Abai Kazakh national pedagogical university хабаршы «Арнайы педагогика» сериясы, Серия «Специальная педагогика»
жүктеу/скачать 3,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», №1(64), 2021 г.
123 Моральдық мінез-құлықтың тұрақтылығы, әлеуметтік-адамгершілік белсенділік және өзін-өзі тану сияқты көрсеткіштер бойынша біз инклюзивті білім берудегі бастауыш сынып оқушыларының мінез-құлық-ерік компонентінің деңгейін анықтаймыз. Критерийдің көрсеткіші оның ауырлық дәрежесі екенін ескеріледі. Инклюзивті білім берудегі бастауыш сынып оқушыларының адамгер- шілік қарым-қатынасы компоненттерінің жоғарыда көрсетілген критерийлері мен көрсеткіштеріне сәйкес эмпирикалық байқау, сұхбат, сауалнама және сараптамалық бағалау әдісі, проективті және социометриялық әдістерді қамтитын диагностикалық кешен құрылды. Инклюзивті білім берудегі бастауыш сынып оқушыларының эмпатияның мотивациялық- қажеттілік компонентінің деңгейін анықтау үшін келесі әдістер қолданылды. 1. «Менің арманым» жобалық психодиагностикалық әдісі (Т.Зинкевич-Евстигнеева, Д.Кудзилов, Е.Г. Суркова) бастауыш сынып оқушыларының арманы туралы субъективті идеяларын анықтауға бағытталған, баланың құндылық бағдарын анықтау үшін суреттер тесті арқылы жүзеге асырылады 2. «Аяқталмаған ұсыныс» әдістемесі бастауыш сынып оқушылары білетін адамгершілік құнды- лықтарды нақтылауға қызмет етеді. Балаларға «Адам үшін ең қымбат нәрсе ...» деген сөйлемді аяқтау тапсырылды. 3. Зерттеу әдісі баланың жеке құндылықтарын анықтауға бағытталған. «Сіз алтын балықтан не сұрар едіңіз?» Сұрағына жауап береді. Диагностикалық әдістердің екінші тобы инклюзивті білім берудегі бастауыш сынып оқушы- ларының эмпатияның эмоционалды-сезімдік компонентінің деңгейін анықтауға бағытталған. 1. Моральдық қатынастардың эмоционалды компонентін диагностикалау үшін «Сюжетті сурет- тер» әдістемесі қолданылды (П.П. Калинина ұсынған нәтижелер мен суреттер жиынтығы). Балалар- дан ұсынылған жағдайларды бағалау сұралды. Диагноз қою барысында баланың эмоционалды реакциясы тіркелді. 2. А.Л. Венгердің сурет салу әдісі: «Адам бейнесі», «Жоқ жануардың суреті». Бұл сынақтар әңгімелесумен қатар жүрді, бұл инклюзивті білім берудегі бастауыш сынып оқушылары арасында адамгершілік қатынастар орнатуда маңызды болатын эмоционалды-сезімдік сфераны, баланың жеке ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік берді. Бастауыш мектеп оқушыларының эмпатияның құндылық-семантикалық компонентінің деңгейін анықтау үшін келесі әдістер қолданылды: 1. «Әңгімелесу» әдісінің бейімделген нұсқасы балалардың моральдық ұғымдарды түсіну дең- гейін зерттеуге бағытталған. Бұл әңгіме мүмкіндігі шектеулі адамдар туралы білімді және олармен өзара әрекеттесу тәжірибесін анықтау туралы сұрақтарымызбен толықтырылды (1-қосымша). 2. «Дүкен» ойыны (Соловьев О.В.). Ойын оқушыларды адамгершілік қасиеттерін өзін-өзі бағалауға, жеке басының моральдық қырларын көрсетуге бағыттайды. 3. М.А. Панфилова модификациясындағы «Суреттер» техникасы. Суреттерде балаларға түсінікті және таныс проблемалық жағдайлардан шығудың жолдары ұсынылды. Әдістемелердің төртінші тобы инклюзивті білім берудегі кіші мектеп оқушысының эмпатияның мінез-құлық-ерік компонентінің деңгейін анықтауға мүмкіндік берді. Моральдық қатынастардың мінез-құлық-ерік компонентін диагностикалау үшін біз бақылау әдісін, сараптамалық бағалау әдісін қолдандық, П.П. Калинина «Бірге жасайық» социометриялық әдіс «Туған күнге кімді шақырар едің?» Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының эмпатиясының эмоционалды-сезімдік компоненті- нің қазіргі жағдайының келесі сипаттамалары анықталады: - баланың эмоцияларының және сезімдерінің аффективті көріністерінің тану туралы талаптарды қанағаттандыру дәрежесіне тәуелділігі. Басқаша айтқанда, тұлғааралық қатынастарды тәрбиелеу үшін кіші жастағы оқушының өзіне деген оң көзқарасы маңызды; - импульсивті эмоционалды реакциялармен көрінетін бастауыш сынып оқушыларының тәжіри- бесінің стихиялылығы, айқын ауырлығы мен динамикасы; - мектептегі мазасыздық белгілерінің көрінісі; - осы жастағы балаға тән әр түрлі моральдық сезімдер және олардың көрінісіндегі тұрақсыздық, соның ішінде мүмкіндігі шектеулі құрдастарына қатысты. Инклюзивті білім берудегі бастауыш мектеп оқушыларының эмпатиясының құндылық-семан- тикалық компонентін диагностикалау нәтижелеріне тоқталайық. Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Арнайы педагогика» сериясы №1(64),2021 ж. 124 «Нені жақсартқыңыз келеді?» сұрағына келесі жауаптар алынады: балалар қоршаған ортаға өзгеріс енгізгісі келді – «әрдайым гүлдер болу үшін» және т.б.; адамгершілік мәселелеріне тоқталды – «бәрі жақсы болатындай», «сыныптастарын жақсы көретіндей» т.б. Мүмкіндігі шектеулі құрдастардың әлеуметтік қызығушылығының көріністері шамалы болды. Осылайша, осы компонентті диагностикалау барысында біз инклюзивті білім берудегі кіші мектеп жасындағы оқушылардағы эмпатияның құндылық-семантикалық компонентінің қазіргі жағдайының келесі сипаттамаларын анықтай алуға мүмкіндік береді: - көптеген моральдық ұғымдарды білуде немқұрайлылық пен дәлсіздік; - моральдық ұғымдарды түсіндіруде эгоцентризм басым, жеке басының әл-ауқатымен байла- нысты идеялар басым; - балалардың мүмкіндігі шектеулі құрбы-құрдастарының өмірі, ондай адамдардың проблема- лары, оларға көмектесу қажеттілігі туралы нашар хабардар болуы. Алғашқы сынып оқушыларының эмпатиясының мінез-құлық-еріктік компонентін зерттеу бары- сында алынған эмпирикалық бақылаулардың, диагностикалық әдістемелердің негізінде келесі сипат- тамаларды табуға мүмкіндік береді: - инклюзивті білім берудегі жас студенттердің эмпатияның эмоционалды-сезімдік және мотива- циялық-қажеттілік компонентінің жағдайына мінез-құлық-ерік компонентінің тәуелділігі; - алғашқы ерікті күш-жігер мен мінез-құлықтың моральдық формалары басқа адамға қызығу- шылықтың көріну дәрежесіне байланысты уақытша күй түрінде көрінеді; - ерекше білімді қажет ететін құрдастарымен қарым-қатынас жасау және қарым-қатынас жасау тәжірибесінің жоқтығы; - құрдастарымен өзара әрекеттесу және қарым-қатынас жасау дағдыларының қалыптасуының құрдастар ұжымындағы нәтижелі ынтымақтастықтың алдыңғы тәжірибесінен тәуелділігі. Бастауыш сынып оқушыларының эмпатияның мінез-құлық-еріктік компонентін зерттеу бары- сында алынған эмпирикалық бақылаулардың, диагностикалық әдістемелердің негізінде біз келесі сипаттамаларды таба алдық: - инклюзивті білім берудегі бастауыш сынып оқушыларының эмпатияның эмоционалды-сезім- дік және мотивациялық-қажеттілік компонентінің жағдайына мінез-құлық-ерік компонентінің тәуелділігі; - алғашқы ерікті күш-жігер мен мінез-құлықтың моральдық формалары басқа адамға қызығу- шылықтың көріну дәрежесіне байланысты уақытша күй түрінде көрінеді; - мүмкіндігі шектеулі құрдастарымен өзара әрекеттесу және қарым-қатынас жасау тәжірибесінің жоқтығы; - құрдастарымен өзара әрекеттесу және қарым-қатынас жасау дағдыларының қалыптасуының құрдастар ұжымындағы нәтижелі ынтымақтастықтың алдыңғы тәжірибесінен тәуелділігі. Осы әдістемелермен алынған мәліметтер негізінде оқушылардың монохаристика құрастыры- лады, оларды сапалы талдау бастауыш сынып оқушыларының инклюзивтік білім беруде адамгерші- лік қарым-қатынасының үш деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Инклюзивті білім беруде бастауыш сынып оқушыларының эмпатиясының жүктеу/скачать 3,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|