А. А. Айдарбекова магистр, аға оқытушы, Н. А. Сәндібаева п.ғ. к., доцент м а
жүктеу/скачать 4,01 Mb. Pdf көрінісі
|
| 0,00
25,00 50,00 75,00 100,00 125,00 150,00 175,00 200,00 Алмалы Эрит-317 Л 42 Эрит-217 Эрит- 596 Эрит- 256 20.10. 1,5- 2,5млн 20.09.2,5- 5,5 млн 20,10 2,5-5,5 1-сурет. Себу мерзімі мен себу мӛлшерінің ӛнімділікке әсері Күздік бидай ӛсімдігінің ерте кезеңінде морфологиялық, анатомиялық құрылымын зерттеу арқылы қандай ӛнімділік алуға болатындығына диагностика жасауға болады. Сорттарды себудің мӛлшерін айқындау үшін кӛптеген факторларды ескеру қажет. Себу мӛлшері себу мерзіміне және егу тәсіліне, алғы егіске, егісті күту технологиясына топырақ құнарлығына және басқа факторларға тәуелді. Ӛте сирек немесе ӛте жиі себілген жағдайда жоғары ӛнімді сорттар жоғары және тұрақты ӛнімділік бере алмайды. Біздің зерттеуге алынған жоғары ӛнімді сорттар болғандықтан себу мӛлшері 110 кг гектарына алынды. Зерттеу барысында себу мӛлшерінің оптимальды мӛлшері әр сортта әртүрлі болатындығы байқалды. Күздік бидайдың сабақтары ӛте сирек немесе ӛте жиі ӛскенде жоғары және тұрақты ӛнімділік алуға кепіл бола алмайды. Күздік бидайдың жоғары ӛнімділігі басты екі жағдайға байланысты: уақытында шыққан ӛскіндер - олардың қыстап шығуына және жақсы ӛсуіне ықпал етсе; уақытында ӛсімдікті сумен қамтамасыз ету, күзгі ылғал және кӛктемгі кезеңде қажет ылғалмен қамтамасыз етілуі. Жоғары және тұрақты ӛнімділік алу үшін суаруда ең маңыздысы сорттар болып табылады, олардың жоғары ӛнімділігі, қысқа тӛзімділігі, құрғаққа және ауаның жоғары температурасына тұрақтылығы, жапырылуға тӛзімділігі және жоғары ылғалмен қамтамасыз етілуге бейімделуі. Тәжірибе барысында күздік бидай Алмалы сортының жапырақ кӛлемінің ауданына себу тәсілдерінің, қатарлап, кең жалдап, жалға екі қатарлап себу, жалға үш қатарлап себу мӛлшерлерінің әсері 1-кестеде кӛрсетілген. Себу мӛлшері артқан сайын 5 млн. дән гектарына болғанда, түптену кезеңінде 22,4 мың м/га, түтіктену кезеңінде 33,1 мың м/га, 168 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 масақтану кезеңдерінде жапырақ ауданы 60 мың м/га-на артты, ал сүттену кезеңінде 20,6 мың м/га-на күрт тӛмендеді. Себу мӛлшерінің 1,5 млн. дән болғанда 17,3, 28,9, 48,1, 15,9 мың м/га ауытқып отырды. Сондықтан, 5 млн. дән сепкенде шығатын шығынды салыстырсақ, 1,5 млн. дән сепкен тиімді екендігіне кӛз жеткіземіз (1-кесте). 1-кесте Ӛсімдіктің ӛсіп-ӛну кезеңіндегі жапырақ ауданының себу тәсіліне және тұқымның себу мӛлшеріне байланыстылығы Сорт Себу тәсіл Себу мӛлшері Ӛсу кезеңдері түптену түтіктену масақтану Сүттеніп пісу Ал м ал ы Қатарлап 5,0 23,8 33,1 60,8 20,6 Кең жалдап 4,0 22,4 32,1 53,9 18,5 Жалдап екі қатарға 1,5 17,3 28,9 48,1 15,9 2,5 19,3 30,6 51,6 16,5 3,5 20,6 31,5 53,8 17,6 Жалдап үш қатарға 1,5 15,7 26,2 39,0 13,1 Жалау жапырақтың ауданы ӛнімділікпен оң корреляцияда болатындығы белгілі, неғұрлым жапырақ ауданы үлкен болса, фотосинтез жүретін аудан үлкейеді, фотосинтез қарқынды жүретін болса, ӛнімділік артуына ықпал етеді, әсіресе бидайдың жалау жапырағының ӛнімділікке әсері жоғары болатындығы дәлелденген, біздің зерттеу нәтижесі оны нақтылай түседі. Суару тәсілінің ӛнімділік қалыптасуына айтарлықтай әсер ететіндігі айқындалып және оның сорттың биологиялық ерекшелігіне минералды қоректенуіне және себу мӛлшеріне байланыстылығы белгілі болды. Жалдағы арық арқылы суаруда себу мӛлшерінің ӛнімділік қалыптасуға қатынас пайызы артатындығы анықталды. Суарылатын ашық каштанды топырақта ӛскен күздік бидайдың ӛнімділігінің қалыптасуына зерттелген факторлардың қатысуының пайыздық ӛзгеруі келесідей: - сорттар – 12,3%, тыңайтқыш – 70,7% және себу мӛлшері – 4,5% себу мерзімі ерте болғанда; -сорттар – 21,2%, тыңайтқыш– 57,5% себу мӛлшері – 4,3% себу мерзімінің кеш болуы. Статистикалық талдау мәліметтерінен, күздік бидайдың ӛнімділігінің қалыптасуы біріншіден минералды қоректену жағдайына, екіншіден сорттардың биологиялық ерекшелігіне және себу мӛлшеріне тәуелді екендігі мәлім болды. Ашық каштанды топырақта сорттың ӛнімділік қалыптасуына қатынасу пайызы және олардың рӛлі суарылған жағдайда себу мерзімі кеш болғанда жоғарылайтыны айқындалды. Сонымен оңтүстік және оңтүстік шығыс Қазақстан жағдайында күздік бидайды себудің оптимальды мерзімі 20 қыркүйектен 5 қазан аралығында сорттардың биологиялық ерекшелігіне қарай анықтау қажет. Себу мӛлшерін жоғарылатқан сайын, борозда арқылы суару тиімділігі арта түседі, ӛнімділік 4-11 ц/га-ға ӛседі. Зерттеу барысында Алмалы сорты ерекшеленіп, ӛнімділігі суару тәсіліне орай арта түсті. ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1. М.С.Қапасова, А.К.Сарқытбаева «Жаңа технологиямен ӛсірілген бидайдың морфо - анатомиялық құрылысына экологиялық факторлардың әсері» // Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті Хабаршысы // №1, 2009,Алматы. Б.180-185 2. М.С.Қапасова «Жаңа Мексикалық технологияның күздік бидайдың морфо- анатомиялық құрылысына әсері» //Известия вузов//№1, 2009, Бишкек. Б.304-310 3.Масанобу Фунуока «Революция одной соломинки» (Введение внатуральное земледелие) 2008г. http://www.ganeymoledet.org Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013 169 4.Д.А.Сыдық, М.А.Сыдықов «Оңтүстік Қазақстан жағдайында күздік бидайды топырақты ӛңдемей тікелей егудің экономикалық тиімділігі» Жаршы, №2, 2009, Б.40-43. РЕЗЮМЕ Формирование урожая озимой пшеницы зависит в первую очередь от условий минерального питания, затем биологических особенностей возделываемых сортов и незначительно от нормы высева семян. При этом на светло-каштановой почве доля участия сорта в формировании урожая значительно выше, чем на лугово-сероземной почве. Повышается также роль сорта в формировании урожая при поздних сроках посева, особенно в условиях орошения. При определении сроков посева необходимо учитывать биологические особенности возделываемых сортов. SUMMARY The article deals with the importance of ecological factors in growing winter crop sorts. жүктеу/скачать 4,01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|