Аницков И. Қазақ батыры Жанқожа Нурмұхамедов. - 1 4

1 6 6
4-ТАРАУ. Батыр - әлеуметтік-мәдени категория
«Ант беру» де батырлардың бұлжымай орындалуы тиіс коде- 
кстерінің бірі. Ант беру дэстүрінің дэстүрлі қазақ қоғамында бір- 
неше түрлері болған. Зерттеуші Ш.Е. Картаева ант беру дәстүрі- 
нің түрлерін төмендегідей топтастырған:
1. «Ат құйрығын түйісу» - серттен қайтпаудың шартты белгісі. 
Ертеде қарулас қол жорыққа аттанарда аттың жал-қүйрығын түю 
арқылы өзара анттан айнымасқа серттескен. Түркі тілінде «түй» 
сөзі ант, серт сөздерімен ауысады.
2. «Ат күйрығын кесісу» - айырылысып бітісу. Қазақ батыр- 
лары жауынгерлік дәстүр бойынша әскери іске, басқа мэселеге 
болсын уағдаласса «ат тізесін қостым», ал келіспей қалса «ат қүй- 
рығын кестім», - деп кеткен.
3. «Ақ үйлі аманат» - екінші рет сол елге шапқыншылық жаса- 
мауға берілген уэде442 Жоғарыда айтылған «ат қүйрығын кесісу» 
принципінің басты мағынасын анықтауда қазақта ер адам қайтыс 
болғанда оның мінген атын құйрық-жалын кесіп, бір жылдан ке- 
йін оны сол адамның асын бергенде соятын дәстүр болғанын атап 
өту керек деп есептейміз.
Қазақ халқының ұлттық дәстүрінің бірі бата беру де батырлар- 
дың салт-дәстүрлерімен ұштасып жатыр. Батырлар үйден атта­
нарда батагөй әулие ақсақалдардан, ата-анасынан, үрысқа түсер 
алдында хандардан немесе үлкен батырлардан рүқсат сұрап, бата 
алғаны туралы жыраулардың шығармаларында да батырлар жы- 
рында жиі айтылады. Мысалы, Әйтеке би Арал батырға мынадай 
бата береді:
«Шеге тағаны сақтайды, 
Таға тұлпарды сақтайды, 
Тұлпар ерді сақтайды,
Ер елді сақтайды»443
Тағы бірде, Балта батырдың баласы Қармыс батыр Әжібай
442
Картаева Ш.Е. Қазак халкынын әскери өнері жэне жауынгерлік дәстүрі ( XV-.W 1 ғг.).

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: