А. Т. Хусаинов агроэкология оқу құралы / Учебное пособие
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
| Фосфорлық тыңайтқыштар.
Фосфорлық тыңайтқыш ауыл шаруашылығында қолданған негізінде ең жеңіл өсімдіктермен жүтылатын су ерітетін түрлермен көрсетілген: суперфосфат және екі есе суперфосфатпен, сонымен қатар күрделі тыңайтқыштармен — аммофос, диаммофос, нитроаммофос, карбоаммофоскамен. Фосфор өте маңызды биогенді элементтерге жатады. Бірақ тірі организмдердің фосфорға сұрануы үлгілі 10 рет азырақ, азоттан гөрі, ол тек қана өсімдіктердің қоректену маңызды қайнары емес, сонымен қатар жалпы және энергия ауысуының процестерінде және энергия айырбастау негізгі рольдіойнайды, сонымен қатар қөбөю процессінде де. Толық құнды өнім алуына қолайлы жағдай туғызу үшін мынандай шартты жасау керек, топырақта қажетті қолайлы фосфор жеткілікті сандарында болған қажет. Бірақ 1/3 егіс үлгілі мына элемент аласа және өте аласа ұстауымен Қазақстан аудандары сипатталады.Сонымен қатар, егер азот дефицитін органикалық тыңайтқыштардың салуымен немесе атмосфералық азот бекітуімен компенсациялауға болады, ал фосфордың жеткліксіздігін тек қана минералды фосфор тыңайтқыштарды салумен ғана жоюға болады. Топыраққа фосфорлық тыңайтқыштармен көп мөлшерде улы элементтер енгізіледі. Ластайтын заттардың жоғары мөлшерімен, суперфосфат ерекшеленеді (Barrows, 1966), сонымен қатар, фосфорлық тыңайтқыштарда улы фтордың қосымдары болады. Фосфордың үлкен бөлімі тыңайтқыш ретінде қолданылады және топырақта қалады, дәл осылайсондағы болған Са, Al мен Fe байланыстырылады.Өткізілген зерттеулердің нәтижесінде табиғи фосфорлық радиоактивті элементтердінде — уран мен радийдің болғанын куәландырады. Сәйкес бар болатын бағалаулармен сәйкестіргенде, 1 т Р2О5 кейбір фосфорлық кендерде90 Sr 30...40 Kr болады. Фосфордың тыңайтқыш ретінде қолданылатын көп бөлшегі, оның құрамында Са, А1, Fе болғандықтан топырақта қалады. Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде табиғи фосфаттарда радиоактивті элементтер – уран мен радий бар екенін дәлелдейді. Белгілі бағалауларға сәйкес 1т Р2О5 –ға кейбір фосфорлы кендерде 30...40 Кr30 Sr – дан келеді. Табиғи фосфатты шикізатты белгілі қышқылдық әдіспен өңдегенде фтордың негізгі бөлігі (2...3 млн) және де стронций толығымен тыңайтқышта қалып, бірге топыраққа түседі. 1,5 % F –ды құрайтын суперфосфат өсімдікке қажетті осы элемент формаларының жиналуын тездетеді. Бақылау станциясына қарағана Раманский тәжірибелі станциясында топырақты фосфатты тыңайтқыштармен тыңайтқанда фтор екі есеге артық болған. Өсімдіктер үшін фтордың физиологиялық ролі әзірше толығымен қаралмаған сондықтан ақуыздың биосинтез және фотосинтез процесстеріне кері жерін тигізеді. Табиғи судың құрамында Р2О5 артқанда су объектілерінің эвтрофировалыққа әкеледі: қазіргі уақытта сол аймақтардағы су қоймалары мен көлдердегі балдырлар биомассасы ауылшаруашылық өнімінен басым болып келеді. Су қоймасына түскен 1 кг фосфордан 100 кг фитопланктон түзілетіні анықталған, ал суда фосфордың концентрациясы 0,01 мг/л –на артса, онда су гүлдене басталады. Ол оптималды 0,9...3,5 мг/л фосфор құрағанда балдырлар көп түзілгендіктен. (Минеев, 1990) Судың гүлденуі су тутынудың шартты нашарлауына әкеледі, бірақ ерігіш түрде органикалық заттардың ондағы артуына әкеледі, ол массалық балдырлардың дамуындағы судың рН –ы артуымен түсіндіріледі. Су қоймаларының эвтрофирлі болуы суды тазартуды қымбаттатады. 1985 жылда Днепр су қоймаларының тазарту коагулянттың артық шығынының зияны шамамен 650 мың долларды құрайды, ал су гүлденуінің осы су қоймаларында жылына шамамен 3 млн 900 дол. дейін бағаланады. АШК жүйесінде қабылданған транзиттік системаны қолдану фосфорлы қорларды және фосфорлық тыңайтқыштарды өндіргенде жарамсыз су объектілерінің практикалық мұқтаждықтары 3-4 есе өсе алады және 24...32% (Коплан – Дикс 1985) дейін жетеді. Сулардың табиғатта жаңару ұзақтығын ескере отырып (300 жыл – жер асты суларына, 3,5 жыл – ағыс көлдерге арналған, 0,5 мес - өзен суларға арналған), сонымен қатар әртүрлі қоспалардың түсу мүмкіншілігі, фосфорлықтарды тыңайтқыштарда ұсталғандар тамақтық айналымда, қажетті ескертулерді қатал ескеру қажет.
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|