А. А. Айдарбекова магистр, аға оқытушы, Н. А. Сәндібаева п.ғ. к., доцент м а
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАРДЫҢ КҤЗДІК БИДАЙ СОРТТАРЫН
жүктеу/скачать 4,01 Mb. Pdf көрінісі
|
|
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАРДЫҢ КҤЗДІК БИДАЙ СОРТТАРЫН ӚСІРУДЕГІ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ М.С.Курманбаева – б.ғ.д., доцент м.а. (Алматы қ., Қазмемқызпу) Аннотация: Мақалада ашық - каштанды топырақты егістік танаптарында кӛп факторлы жүргізілген тәжірибе барысында, осы аймаққа аудандастырылған күздік бидай сорттарын ӛсірудегі экологиялық факторлардың маңыздылығы айқындалған. Түйін сӛздер : күздік бидай, себу мӛлшері, себу мерзімі, ӛнімділік, тыңайтқыш Соңғы жылдары біздің елімізде күздік бидайдың интенсивті кӛптеген сорттары шығарылды. Бұл сорттар сыртқы орта жағдайына талаптары бойынша және биологиялық қасиеттері жағынан бір-бірінен ерекшеленеді. Сондықтан, оларды ӛсірудің агротехникасы олардың биологиялық ерекшеліктерін ескере отырып және ӛсіру ортасының экологиялық жағдайын да есепке ала отырып жүргізілуі тиіс. Жаңа сорттар агротехникаға ескі сорттармен салыстырғанда кӛбірек талап қояды [1]. Жыл сайын жоғары сапалы мол түсім алу үшін осы сорттардың жеке ерекшеліктерін ескеруіміз қажет. Қазіргі күздік бидайдың интенсивті сорттары ӛздерінің потенциалдық мүмкіншіліктерін ӛсуге қолайлы жағдайда ғана кӛрсете алады, ал қолайсыз жағдайда түсімділікті тӛмендетіп жібереді [2]. Дәнді дақылдардың ӛнімділігін арттыруда жоғары ӛнімді сорттардың рӛлі ерекше маңызды. Интенсивті сорттардың ерекшелігі олар жоғары агрофонда рекордтық ӛнім бере алады. Ал, тӛмен агротехникада олардың кәдімгі сорттардан еш айырмашылығы болмайды және олардан да тӛмен ӛнім беруі ықтимал [3]. Практикадан белгілі барлық сорттар ӛсірудің бірдей жағдайында әртүрлі ӛнім беретіндігі. Біреулері - аз ӛнім берсе, келесісі - ауруға оңай шалдығады, басқасы - қысқы суықты нашар кӛтереді, біреулері - құрғақшылыққа тӛзбейді немесе тұрақты жоғары ӛнім бере алмайды [4]. Сондықтан зерттеу жұмысының мақсаты күздік бидайдан жоғары тұрақты ӛнім алу үшін экологиялық факторлардың маңыздылығын айқындау болып табылады. Зерттеу объектілері және әдістері. Алматы облысы, Қарасай ауданында ашық - каштанды топырақты егістік танаптарында кӛп факторлы жүргізілген тәжірибе барысында, осы аймаққа аудандастырылған күздік бидай сорттары алынды: Алмалы, Эритроспермум 217, Эритроспермум 317, Эритроспермум 256, Эритроспермум 596, Лютесценс 42, агротехника осы аймаққа жалпы қабылданған. Ылғалмен қамтамасыз ету жағдайына байланысты жылына 1-2 вегетациялық суару жүргізілді (нормасы 400-500 м³/гектарына). Зерттеу нәтижелері. Күздік бидайды ӛсіруде ең маңыздысы топырақтық - климаттық жағдайды, биологиялық ерекшелігін, агротехниканы қолдануды есепке ала отырып, оптимальды себу мерзімін анықтау болып табылады. Себу мерзімінен ӛсімдіктің күзгі ӛсу мен дамуы, ӛсімдікте пластикалық заттардың жинақталуы, олардың ауруға және зиянкестерге тӛзімділігі және қыстап шығудың қолайсыз жағдайы тәуелді болады. Себу мерзімі мен оның мӛлшері-күздік бидай ӛсіруде басты факторлар болып табылады. Ауыл шаруашылығында себу мӛлшерінің қолайлысын таңдап алу және мерзімінің дұрыс уақытын білу негізгі міндеттердің бірі. Егісте ӛсімдіктер санына негізінен себу мӛлшері әсерін тигізеді, ал жиналған масақтың санын анықтауда басты рӛлді себу мерзімі атқарады. Бұл факторлар жалпы түсімнің 82%-н қамтамасыз етеді. Себу мерзімі ӛз кезегінде кӛптеген жағдайларға - алғы егіс, сорт, топырақ жағдайы, оның ылғалдылығы мен құнарлығы және температуралық режимге тәуелді. Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013 167 Бидайдың интенсивті жаңа сорттары басқа сорттарға қарағанда кеш егілгенін қалайды, олар ерте егілсе тез дамып, кӛптеген аурулардан және сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларынан тӛзімділігі нашарлап кетеді. Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік шығысында күздік бидайды себу мерзімі сорттардың биологиялық ерекшелігіне байланысты дифференциацияны талап етеді. Дәнді дақылдарды ӛсіру шаруашылықтарында кӛп ауданды жерлерде егу техникаларының жетіспеушілігінен аз уақытта барлығын сеуіп шығу мүмкін болмайды, кейде кыркүйектің басынан қарашаның ортасына дейін баруы мүмкін. Осыған байланысты күздік бидай сорттарының дұрыс дифференциациясының қажеттілігі туындайды. Себу мерзіміне байланысты түсімділік ұлғаюының ӛзгерісі кӛбінесе себу мӛлшеріне және күздік бидайдың минералды қоректенуіне және ӛсірілген сорттардың биологиялық ерекшелігіне тәуелді. Біздің зерттеген сорттарымызда әртүрлі себу мерзімінде және себу мӛлшерін кӛбейткен сайын оның ӛнімділігі тӛмендей түсті, Алмалы, Лютесценс 42 Эритроспермумнің 217, 317, 256, 596 сорттары 20.10 күні себілгенде және себу жиілігі 1,5-2,5 млн дән болғанда жоғары ӛнімділікті кӛрсетті, ал ерте 20.09 күні және себу мерзімі 2,5 -5,5 млн дән болғанда тӛменгі ӛнімділікті кӛрсетті (1-сурет). жүктеу/скачать 4,01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|