Абай атындағы ҚазҰпу-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж
ПРИНЦИП КОММУНИКАТИВНОГО ОБУЧЕНИЯ НЕРОДНОМУ ЯЗЫКУ
жүктеу/скачать 2,2 Mb. Pdf көрінісі
|
ПРИНЦИП КОММУНИКАТИВНОГО ОБУЧЕНИЯ НЕРОДНОМУ ЯЗЫКУ С.И.Есимбек – Ассистент кафедры теории и методики дошкольного и начального образования КазНПУ им Абая Приступая к изучению неродного языка, учащийся уже владеет одной коммуникативной системой – родным языком. Своим родным языком он владеет на уровне навыков, автоматизмов, которые не контролируются сознанием. Сознанием контролируется только смысл речи, но не единицы и правила используемого при этом языка. В процессе изучения неродного языка учащемуся предстоит стать двуязычном человеком, автоматически использующим в целях общения единицы и правила чужого языка. Вместе с тем овладение неродным языком протекает не автономно, а во взаимодействии с родным языком. Как и при переходе к любой другой деятельности человек стремится использовать уже имеющиеся навыки для овладения другой схожей деятельностью. С точки зрения психолингвистики законы речевой деятельности на различных языках едины. Различия связаны с особенностями самих языковых культур, носителем которых является индивид. Установить степень трудности для учащихся с определенным родным языком при овладении другим ( неродным или иностранным) является важнейшей задачей оптимизации учебного процесса. Это позволяет предвидеть и предупреждать речевые ошибки вместо постоянного их исправления и объяснения. Методика обучения неродному языку как наука о принципах, методах и приемах обучения в аудиторных условиях носит многоплановый, копплексный характер, вытекающий из необходимости взаимодействия учащегося и учителя для достижения постваленной цели. В качестве своей научной основы методика обучения неродному языку имеет три системы знаний: лингвистика, психология и общая дидактика (теория обучения).Вместе с тем она не является суммой этих знаний, которые самым затейливым образом взаимодействуют и переплетаются между собой. Чтобы лучше понять взаимодействие всех этих сторон лингводидактики, мы рассмотрим три основных звена системы обучения на основе трех последовательных шагов в процессе познания вообще: принцип познания, метод познания и приемы познания. На языке лингводидактики это будут « принципы, методы и приемы обучения ». Под принципом обучения понимаются обычно так называемые « принципы общей дидактики ( теории обучения)», применимые ко всем предметам школьного и вузовского обучения ( 1,2 34) Их суть сводится к понятию некоего исходного пункта, некоего первоначала , которым следует руководствоваться учителю при организации учебного процесса по любому предмету. Их разработка основана на опыте, связанном с переходом к массовому светскому образованию в Европе в эпоху гуманизма (16-17 в.). Это—принцип наглядности, доступности, от простого к сложному, одна трудность за один раз и др. Впоследствии их список был расширен на основе нового опыта (связь теории с практикой, индивидуализация обучения, принцип непрерывного образования и др.) Применение этих общих принципов в практике обучения несомненно требует учета специфики самого учебного предмета, что в ряде случаев оказывается довольно проблематичным. Так, при обучении неродному (иностранному) языку в аудиторных условиях их реализация наталкивается на целый ряд трудностей. Как, например, следует понимать принцип «от простого к сложному», (что в языке и речевой деятельности простое и что сложное?) или принцип «одна трудность за один раз», если любое Весник КазНПУ им.Абая,серия «Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г. 92 элементарное речевое произведение носит комплексный характер (произношение, интонация,грамматические связи, лексика, соответствующие интенции говорящего ситуации); или как обеспечит принцип индивидуализации при групповом обучении? Кроме того, принципы общей дидактики имеют еще один существенный недостаток при решений проблем обучения неродному языку: все они составлены с позиции обучающего (учителя), без учета особенностей учащихся и самого предмета обучения; языка—речи. Для определения исходных начал обучения неродному языку необходимо учесть, прежде всего, существенные признаки самого учащегося как личности и особенности процессов усвоения языка в речи человеком вообще. Наиболеее наглядно все эти процессы можно наблюдать при усвоении родного языка ребенком и при усвоении неродного языка взрослыми в естественных условиях. Разработка таких принципов, назовем их онтологическими (от гр. Ontos-«сущее»), находится в стадии зарождения, к онтологическим принципам дингводидактики, в отличие от прагматических относятся: коммуникативный принцип, принцип опоры на родной язык, лингвострановедческий принцип, минимизацией учебного материала и принцип стадиальности в усвоении языковых явлений (грамматика). Основной функцией языка как орудия человеческого общения изначально была и остается коммуникативная функция. Речь человека может быть монологической (односторонний дискурс) и диалогической (двусторонний дискурс). Односторонний дискурс. Это индивидульный акт речи «погруженный в жизнь», это спонтанная, связная речь индивида в совокупности с экстралингвистическими факторами: кинесика (жест и мимика), социокультурные (лингвострановедческие) факторы в определенной ситуации общения. Способность к языку жестов является врожденной, как быстро она развивается в тот период, когда человек учится говорить, и какую роль играет подражание окружающим. Самые современные представления позволяют думать, что способность читать чужие мысли свойственна всем людям. Разные внешние признаки, такие как выражение лица или направление взгляда, помогают нам догадаться о чувствах других людей и об их намерениях по отношению к вам. Совокупность актов речи со сменой ролей «говорящий-слушающий» в определенной жизненной ситуации представляет собой двусторонний дискурс, реальный процесс обмена информацией в условиях совместной деятельности. Диалогическая речь (двусторонний дискурс) и есть процесс реальной коммуникации при помощи языка как инструмента общения . Есть все основания предпологать, что двусторонний дискурс является первичным и основным фактором становления человека и языка, монологическая речь-вторична, она отражает новый этап развития первобытно- слушаюший», но уже без трансформации ролей. Из данных рассуждений следует, что монологическая речь не представляет собой процесс коммуникации, процесс обмена мыслями, а только акт передачи информации другим. Отсюда чтение лекции, слушание радио или телепередачи (односторонний дискурс) нельзя считать актом коммуникации. Еще в меньшей степени сюда относится заучивание наизусть стихотворений, разыгрывание диалогов, ибо здесь отсутствует реальный обмен мыслями. Следовательно, те задачи, которые фигурировали в старых программах по практике иностранных языков, а именно «обучение студентов устной речи», фактически игнорировали коммуникативный принцип обучения. Именно оттуда идут такие упражнения, как заучивание стихотворений и диалогов, пересказ содержания текста и т.п. Конечно, обучение коммуникации, «погружение в естественную жизнь» двустороннего дискурса в искусственных условиях учебного заведения связано со значительными трудностями. Использование деловых игр, дискуссии, обмена мнениями, проектных заданий, парной и групповой беседы в наибольшей степени способны реализовать коммуникативный принцип. Вместе с тем игнорирование личности учащегося как участника прогресса коммуникации значительно уменьшает пользу коммуникативных упражнений. Наряду с требованием максимального приближения речевой деятельности учащихся к реальной жизни сейчас выдвигается требование автономной учебы. Что это? История методики как науки свидетельствует о пренебрежении к личности учащегося. Основное внимание концентрируется на учебном материале, приемах обучения и контроле. Сейчас человеческий Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 93 фактор выдвигается на первый план, а развитие речевой деятельности на неродном языке рассматривается как часть развития личности. Принцип коммуникативного обучения требует от учащихся инициативы, самостоятельности, контактности и межличностной солидарности, а также самоанализа (эволюации) и метакогнитивных знаний, когда учащийся не только приобретает знания, умения и навыки, но и анализирует, как протекают эти процессы: что дается ему легко, что трудно, что нужно сделать, чтобы преодолеть эти трудности. Знание учащимся этих проблем и составляет его индивидуальную (автономную) стратегию учебы. В этой ситуации изменяется роль преподавателя: не быть ментором, воспитателем несвободы и несамостоятельности, научить студентов учиться, быть стимулятором автономной учебы, воспитывать критический подход к себе и товарищам. Преподавателю необходимо для этого четко осознать, как спланировать свою работу, обсуждать совместно с группой успехи и недостатки, постепенно уменьшать количество внешнего контроля, усиливая внутренний контроль учащихся и их ответственность за результат обучения и т.д. уровень самостоятельности учащихся зависит от многих факторов- внешних и внутренних: качество учебных материалов, личностные и профессиональные свойства преподавателя, ведущие методические идеи учебного заведения, с одной стороны, и психические свойства учащегося (экстраверт-интроверт), с другой. Воспитывая самостоятельность учащихся, сам преподаватель должен быть инициативным и самостоятельным. 1. Оконь В. Введение в общую дидактику.- М., 1990. 2. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иностранному языку.- М., 1985. 3. Карлинский А.Е. Диалингвальный анализ и его применение в обучении второму языку // Лингвистические основы преподавания языка.- М., 1983. Түйін Мақалада өзге тілді меңгертудің коммуникативтік негізі қарастырылған. Summary This article is considered the problem of exercises by learing communicational competation. ХАЛЫҚ АУЫЗ ƏДЕБИЕТІНІҢ БАЛА ПСИХОЛОГИЯСЫНА ƏСЕРІ Қ.М.Мокешова - Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті, психология жəне əлеуметтік педагогика кафедрасының оқытушысы Қазіргі заманда бəсекеге қабілетті елу елдің қатарына қосылу үшін алдымен өзіміздің ата- бабамыздан қалған салт дəстүрді, мəдениетімізді сақтай отырып, келешек ұрпақты сол арқылы рухани адамгершілікке тəрбиелеуіміз қажет. «Жаста берген тəрбие – жас шыбықты игендей» Ы.Алтынсарин - деп бекер айтпаған /1/. Қазіргі жас ұландардың – болашақтағы еліміздің ертеңі болып табылатын балалардың сана-сезімін, мінез-құлқын, ақыл-ойын дамытуға, өзін-өзі басқаруды нығайтып, ұжымдық шығармашылық істерге дағдыландыруда тəлім-тəрбиенің маңызы үлкен. Бала кішкентайынан адамға тəн қасиетке ие болып психикасын дамыту үшін оның қоғамдық ортада өсуі, тəрбиеленуі қажет екен. Тəрбие берудің алғашқы кезеңі мектепке дейінгі жас болатыны белгілі. Весник КазНПУ им.Абая,серия «Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г. 94 Мектепке дейінгі балалық шақта – адам өмірінің кішкене бір бөлігі. Бар жоғы алғашқы жеті жас, бірақ, олар адамның содан кейінгі алдағы өмірі үшін үлкен мəнге ие болып, табылады. Дамудың бұл кезеңі өте шапшаң əрі қарқынды өтеді, бұл кезеңде психиканың барлық жақтары дамиды. Сонымен қатар баланың жеке тұлғалық негіздері қалыптасады, интенсивті танымдық дамуы жүреді, ерік-жігері, мінез- құлқы мен сезімдері дами отырып, қалыптасады /2/. Ерік – қарапайым немесе күрделі əрекет жасаса да, белгілі мақсатты көздейді. Ерік жігері, мінез- құлықты тəрбиелеу баланы мектепке дайындаумен байланысты болып табылатын маңызды тапсырмалардың бірі болып табылады. Өз іс-əрекетінің мақсатқа сай құру, алға қойылған мақсаттарға сəйкес əрекетін, реттеу əрекеттің мотивтері мен мақсаттарының арасындағы əртүрлі қатынастың маттасуына орната білу белгілі бір талаптарға бағынады – осының барлығы мектептегі оқудың сəттілігінің, сондай-ақ алдағы еңбек əрекеттерінің нəтижелілігінің маңызды шарты болып табылады /3/. Л.С.Выготский ерікті мінез-құлықты механикалық жəне мəні жағынан əлеуметтік ретінде қарастырған, ал бала еркінің даму көзін баланың өзін қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасынан қарастырған. Осының барысында ол еріктің əлеуметтік бейімділігінің жетекші рөлі баланың ересектермен қарым-қатынасында деп есептеген. Алдымен ересектер сөздің көмегімен баланың мінез-құлқын ретке келтіреді, сонан соң үлкендердің талаптарының мазмұнын түсіне отырып бала өзінің сөйлеу тілінің көмегімен өзінің ерік жігерлік даму жолында алға қарай маңызды қадам жасай отырып, өз мінез-құлқын реттейді. Сөйлеу тілін меңгергеннен кейін, сөз бала үшін тек қарым-қатынас құрамы ғана емес, сондай ақ өз мінез-құлқын (іс əрекетін) ұйымдастырудың құралы болады. Выготский ойынша генетикалық жоспарда ерік – бұл өз мінез-құлық процесін меңгеру кезеңі /2/. Егер кішкене баланың мінез-құлқы қабылданатын жағдайдың тікелей ерекшелігі бойынша анықталатын болса, онда мектепке дейінгі жас баланың іс- əрекетін реттеуге үдеп отыратын ролді балаға қоршаған орта қоятын талаптар мен ережелер атқарады. Бала қоғамдық мазмұнын түсінеді, өзін қоршаған адамның қарым-қатынас жасау процесінде бағынуға мəжбүр болатын құндылық нормаларын түсінеді. Белгілі бір жағдайларда осы қоғамдық талаптардың мəні баланың ішкі талаптарының мазмұнына айналады жəне бала оны сыртқы көмекті қажетсінбей, өз ынтасы бойынша, тəуелсіз өз бетінше əрекеттерінде басшылыққа ала отырып іске асыра бастайды. Бала мінез- құлық ережелерін меңгергеніне байланысты үнемі өзін-өзі қалағандай ұстай алмайтындығын түсіне бастайды. Сондықтан үлкендердің мақұлдау жəне тиым сөздеріне құлақ асып «болады жəне болмайтындығын» аулақ болуға ынталандыратын міндеттемелер туындайды /6/. Сондай-ақ мектепке дейінгі жас балаларда сана сезім дамиды - өзі қандай, қандай қасиеттерге ие, оған деген қоршаған адамдардың көзқарасы қандай жəне мұндай көзқарас не үшін туғандығын ойланып түсіну. Сана сезім əсіресе өзін-өзі бағалауда ерекше байқалады, яғни баланың өз жетістіктері мен сəтсіздіктерін, өз қасиеттері мен мүмкіндіктерін бағалауы. Өзін-өзі дұрыс бағалау үшін бала алдымен өзі сырттан бақылай алатын басқа адамдарға баға беріп үйренуі тиіс. Ал бұл бірден іске аса қоймайды. Осы кезеңдегі өз құрбыларын бағалай отырып, бала ересектердің өздері яғни олар туралы пікірлерін қайталайды. Осы жағдай өзін-өзі бағалауда да байқалады («Мен жақсымын, өйткені анам солай дейді»). Баланың басқа адамдарды, олардың істерін жəне қасиеттерін өз бетінше бағалауы бастапқы оның өзінің осы адамдарға деген қарым-қатынасына тəуелді болады. Бұл жеке алғанда ертегілер мен əңгімелеріндегі кейіпкерлердің іс-əрекетін бағалаудан байқалады. Жақсы, жағымды кейіпкердің кез келген жақсы болып бағаланылады, ал жамандікі – жаман болып бағаланады. Алайда кейіпкерлердің қасиеттері мен іс-əрекетінің бағасы біртіндеп, оларға жəне жағдайды түсіну мен сол қасиеттер мен ісəрекеттер шынайы мағынасына қарай құрыла бастайды. Мінез-құлық нормалары мен ережелерін меңгеру мөлшеріне байланысты. Олар бала басқа адамдарды бағалау барысында пайдаланатын өлшемдерге айналады. Алайда бұл өлшемдерді өз өзіне қолдану анағұрлым қиынырақ болады. Баланы баурап сол немесе басқа істе жасауға итермелейтін, сезімдер баладан жасалған іс-əрекетердің шынайы мəнін жасырады, оларды алаламай əділ бағалауға мүмкіндік бермейді. Мұндай баға беру тек өзінің іс-əрекеттерін, өз мүмкіндіктері мен қасиеттерін басқалардың іс-əрекет, қасиеттерімен салыстыру негізінде ғана мүмкін болады. Өзін басқалармен Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 95 салыстыра білу біліктілігі үлкен мектепке дейінгі жас балаларда дамиды жəне ол дұрыс өзіндік баға берудің негізі болып табылады. Оның мазмұны нормаларына бағынудан көрінетін баланың практикалық біліктілігі мен моральдық қасиеттерінің күйі болып табылады. Бала əлеуметтік маңызды жеке тұлға. Ол тек өзі үшін ғана емес, сонымен қатар ұжым үшінде əрекет ете бастайды: ол ересектермен жəне өз құрбыларымен қарым-қатынас орната алады; өзін-өзі ұстай білу дағдыланады; өзін белгілі бір жағдайларға бағындыра алады. Кез-келген өз əрекеттері мен мотивтерінің бағалануы ең алдымен оны қоршаған адамдардың көзқарасымен анықтағанын түсінеді. Қалыптаса үлгерген ерік-жігердің арқасында бала қажырсыз, ынжық емес, керісінше өзіне индивидуалдық ерекшеліктері тəн, құндылық қасиеттері қалыптасқан жеке тұлға болып қалыптаса бастайды. Əр ғылым жеке тұлғаның қалыптасуын жан-жақты қарастырып түсініктемелер береді. Психология, педагогика ғылымында тұлға қалыптасуға үш фактор əсерін дəлелдеп кеткен: тұқым қуалау, қоршаған орта, тəрбие. Алайда В.К. Котырло өзінің «Мектпепке дейінгі жас баланың ерікті мінез- құлқының дамуы» атты кітабында «Ересек адамның еркінің сипаттамасын алып кішкене баланың ерікті мінез-құлқына ауыстыра салуға болмайды» деп жазған /6/. Ғалымдар жеке тұлға мектепке дейінгі балалық шақтан тыс қалыптасады деп есептейді, алайда дəл осы қысқа уақытта (небары төрт жыл) бала өзін-өзі ұстауды үйренеді, қаламағанды жасауға мəжбүрленеді, ережені сақтап, тапсырылған істі істеуге тырысады жəне жауапкершілік сезімі қалыптасып, көпшіліктің мүддесі үшін жұмыс жасауға үйренеді. Осының бəрі – мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының дамуының белгісі. Баланың мектепте оқуға дайын екендігінің маңызды шарттарының бірі 6 – 7 жас. Қалыптасатын мінез-құлықтың еріктілігі екендігі мəлім. Оның қалыптасуы ересектердің ықпалымен сəбилі жəне мектепке дейінгі жаста қалыптаса бастайды. Сол себепті балаларға ересектер өз тəжірибесінен не айтар екен, сонымен тəрбиеші, оқытушы, психолог қызметін атқарушы қандай үлес қосар екен соған тоқталайық. Бала тəрбиесіндегі тəрбиелілікке үйретудің пəрменді тəсілі – адамдардың өзара тəлімі мен үлгісі екенін айтқанымыз жөн. Əйтсе де, ержете бастаған балаға – айналасындағы болып жатқан құбылыстар мен табиғаттың таңғажайып көріністерін, тек үйретіп қана қою мейлінше аздық жасайтынын өмірдің өзі көрсетіп отыр. Осы жағын ерекше байқаған белгілі психолог Л.С.Выготскийдің идеясы бойынша, баланы – жетілдіре үйрету əдісін жан-жақты қолдау тауып, өмірге бірден тез сіңісе бастағаны бүгінгі шындығымыз. Бұл идеяның негізгі мəні – баланы үйрету арқылы тəрбиелейді. Мұндай тəрбиенің ең пəрменді де, ежелгі үлгілері ретінде əр елдің ұлттық психологияларында, тіпті көне уақыттан бері қолданылып келе жатқан əдістерді пайдаланған жөн./5/ Солардың ең бір өміршең үлгісі, балаларды – қиял-ғажайып ертегілеріне əуестендіру болып табылады. Сондықтан да, халық даналығы – «Адамнан – адам тəлім алады, ағаштан – ағаш мəуе алады» деп бекер айтпаса керек. Іс жүзінде ешкім балалардың ерік-жігерінің дамуындағы кемшіліктері (балалардың ұлттық психологиядан хабарсыз болуы) туралы мəселелерге көңіл аудармайды. Мұны біздің осы мəселеге деген қызығушылығымыз көрсетті. Аңыз ақиқаттан туады. Аңыздың арғы төркіні ақиқат. Миф қиялдан туады. Сұрақтар үлгісі: 1. Қазақ ертегілерінің түрлерін ата? Қиял-ғажайып, тұрмыс-салт, хайуанаттар жайлы /10/ 2. Жаздың қайнап тұрған ыстық күні жылқымды суарайын деп құрық үстіне құрық салып, жау тигендей қуалап, айдын шалқар бір көлге келсем, тақсыр –ай, күннің ыстығын содан білерсіз, көлдің суы кісі бойы, қол ұсынып мұз болып қатып қалыпты. Қазақ халқының қай ертегісінен? «Қырық өтірік» /12/ 3. Тышқан не айтарын білмей тұрды да, іштей қулық ойлап жиналғандарға былай деді: - Бұл таластан еш нəрсе өнбес. Жаңа жылды қарай тұралық. - Кім бұрын көрсе сол жыл басы болсын... Бұл қай ертегі? Весник КазНПУ им.Абая,серия «Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г. 96 «Жыл басына таласқан хайуанаттар» /11/ 4. Көктегі, жердегі, жер астындағы өмір туралы жазылған халқымыздың аңыз əдебиетінде ерекше орын алатын батырлар ертегісі? «Ер Төстік» /12/ 5. «Ұр, торпақ» ертегісіндегі үш қасиетті затты атаңдар? «Піс, қазан», «Құс, есек», «Ұр, тоқпақ» /12/ Міне осындай сұрақтар арқылы бала қаншалықты ертегілер білетінін анықтау қажет. Ол үшін мектепалды даярлық тобындағы балалармен жүргізілген əдістемелер, бала мінезінің ерік-жігерлі болуына қандай ертегі көмектесетінін анықтағаны төмендегі əдістемеден көруге болады. Мысалы: Керқұла атты Кендебай ертегісіндегі Керқұла атты мініп алып, қару-жарақты асынып алып, сауыт-саймандарды киіп алып, Кендебай жөнеп береді. Кендебай жолда əлденеше қиыншылыққа кездеседі... 1. Алдынан бірінші не кездеседі? Тау теңселіп, қозғалып, оған қарай жақындап келеді. Бұл – жеті басты дəу екен.... (ерік-жігерін жинап, ақылдылық танытып жақсы мінезбен дəуді жеңіп шығу керек) 2. Алыстан ақырған ненің дауысын естіді? Ілгері екі-үш аттағанда, бір леп Кендебайды тартып ала жөнеледі. Бір уақытта Кендебай арыстанның апандай аузын көреді.... (баланың ерік жігер мінезін, қандай қимыл қозғалыспен көрсетеді, қандай ақылдылық танытады байқап тұру керек, егер көмек керек болса, бағыт көрсетуге болады). Сонымен Кендебай жеті басты дəудің басын, арыстанның аузын қағып алып қоржынға салады. (əр бала өз мінездеріне қарап əртүрлі көзқараста болуы мүмкін). Бұдан сюжеттегі жекеленген рөлдердің ерік-жігердің қалыптасуына əсерін көреміз. Балалар рөлдік ойындар арқылы өздерін танытады, қарым-қатынасқа түседі, ертегідегі кейіпкерлерге өз көз-қарастарын білдіреді. Рөлдік ойындар – бұл мектепке дейінгі жəне бастауыш мектеп оқушыларына жүргізіледі (3- 10 жас), жəне де қарым-қатынасы қиын жəне психикалық дамуында тежелулері бар жасөспірімдерге де жүргізіледі. Ойын қарым-қатынастың бұзылуында, агрессивтілікте, стресстен кейінгі эмоциялық күйдің бұзылуында, оқыту қиыншылықтарында жəне сөйлеудің дамуында, жоғары алаңдаушылықта, өзін-өзі бағалауының төмендеуінде көмектеседі. Ойынның ерекшелігіне байланысты өзіне қойылатын талаптары бар. Əрбір жүргізілетін əрекет мақсатты түрде жүргізіледі /8/. Ертегі кейіпкерлерінің бейнесін сомдау үшін «арнайы жабдықтар» керек: жұмсақ жəне əртүрлі көлемді ойыншықтар, құм жəне суы бар ыдыстар, отбасы мүшелерін білдіретін қуыршақтар, бояулар, қыл-қаламдар, қағаздар жəне т.б. Сабақтың созылу уақыты – 30-45 минут. Сабақ мақсаты – ойын барасында балаға ішкі эмоцияларын шығаруға, қарым-қатынастың кейбір жақтарын жинақтауға, ерік- жігер мінез-құлықтарын реттеуге мүмкіндік беру. Кез-келген іс-əрекет (ойын, оқу , еңбек) жетекшінің нұсқауымен жүргізіледі жəне психологиялық талдау жасалуы қажет /7/. Себебі, іс-əрекет барасында психолог позициясы, оның қарым-қатынас стилі маңызды рөл атқарады. Псисхолог міндеті: • балаға қорғаныс атмосферасын орнату; • баланың өз əлемін түсіну жəне қабылдау; • эмоциялық қатынастың көрінуін мақұлдау жəне бала сезімін бағалау; • барлығына да рұқсат берілгендіктен (видо) сезімін тудыру; • балаға шешім қабылдауды жеңілдетеді, бірақ та оның орнына орындамау; • балаға өзіне-өзі жауапты екенін сезіну үшін мүмкіндік беру жəне бақылау сезімін дамыту; • бала өз ерік-жігер мінез-құлқын еркін пайдалану арқылы жауапты екенін сезіну. Халық ауыз əдебиетінің бала психологиясының дамуына, жеке тұлға болып қалыптасуына əсерін анықтай отырып, болашақ өміріндегі ерік жігерінің дамуына оның өмір сүріп отырған ортасына, яғни сыртқы дүние заттар мен құбылыстардың əсер етуіне байланыстылығын көрсеттік. Жұмыс Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 97 барасында толық өткен жəне құрастырылған қосымша материалдар құрамында ұсынылып отырған қазақ ертегілерінің үлгілерін тəжірибеде қолдануға болады. 1. Алтынсарин Ы.тағлымы. - Алматы, 1991. - 364б. 2. Домашенко И. Баланың өзін-өзі бақылау туралы. // Мектепке дейінгі тəрбие.- № 8. -1976. - 25б 3. Запорожец А.В. Баланың психологиялық дамуы. Таңдамалы психологиялық еңбектер: 2 т.- М.: Педагогика, 1986. 4. Запорожец А.В., Эльконин А.Б. Жеке тұлға психологиясы жəне мектепке дейінгі жастағы баланың іс-əрекеті. - М., 1965. 5. Запорожец А.В., Неверович Я.З. Мектепке дейінгі жас баланың танымдық жəне еріктік процестерінің дамуы. - М.,1965. 6. Котерло В.К. Мектепке дейінгі жас балалардың ерікті мінез-құлқының дамуы. - К., 1971. 7. Урунтаева Г.А., Афонькина Ю.А. Балалар психологиясы бойынша практикум. - М., 1995. 8. Мухина В.С. Детская психология.-1999. 15-20, 37-74б. 9. Абульханова К.А. Психология позновая и сознания личности.- Москва: Воронеж, 1999. – 224 б. 10. Қиял-ғажайып ертегілер. –Алматы «Аруна» ltd. 2002. - 16 б. 11. Хайуанаттар жайлы ертегілер. - Алматы, «Аруна» ltd. 2002.- 64 б. 12. Қазақ ертегілері. Көшпенділер баспасы.- Алматы, 2003. - 4б. – 160 б.- 204б. Резюме В данной статье предложена методика развития детской психологии, свободного мышления, пробуждения национального сознания ребенка на примере устного народного творчество для использования в подготовительных группах школ. Summаry The method of development of child`s psycholody and his free way of thinkind, waking the national creation, for example the oral ford creation of people for using in preparatory group of schools is offered in this article. жүктеу/скачать 2,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|