен кітап 

бір апта  тпей сатылып кетеді. Жазушы 

к шеде кітапты таласып алып жатқан 

оқырмандарын к реді. 

«Қаһар» кітабының к п кедергілерге тап 

болып, соңында Димекеңнің қолдауымен 

жарыққа шыққаны жазушы жүрегінде 

ұмытылмайтын оқиға болып қалады. 

Қаламгер аталған кітабына байланысты 

Қонаевтан бата алғанын күнделігінде ша-

быттана жазады. Ол кезде «бата» деген 

с з айтылмайтын. Жазушы «кемеңгер 

тілек тілеп, қолымды алды» деп қайырады. 

«Қаһар» оқиғасын соңында түйіндейді. 

Ғұмырнамалық кітаптың Кенесарыға 

қатысты тарауында к ркем шындық пен 

мірдегі шынайы ақиқат әдемі үйлескен. 

Жалпы кітапта тарихи шынайы дерек-

тер мен оқиғалар, автор толғаныстары, 

мірдегі шын кейіпкерлердің бейнесі 

және қаламгердің қоспасыз «күнделік-

баяндаулары» кітаптың  зіне тән ерекшелігін 

айқындайды. Тартымды ғұмырнамалық 

шығарманың құндылығы мен әсерге б леуі 

з алдына әңгіме. 

Қаламгер күнделігінен және  зінің бас-

тан кешкендерінен баяндалатын аты шулы 

шығарма Ілекеңнің ұлт үшін күрес майданы-

на шыққанын дәлелдейді. 

Ғұмырнамалық кітапта «Қаһарға» байла-

нысты қаламгердің  айтқанынан қайтпайтын 

бірбеткейлігі к рініп тұрады. Осы кітапты 

шығаруға рұқсат берген Орталық Комитетті 

және оның басшысы Д.Қонаевты «тап 

ұраншысы», «советтік с з зергері» атақты 

жазушының қалай сынағаны кезінде айтыл-

ды. Тіпті Кенесары туралы СОКП Орталық 

Комитетінде «Қазақстанда ұлтшылдық 

үдеді» деген сыңайлы айып тағылғанын 

қазіргі ұрпақ білмейді.

ҚАЛАМГЕРЛЕРДІҢ  

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ М СЛИХАТЫ 

немесе жарқыраған жұлдыз

Димекең дәуірінде қазақ әдебиеті 

шырқау биікке к терілді. Сондықтан қазір 

онымен әңгімелеседі. Ақылбекке к птеген 

тосын сұрақтар қояды. Жұлдызды аспан 

астында сәкіде отырып, кітап кейіпкері оның 

барлық сұрақтарына жауап береді. Кезінде 

біреулер Ақылбектің соңына түсіп, толассыз 

арыз жазып, жан дүниесін жаралағанын 

сезетін Айбол (Ілияс) «біреулерге  кпелеген 

күндеріңіз болды ма, айтыңызшы» дейді. 

Сонда Ақылбек: «Жоқ, бұл жағын саған 

айтпаймын. Сен жазушысың  зің топшылай 

бер» дейді. Иә, Димекең пенделерге деген 

кпе, ренішін ешқашан білдірмей, қайта 

олардан мың қайтара кешірім сұрайтын 

ғажайып адам еді... 

Жазушы кітабын жұлдызы жанған 

Ақылбектің мерейі бәрінен биік, ол мәңгілік 

жарқырап тұрады деген ой-толғауымен 

аяқтайды...

КЕМЕҢГЕРДІҢ КЕМЕЛ БЕЙНЕСІ

Тау қопарған толағай немесе 

қарапайымдылық қағидасы

Кітаптың бас кейіпкері ақылы асқан 

Ақылбек (Дінмұхамед) болғандықтан ав-

тор атақты партия қайраткерінің бейнесін 

жан-жақты ашады. Алдымен бұл кісі адамға 

деген махаббаты мен сүйіспеншілігінде шек 

жоқ ерекше ғажайып тұлға. Кейіпкерінің 

бұл қасиетін автор былай суреттейді: «Адам 

баласын сүю, оған сену – егер жүрегің 

қалап тұрса онда саған бәрі де қиын емес» 

деп  Ақылбектің  бұл қағиданы жас кезінен 

ұстанатынын айтады. «Адамды сүю, оған 

сену оның рухани нормасына  айналған» 

деп қайырады. Кісілік пен шапағат жайында 

жазушы Димекеңнің Шәкен Айманов-

пен сұхбаттасып, сырласқанын келтіріп, 

зі де біраз толғанады. Дінмұхамедтің 

( А қ ы л б е к т і ң )   қ а й ы р ы м д ы л ы ғ ы   м е н 

қ а р а п а й ы м д ы л ы ғ ы н д а ,   ж а н а ш ы р л ы қ 

мінезінде  неге болатын біраз шынайы 

оқиғаны мысалға келтіреді. 

Бір жылы Димекең Ташкентте үлкен 

салтанатты жиынға қатысады. Үкімет үйіне 

жақын бір к шеде серіктерімен келе жатып, 

далада киімі кір-қожалақ, сақал-мұрты 

скен, к зі кіртиген ғаріп-міскінге к зі 

түседі.  зіне таныс бұл адамды шырамыта-

ды. Бұрылып қасына келіп, «әй, сен Ықылас 

емессің бе?» деп сұрайды. «Иә, мен сен 

айтқан Ықыласпын» деп тілі күрмелген ол 

(жартылай мас) Димекеңе бажырая қарап, 

бірдеңе деген болады. Ақылбек (Димекең)  

қасындағылардың біріне «мына кісіні қонақ 

үйге апарып, жуындырып-киіндіріңдер. 

Шығын менің есебімнен болады» деп 

тінеді. К шедегі қайыршыға қайырылған 

бастықты сыртынан біреулер к ріп тұрады. 

Кешке қонақүйге келген соң бұрын 

Мәскеуде бірге оқыған, кейін соғысқа 

қатысқан, соңында әйелі  ліп, отба-

сы бүлінген байырғы досы Ықыластың 

тағдыр тәлкегіне түсіп, уайым-қайғыдан 

ішіп кеткенін біледі.  бден әңгімелесіп, 

сырласып, болған жайларды білген соң, 

бұрынғы досының қаңғырып қалғанын  з 

к зімен к рген ол оны  зімен бірге Алматыға 

а л ы п   к е т е д і .   С й т і п ,   о н ы   Қ а з а қ с т а н 

астанасындағы бір мекемеге бастық етіп, 

тағайындайды. Міне, қайырымды партия 

Академик, техника ғылымының док-

торы Д.Қонаев кеніштерде кен  ндіру 

үшін қопарылыс жасаудың теориясы мен 

тәжірибесін жасаған және оны  ндіріске 

енгізген ерекше ғалым екенін к пшілік біле 

бермейді. Тау-кен ғылымы саласындағы  осы 

ндірістік ілім жайында Д.Қонаев былай 

дейді: «Қопарылыс айтуға оңай болғанымен, 

іс жүзінде жан түршіктіретін орасан зор күш, 

оны адам баласының күнделікті тіршілігіне 

қажетті игілік жолында іскерлікпен пайда-

лана білу үлкен  нер». 

А д а м з а т   т а р и х ы н д а   б ұ р ы н - с о ң д ы 

жойқын тау қопару болған емес. Бұл 

техникалық құбылыс, айтары жоқ қауіпті 

қопарылыс Қазақстанда Д.Қонаевтың  з 

ұсынысымен, тікелей басшылығымен жа-

салды. Тау-кен ісіндегі ғылымның ғажайып 

жетістігі сол кезде әлемді елең еткізді. 

Алатаудың екі қапталындағы биік тау жота-

сы» қопарылыс арқылы жарылып (діттеген 

жерге) түсіп, селге қарсы тас-б гет жасал-

ды. Тасқынды қолдан жасалған құрылыс 

емес, таумен б геген Димекең ақыл-ойы 

туралы ақын Жұбан Молдағалиев «Мың 

күндік, мың кісілік зор жұмысты бір се-

кундта атқарды» деп таңдана жырлайды. 

Зор, жойқын қопарылыс жасаған адамды 

қаһарманға теңейді. Медеу шатқалында  

аңызға айналған «тау б гесін» елу жыл  тсе 

де Алматыны селден әлі сақтап тұр.

Сол дәуірдегі ғылым мен техникадағы 

әлемдік жетістік туралы айтқанда Нобельдік 

сыйлық Димекең бастаған және оны 

қолдаған ғалымдарға берілуі тиіс еді. 

Ақылбек Айболмен бір жеке қалғанда 

кейбір қаламгерлер «қазақ әдебиеті мен 

мәдениетінің алтын ғасыры»  тіп кетті деп 

текке айтпаса керек. 

Ұ л ы   ж а з у ш ы   М ұ х т а р  

у е з о в т і ң 

шығармалары әлемнің к птеген тілдеріне 

аударылды. Жазушы Халықаралық Лениндік 

сыйлыққа ие болды. Қазақ кітаптары 

ағылшын, француз, неміс, испан, араб, 

түрік, парсы тілдеріне аударылды. Ал-

матыда руханият мәселелеріне қатысты 

халықаралық мәслихат-жиындар  тті. 

Жазушы  зінің күнделік дәптеріне 

былай деп жазады: «Бүгін мен Ақылбек 

Ахметжанұлының қабылдауында ресми 

түрде болдым. Айтуға аты тым ұзақ – Азия 

мен Африка елдері жазушыларының бесінші 

конференциясы ұйымдастыру комитетінің 

тапсырмасымен келдім оған» деп Алматыда 

ткен әйгілі халықаралық мәслихаттың 

қалай ашылғаны жайында баяндайды. «Ең 

алдымен, осы конференцияны Алматыда 

ткізудің идеясын бірінші боп айтқан 

Ақылбек екенін ұмытпай, оған осы идеясы 

үшін және конференцияны дайындауда бізге 

к рсеткен к птеген к мегіне алғысымызды 

айттық». Егер Ақылбек қамқорлық жаса-

мағанда мұндай халықаралық жиынның  туі 

екіталай болар еді деп ой түйеді. Иә, ол кезде 

Политбюро мүшесі Д.Қонаев КСРО-да  зі 

жеке шешім қабылдай алатын үлкен билік 

дәрежесіне к терілген болатын. Қазақстан 

үшін Димекең к терген, ұсынған мәселелер 

Мәскеуде түгелдей шешілетін. Сондықтан 

жетпісінші жылдары  ткен жазушылардың 

халықаралық Мәслихаты Димекең есімімен 

байланысты екені тарихта  шпестей болып 

қалды. Қаламгер кітабында осы мәслихатты 

ашқан, Д.Қонаев серіктерінің бірі, белгілі 

қоғам және мемлекет қайраткері Бәйкен 

шімовтің атын бүркелемей лауазымын 

толық к рсетіп, ой толғайды. Айтпақшы, 

кітапта сол кездегі біраз әйгілі тұлғалардың 

аты-ж ндері толық аталады.  йткені деректі 

шығарма ғой. Осы мәслихатта әлемнің әр 

тұсынан келген қаламгерлер әл-Фараби, 

Дулати, Бұхар жырау, Махамбет, Абай, 

Шоқан туған қасиетті топырақты басып, 

Қазақ елімен танысқандары үшін  шын риза 

болып, Алматыдан аттанады. 

Мәслихат біткен соң таудағы Димекеңнің 

саяжайында қаламгер түннің бір уағына дейін 

қайраткерінің адами, кісілік келбеті осылай 

дәлелденеді. 

Ақылбектің адамдарға жасаған жақсы-

лықтары айта берсе к п-ақ. 

Бір жылы Шығыс Қазақстан облысы-

на келгенде жайлауда киіз үйде отырған 

шопанның үйіне кіріп, қымыз ішеді. 

ңгімеден-әңгіме шығып, шопан был-

тыр оқуға барған ұлының институтқа түсе 

алмағанын с з арасында айтып қалады. 

Ақылбек к мекшісіне баланың аты-ж нін 

толық жазып ал деп ымдайды. Шопан 

әңгімесін тыңдап, тұрмысымен танысып, 

кетерде қойшыға қарап: «Ақсақал балаңыз 

келесі жылы Алматыға келсін, оқуға түседі» 

деп уәде береді. Басшының бірауыз с зі 

тиісті адамдарға жетіп, шопанның баласы 

келесі жылы оқуға түседі. Димекең  мірінде 

бұл тектес оқиғалар жетіліп-артылады.

Кеңестік дәуірде 1970-1985 жылдар ара-

сында шын мәнінде Қазақстан гүлденеді. 

неркәсіп  сіп, мәдениеті айтары жоқ 

биікке к теріледі. Алпысыншы жылдардың 

с о ң ы н д а   Қ а з а қ с т а н   К а н а д а д а   т к е н 

ЭКСПО-ға қатысты. Онда әлемде теңдесі 

жоқ қарак л елтірісі к рмеде келушілердің 

назарын аударады. Кейін тағы бір елде  ткен 

ЭКСПО-ға Қазақстанда жасалған бұйымдар 

к рсетіледі.  рине, жеке тәуелсіз мемле-

кет емес, Одақтас Республикалардың бірі 

ретінде елдің әлемге белгілі болуының бұл 

бастамасы еді.

М е н   з і м   Ж а п о н и я н ы ң   н д і р і с 

техникаларының Алматыда  ткен к рмесін 

к зіммен к ргем. Яғни Жапония сияқты 

о л   к е з д е   т е   д а м ы ғ а н   е л д і ң   н д і р і с 

техникаларының Қазақстанда к рсетілуі 

бұл Республика үшін абырой, мақтаныш 

болғаны дәлелдеуді қажет етпесе керек.  

жүктеу/скачать 15,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: