А. Т. Хусаинов агроэкология оқу құралы / Учебное пособие

Калий тыңайтқыштарына көбіне кездесетін мына тыңайтқыштарды жатқызуға болады: калий хлориді, калий сульфаты; дымқыл табиғи калий тұздарын, ең бастысы сильвинит т.б. Бұл тыңайтқыштар қоршаған табиғи ортаға жағымсыз әсер тигізуі мүмкін. Мысалы, сильвинитті өңдеуде галитті төгінділер, сазды-тұзды шламдар, сонымен қатар шаңды газ тастаулар құрылады. Тұзды төгінділер көп ауданды алып жатыр және топырақтармен жер асты сулардың тұздануының қайнар көзі болып келеді. Атмосфералық тұнбалардың арқасында тұздықтар құрылады, тұздардың ұстауы 300 г/л дейін жетеді. Олар жер асты суларға түсіп, булану процессі барысында үстіңгі қабаттарға түседі.

Сазды-тұзды шламдар сильвинитті кендердің күшті ластануын әкеледі. Оларды әдетте 20...40 м тереңдікте көмеді және ағаш бөгеттермен қоршайды. Осындай «қоймалар» орналасқан жерлерде топырақтардың тұздалуы және заболачивание болады.

Калий тыңайтқыштары балластық элементтерді құрайды (Сl, Na). Олар тыңайтқыштарды жоғарғы мөлшерде системалық қолдануда топырақта жиналуы мүмкін және де құнарлығын төмендетеді. Осы элементтер жер асты суларына түсе отырып, тұздардың концентрациясын жоғарлатады. 1990 ж В.Г. Минеев мәліметтері бойынша Ока өзенінде жер асты суларының концентрациясы С1 100 мг/л –ді құрайды, Nа – 15 мг/л.

Шымды-күлді топыраққа енгізілген тыңайтқыштардың Са құрамының өсуі: сабанды 4...5 рет концентрациясын жоғаржатады, және жоңышқа шөбінде 50-70%, картоп түйнектерінде және сұлы қоспасында – 50-10. Жайылым жерлерде С1 құрамы 60-20,0% дейін өседі, ылғалдың жері және басқа факторларға байланысты.

Калий тыңайтқыштарда мына металдар аз емес қауіпсіздік тудырады: Са, Нg, Pb, Al. Олар тірі организмдерде жиналуы мүмкін, жер асты суларға өтулері мүмкін және т.б.

Қоректену нәтижесінде өсімдіктерде бөлек элементтердің жиналуы және минералдың құрамның ауытқуы байқалады. Сондықтан К:Na қатынасы өсімдік азықтарына арналған норма шамадан асады (оптималды арақатынасы К:Na=5:1). Жануарларға калийдің қажеттілігі оның шөпте құрайтыны 0,03 – 0,10% (құрғақ затқа). К₂О құрамы тағамд 2,5-3,0% -тан астау керек, жайылым шөптерде калий көптігі Nа тапшылығына әкеледі. Малдың денсаулығын сақтау үшін құрғақ кормда Na концентрациясы 0,25 құру керек.

Калийдің жойылмауы үшін алдын алу шарттары және жоғарғы қабаттың ластануы және жер асты сулардағы калий тыңайтқыштарын топырақты өңдеуде өнгізу керек.

Органикалық тыңайтқыштарға минералдарды қосқанда олардың эффективтілігі органикалық және минералдық тыңайтқыштар бөлек қолданылғандағы қоректік заттарының эквиваленттілік мөлшері артың болады. Ауылшаруашылық дақылдардың өнімділігі үшін осы органо-минералдық тыңайтқыштар жүйесінің басқа агротехникалық жағдайлармен қосылуы негіз болады.