А. А. Айдарбекова магистр, аға оқытушы, Н. А. Сәндібаева п.ғ. к., доцент м а
БИДАЙ САРЫ ТАТЫН ЖІКТЕЙТІН АМЕРИКАНДЫҚ СОРТТАРДЫҢ
жүктеу/скачать 4,01 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- БИДАЙ САРЫ ТАТЫН ЖІКТЕЙТІН АМЕРИКАНДЫҚ СОРТТАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СИПАТТАМАСЫ
| БИДАЙ САРЫ ТАТЫН ЖІКТЕЙТІН АМЕРИКАНДЫҚ СОРТТАРДЫҢ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СИПАТТАМАСЫ Ж.С.Тілеубаева – б.ғ.к., аға оқытушы, Қ.Д.Маселбаева – ізденуші, Қ.А.Асқарбаева – оқытушы. (Алматы қ., Қазмемқызпу) Аннотация: Оңтүстік Қазақстан жағдайында алғаш рет америка сары тат сорт жіктегіштері зерттелінді. Жіктегіш сорттардың ауруға тӛзімділігі жасанды індет аясында ӛсімдіктердің вегетациялық кезеңдерде бағаланды. Түйін сӛздер: Сары тат, Питомник, Тӛзімділік, Сары тат сорт жіктегіш, Зақымдану. Сары тат (қоздырғышы - Puccinia srtriiformis f. sp.tritici ) әлемде бидай ӛсірілетін барлық егістік аймақтарда кең таралған қатерлі ӛсімдік ауруы. Сары тат ӛсімдіктің жапырақ тақтасын зақымдап, ассимиляциялық әрекетін нашарлатады, осы себептен физиологиялық процестері бұзылып, масақ ұзындығы қысқарады, бидай масағындағы масақшалар саны, масақтағы дән саны, дән мӛлшері және салмағы азайып, бидай сапасы және егін түсімі кемиді. Ӛсімдіктің тіршілікке қабілеттілігін тӛмендетеді немесе оның функцияларын бұзады. Осының салдарынан ӛсімдікте ассимиляция процесі бұзылады, тамыр жүйесінің дамуы, масақтағы масақша саны, масақтағы дән саны, дән массасы, сабақтың беріктігі кемиді, құрғақшылыққа және қысқа тӛзімділігі тӛмендейді [1]. Сонымен қатар зақымдану салдарынан ӛсімдік бойы, сабағының жуандығы және тамырының дамуы қысқарады, нәтижесінде тамырдың қоректік заттарды топырақтан сіңіруі қиынға айналады. Індет неғұрлым күшті болғанда зақымданған жапырақ күні бұрын ӛліп қалады, ӛсімдіктің ӛсуі және дән түзуі тӛмендеп, егін түсімінің кемуі 70-80%- ке жетеді [2]. Дән ӛнімінің қатты кемуі сары таттың сабақты зақымдануынан туындайды. Әдетте бұған жапырақтың, жапырақ түтікшесінің, масақ қабықшасының және масақ қылтанағының зақымдануы бастама береді, масақ астындағы сабақтын зақымдалуы егін түсімінің жойылуына дейін әсерін тигізеді [3, 4]. Тат ауруларынан ӛсімдікті қорғаудың экологиялық жағынан таза, экономика жағынан тиімді әдісі бұл ӛндіріске тӛзімді сорттарды ендіру. Селекцияда жетістіктерге жету үшін патоген расасына немесе тұтас популяциясына қарсы тиімділігі жоғары тӛзімді генді білу керек, сонымен қатар ол геннің ұзақ сақталуы жиі қадағаланып тұру қажет [5]. Материалдар және әдістер. Зерттеу материалдары ретінде америка сары тат сорт жіктегіштері пайдаланылды. Тәжірибе институттың тәжірибелік танап жағдайында жүргізілді. Танаптық жағдайда әр сорт тӛрт қатардан ені 1м, қатар арасы 20 см болатын мӛлтектерге қолмен егілді. Әр питомниктің шеткі жағасына індет кӛзі ретінде Богарная 56, Стекловидная 24 және ауруды қабылдағыш сорт Morocco егілді. Түптену фазасында бидай сорттарына бүрку әдісі бойынша сары тат уредоспорасы жұқтырылды. Сары татпен зақымдануды есепке алу бақылау сорттарында ауру дамыған кезде Гасснер және Штрайб кӛрсеткіші бойынша ұпаймен, Петерсон кӛрсеткіші бойынша пайызбен (%) жүргізілді. Нәтижелер және талқылаулар. Танап жағдайында американдық доктор Ченнен келіп түскен сорт жіктегіштердің ӛсімдіктің вегетация кезеңдерінде сары тат аруына тӛзімділігі зерттелінді. Зерттелінген сорт дифференциаторлар арасынан Paha (Yr Pa1, Yr 174 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 Pa2, Yr Pa3), Druchamp (Yr3a, Dru1, Dru2, HTAP), Riebesel 47/51 (Yr9), Produra (Yr Pr1, Pr2) дамудың барлық кезеніңде ауру қоздырғышқа иммунды болды. Түптену және сабақтану кезінде тӛзімді болған Heines VII (Yr2, Yr HVII), Moro (Yr10, Yr Mor), Yamhill (Yr2, Yr4a, Yr Yam), Tyee (Yr Tyee), Tres (Yr Tr1, Yr Tr2) сорт жіктегіштер масақтану кезінде сары татпен 2/10-2/40 орташа тӛзімділік деңгейінде зақымданды. Lemhi Yr21, Chinese 166 (Yr1), Lee (Yr7, Yr22, Yr23), Express (HTAP resistance), Yr8, Yr9, Compair (Yr8, Yr19) сорт жіктегіштерінің масақтану кезінде патогенмен зақымдануы 3/40-3/80 кӛрсеткіш деңгейін қамтыды. Fielder (Yr6, Yr Fie) және Hyar (Yr17) дамудың барлық кезеңінде ауруға тӛзімсіздік байқатты. Бұл сорт жіктегіштерінің сары татпен зақымдануы масақтану кезінде 4 балл, 80-90% болды (1-кесте,1-сурет). 1-кесте жүктеу/скачать 4,01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|