А. И. Исаева Қазақ халқындағЫ

1 8 6
4-ТАРАУ. Батыр - әлеуметгік-мәдени категория
ны туралы зерттеулерге көз салсақ, оны ұрлық-қарлық, тонау, тек 
жылқы ұрлау сияқты түсініктермен байланыстыру басым болта­
ный көреміз. Дегенмен барымта дәстүрлі құқық ережесі ретінде 
қарастырылады492
Біз барымтаның негізгі ұғымы ұрлық емес, оны дэстүрлі қо- 
тамдағы құықтық ереже ретінде қарастыра отырып, батырлардың 
тәрбие мектебіндегі орны туралы ғана сөз қозтамақпыз.
П. Александров күнделікті жай заттардың өзін ұрлау үлкен 
айып, ал «барымта» деп аталатын жылқы ұрлап әкелу мықтылық 
пен ерлік саналады, 493 - деп жазады. Сондықтан барымтаға каты- 
су қазақ батырларының шыңдалуының негізі болтан. Осы орайда 
XIX гасырдагы орыс зерттеушісі П.Е. Маковецкий «барымтада 
көзге түскендер батырлар қатарын көбейтіп, оларга барыс, қабан 
деген атақтар берілуде»,494 - деп жазады.
Зерттеуші А.У. Тоқтабай: «барымта көшпенділер қогамын- 
дагы батырлар институтының бейбіт уақыттагы әскери дайын- 
дыгы, қазіргі тілмен айтсақ, «военное ученье» сияқты болтан. 
Себебі, XIX гасырдың өн бойында қазақ жерінің сыртқы жауы 
жок, орыс әскерімен қорлантан. Ертедегі әскери демократия 
жаугершілік заманды аңсаган көшпелі рух - барын барымтадан, 
жылқы ұрлаудан алады», - дей келе, қазақ батырларының ба­
ры мта дәстүрін, мэселен, өз туын, ел, тайпа туын алып шық- 
патанын, өзіндік ырым-жоралгыларын қатаң сақтаганы туралы 
мәліметтер келтіреді 495.
Егер батыр атанудың басты талаптары айқайлап шепті бұзу 
мен ту ұстап жауга шабу жэне жекпе-жекте жау батырын өлтіру 
десек, дәстүрлі қазақ қотамындаты батырлықтың ең жогарты өл- 
шемі оның есімінің ұранга айналуымен жэне ірі согыстар кезінде 
ту ұстау қүрметіне ие болуымен тікелей байланысты болды.

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: