Қаназов М. Жанкожа батыр // Жұлдыз. - 1991. - № 12. - 142-143 бб

1 3 0
2-ТАРАУ. XVIII - XIX ғасырдың алғашкы жартысындағы қазақ қогамында ...
«Табысуға келмесең,
Тұрысатын жеріңді айт»352,
- деп кесіп айтатын болған. Елшілер алдына қойылған мақсат- 
тарды толық жүзеге асыруда түрлі әдістерге жүгінген. Бірде олар 
қарсыласын жалған ақпарат беру арқылы қорқытса, енді бірін- 
де айғайлап ашу шақыру арқылы өздерін айбатты етіп көрсетіп, 
жауларынан үстем болуға тырысты353 Сондықтан да аса маңызды 
мәселелер көтерілетін елшілікке көп жағдайда тэжірибесі мол, әк- 
кі тұлғалар жіберілетін. Қазақ хандығының көрші елдермен елші- 
лік қарым-қатынастарының шынайылығын бейнелі түрде айқын- 
дайтын тарихи аңыздар шоғыры бар. Оларда қазақ елшілері бірде 
қисынсыз талап қойған Ежен ханға барса, келесі бірінде жүртқа 
ойран салған қалмақтарға қаймықпай барып, ел мерейі мен абы- 
ройын асқақтатады. Тағы бірде байлығы мен сән-салтанатына 
масаттанған Бүхара ханына барған қазақ елшілері өз халқының 
тұрмыс-тіршілігінің артықшылығын, басшысының асыл тегін та- 
нытып қайтады. М әселен, ел арасындағы аңыз бойынша Тоғаныс 
батыр ел қамымен Қоқан еліне елші болып барады. Бек батырдың 
дегендеріне ешбір дау айтпай мәселені шешіп береді. Бұған аң 
таң болған бек нөкерлері: «Сізге не болды? Жалғыз қазақтың айт- 
қандарына келісе бердіңіз ғой» - дейді. Сонда бек: «Мен келісе 
берейін деп келісті ғой дейсіңдер ме? Сарайға батырдан бұрын 
екі жолбарысы кіріп, екі иығыма аяқтарын салып тұрды ғой», -
деп жауап қайтарады354 Негізінен алғанда елшілік билердің бас- 
ты қызметі болғанымен, батырлардың да өзіндік үлесі болғаны 
белгілі. Оны тарихи құжаттардан деректер келтіре отырып ашып 
көрсетсек. Бір мәліметтер бойынша Қайып хан Сібір губернато­
ры М. Гагаринмен келіссөздер жүргізуде елші ретінде батырлар- 
ды пайдаланған. Мәселен, Сапар жэне Итмәмет батырлар Қайып 
ханның атынан губернаторларға екі ел арасындағы сауда-саттык- 
қа байланысты елші болып барса, Байбек жэне Төлеубай батыр-

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: