А. М. Сма но ва Кө ке баева Г. К
-бөлім ТАРИХТЫҢФИЛОСОФИЯСЫ
жүктеу/скачать 1,19 Mb. Pdf көрінісі
|
Тарихи түсініктер мен терминдер сөздігі by Кокебаева Г.К. (z-lib.org)
| 3-бөлім
ТАРИХТЫҢФИЛОСОФИЯСЫ ЖӘНЕТЕОРИЯСЫСАЛАСЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫНТҮСІНІКТЕР МЕНТЕРМИНДЕР Та рих тың фи ло со фиясы – та ри хи про цес тің та би ға тын анық тау- мен, та ри хи бол мыс тың бас тау ла ры мен ір ге лі прин цип те рін, та рих тың мә нін із деумен, та рих тың ба ғыт та рын жә не кө пөл- шем ді лі гін ай қын дау мен, та рих та ғы объек тив ті лік пен суб ъек- тив ті лік тің ара қа ты на сын анық тау мен айна лы са тын фи ло со- фия лық бі лім нің бір са ла сы. «Та рих тың фи ло со фиясы – бү кіл бір тұ тас та ри хи про цесс, ар найы фи ло со фия лық тұр ғы да ғы ой- пі кір дің жә не тал дап-тү сін ді ру дің за ты на ай нал ған кез де гі та- ри хи ма те ри ал ға де ген ай рық ша көз қа рас» (Е.Б. Раш ковский). Та ри хи про цес тің та би ға тын анық тау, та рих тың мә нін із деу – та рих фи ло со фиясы ның ір ге лі (фун да мен таль дық) мә се ле- сі, та рих дам уын ың фи ло со фия лық кон цеп цияла ры осы сұ- рақ тар ға бер ген жа уап та рға орай жік те ле ді. Та ри хи про цес ті тү сін ді ру – бол мыс пен са на ның, ма те ри ал дық дү ние мен ру- ха ни өмір дің, ұжым (ха лық, топ) мен же ке адам ның та рих та ғы рө лі нің, т. с. с. ара қа ты на сын анық тау дың қан дай фи ло со фия- лық заң ды лық та ры на сүйене ді де ген мә се ле, со ны мен қа тар та ри хи про цесс үне мі прог рес ті түр де жо ға ры лау жо лы мен да- ми ма, әл де оның дам уын да қа лып та су, өр леу, құл ды рау, өшу, қайта жан да ну сияқ ты цикл дар бо ла ма де ген сұ рақ қа көз қа рас та ри хи зерт теу лер дің ме то до ло гиялық әді сін құ рай ды.
Та рих тың фи ло со фия сын екі са ла ға бө ле ді: бі рін ші сі – та- рих тың он то ло гиялық (субс тан тив тік) фи ло со фиясы; екін ші- 37 сі – та рих тың сы ни (ана ли ти ка лық) фи ло со фиясы. Та рих тың он то ло гиялық (субс тан тив тік) фи ло со фиясы мы на дай мә се- ле лер ді зерт тей ді: 1) та рих қоз ға лы сы ның та би ға ты, ерек ше- лі гі, се беп те рі жә не фак тор ла ры; 2) та рих та ғы қа жет ті лік тер мен кез дей соқ тық тар; та рих тың ба ғыт ты лы ғы жә не мә ні; 3) та ри хи про цес тің қоз ғаушы күш те рі; та ри хи да му дың жо- ба лық мо дель де рі; 4) та рих тың маз мұ ны мен ыр ға ғын; өт кен- нің, қа зір гі нің жә не бо ла шақ тың ара қа ты нас та ры ның си па ты; 5) та ри хи да му жол да рын таң дау мә се ле сі. Та рих тың сы ни (ана ли ти ка лық) фи ло со фиясы ның зерт теу өрі сі не мы на дай мә се ле лер кі ре ді: 1) та ри хи та ным ның та би ға ты жә не ерек ше- лі гі; та ри хи си пат тау дың ерек ше лі гі; 2) та рих ты тү сі ну жә не тү сін ді ру; ғы лым ға де йін гі жә не та ри хи ғы лы ми бі лім; 3) та- ри хи бі лім нің құн ды лық жә не мә де ни ма ңы зы; 4) та ри хи бі- лім де гі ра ционал дық жә не ир ра цио нал дық бас тау лар; та ри хи бі лім нің құ ры лы мы мен әдіс те рі; 5) та ри хи фак ті лер дің ор ны мен ма ңы зы; 6) та ри хи та ным да ғы де тер ми низм, ерік кү ші, т.б. мә се ле лер. Та рих тың он то ло гиялық (субс тан тив тік) фи- ло со фиясы ның зерт теу өрі сі та ри хи бол мыс қа қа тыс ты бол са, та рих тың сы ни (ана ли ти ка лық) фи ло со фиясы та ри хи са на ға, та ри хи та ным ның ло ги ка сы на қа тыс ты екен ді гін көр се те ді (та рих тың сы ни не ме се ана ли ти ка лық фи ло со фия сын гно се- оло гиялық ба ғыт деп те атай ды).
Та рих тың субс тан тив тік жә не ана ли ти ка лық фи ло со- фиясы тү сі нік те рі нің мә ніне жә не та рих фи ло со фиясы мен та рих тың ара қа ты на сын анық тау мә се ле сі не тоқ та лайық. Ар- тур Дан то та рих фи ло со фиясы мен та рих тың айыр ма шы лы- ғын бы лай ша тү сін ді ре ді: та рих фи ло со фиясы бү кіл та рих ты тұ тас тай қа рас ты рып, оның теория сын жа сай ды, ал та рих
жүктеу/скачать 1,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|