РАЦИОНАЛЬНОЕ И ЭФФЕКТИВНОЕ ОБУЧЕНИЕ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

                   Весник КазНПУ им.Абая,серия 
«Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г.
 
 
 
 
 
 
78
как  нового,  самостоятельного  объекта.  Воспитателю  необходимо  сформировать  у  детей  правильное 
представление  об отношениях между целым и его частями, т.к. деление целого на части предполагает: 
• 
деление целого на равные части; 
• 
деление целого на неравные части; 
• 
составление целого из частей; 
• 
установление  закономерностей  и  функциональных  зависимостей  между  целым  и  его 
частями. 
Работу  по  формированию  умения  делить  целое  на  части  следует  начинать  с  простых 
геометрических  фигур.  В  процессе  изучения  данной  темы,  перед  педагогом  стоит  несколько  задач. 
Прежде  всего,  следует  научить  детей  делить  предметы  на 2 и 4 равные  части  путем  разрезания  или 
последовательного  складывания  предметов  пополам.  При  этом  необходимо  сформировать  у  детей 
представление  о  зависимости  целого  и  части,  формировать  понимание  половины,  как  части  целого, 
деленного  на 2 равные  части,  уточнять  понятие  «пополам», «половина»,  а  так  же  развивать    умение 
воспринимать  как  целое  не  только  неразделенный  предмет,  но  и  воссозданный  из  частей.  Следует 
упражнять  детей  в  способе  сравнения  частей,  полученных  при  делении  целого  на  равные  части,  путем 
наложения,  при  этом  уточняя  значение  слова  «равенство».  Педагог  должен  способствовать  развитию 
самостоятельного  мышления,  сообразительности,  упражнять  детей  в  нахождении  новых  способов 
деления, выявления зависимостей между целым и его частями. 
По сути, обучение детей делению на части строится на зависимостях между целым и его частями. 
Несмотря  на  то,  что  эти  зависимости  предельно  просты  и  понятны,  педагог  во  время  занятия  должен: 
акцентировать внимание детей на равенстве одинаковых частей между собой;  проговаривать, что целое 
больше части, а часть меньше целого; уточнять, что чем больше количество частей, тем они меньше по 
размеру и наоборот. 
С учетом дошкольного возраста, деление целого на части осуществляется наглядно, практически, 
путем складывания, с последующим разрезанием на части.  Выделим основные этапы данной работы: 
І  этап.  Обучение  следует  начинать  со  сгибания  на  равные  части  без  разрезания,  педагог  должен 
дать возможность обнаружить части внутри целого, их количество, соотношение с целым. С этой целью 
можно взять такие плоские предметы как квадраты, полоски, шнуры, тесьма, ленты. Позднее можно взять 
более  сложный  симметричный  материал:  круги,  овалы,  рисунки  предметов,  встречающихся  в 
повседневной жизни. 
ІІ этап. Детей обучают делению путем складывания с последующим разрезанием. В этот период 
можно практиковать деление на неравные части (с целью создания проблемной ситуации), для наглядного 
уточнения понятий «половина», «четверть».  
ІІІ этап. Складывание с разрезанием и последующим склеиванием частей для воссоздания целого. 
Так  же  можно  дать  детям  задание,  где  уже  разделенные  части  необходимо  собрать  в  целое.  При  этом, 
представленный  раздаточный  материал  может  состоять  из  одинаковых  геометрических  фигур  или 
нарисованных бытовых предметов, различающихся по размеру и/или по цвету. Для создания проблемной 
ситуации, можно положить «лишние» части.   
Вместе  с  этим,  каждый  вышеописанный  этап  обучения  детей  делению  целого  на  части  должен 
состоять  из  трех  видов  заданий  на  знакомство  с  деятельностью,  затем  задания  на  анализ  и  синтез  этой 
деятельности (закрепление), и последнее, задания творческого характера.  
IV этап. Закрепление  пройденного материала 
К  сожалению,  количество  часов,  отведенных  на  изучение  данной  темы  недостаточно  для  более 
углубленного  изучения  материала.  В  связи  с  этим  некоторые  этапы  обучения  делению  целого  на  части 
можно  совмещать,  а  затем  и  закреплять  совместно  на  последующих  занятиях.  Особенно  эффективно 
сочетание  данной  темы  с  конструированием  и  рисованием.  Из  цветной  бумаги  путем  складывания  и 
разрезания ее на равные части можно создать огромное количество поделок, аппликаций. 
Во  время  выполнения  практической  работы  по  делению  целого  на  части  следует  напоминать 
детям, что необходимо работать аккуратно, четко, складывать ровно, сначала проверять, а затем разрезать. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 
 
 
 
 
 
 
 
79
При  этом  от  детей  необходимо  добиваются  проговаривания  всех    действий,  которые  они  совершают, 
учить их правильно выражать в своей речи способы деления, складывания, соотношения частей. Обучение 
дошкольников  делению  на  части  до  недавнего  времени  проходило  внутри  методик  формирования 
геометрических  представлений,  формирования  пространственного  мышления  и  навыков  измерения.  Во 
время проведения занятий желателен игровой момент, чтобы заинтересовать детей, добиться их внимания. 
Ниже представлены задания для закрепления у детей  пройденного материала по данной теме.  
Задание № 1 
«Тигр и  Винни Пух  не могут поделить фигуры. С помощью вспомогательных точек раздели 
фигуры пополам. Сравни половины фигур Тигры и  Пуха между собой. Одинаковы  они? Воспользуйся 
условной меркой,  посчитай и расскажи Тигре и Пуху, чьи половинки меньше, а чьи больше. Почему?» 
                      
 
                             №1.                                                                              №2. 
 
 
Задание № 2 
«После  Дня  рождения  в  доме  у  Вини  Пуха  царит  настоящий  хаос:  разбито  несколько  картин  и 
тарелок,  а  Пух  так  играл  с  гостями,  что  порвал  все  свои  ночные  колпаки.  Помоги  Пуху  разобрать  весь 
беспорядок.  Для  этого  тебе  понадобятся  клей,  ножницы  и  лист  бумаги.  Вырежи  по  контуру  все  равные 
части, склей подходящие друг к другу. Склей вещь, в которой не хватает части на месте вопросительного 
знака и дорисуй недостающую часть. Сколько картин, колпаков и тарелок получилось? И т.д. 
 
                                                                                    Задание № 3 
«Иа-Иа  позвал  гостей  на  день  рождения.  Решил  он  побаловать  своих  друзей  выпечкой  на 
празднике. Вот он уже раскатал тесто. Помоги Иа-Иа! Приложи всю свою фантазию и раздели фигурки из 
теста на разные фигуры!» 
 
         
 

                   Весник КазНПУ им.Абая,серия 
«Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г.
 
 
 
 
 
 
80
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                                         №3. 
 
  После  овладения  первыми  навыками  деления,  а  так  же  элементарными  навыками  измерения, 
целесообразно  предлагать  детям  делить    неплоские  предметы  на  части  с  помощью  мерок.  Данная 
операция – одна  из  основных  в  методике  формирования  пространственных  отношений  Фридриха 
Фребеля. Его дидактические игровые наборы состоят из множества геометрических тел, в том числе и из 
кубов, которые делятся на множество равных и неравных фигур[2]. С этой же целью следует учить детей 
делить  предметы,  нарисованные  на  бумаге  в  клетку.  Овладение  делением    с  помощью  мерок  позволяет 
перейти  к    обучению  измерению,  и  наоборот – овладев  навыками  измерения,  можно  делить  на  части 
любые предметы.  
 Изучение  данной  темы  детьми  старшего  дошкольного  возраста  и  формирование  у  них  умения 
делить    целое  на  части    является  одной  из  ступеней    в  развитии  абстрактного  мышления,  развития 
геометрических  и  пространственных  представлений,  что  является  основой  дальнейшего  умственного 
развития детей и подготовкой к систематическому обучению курса математики в начальных классах.  
 
1. 
Столяр А.А. Формирование элементарных математических представлений у дошкольников. 
– М.: Просвещение, 1988.   
2. 
Константинов  Н.А.,  Медынский  Е.Н.,  Шабаева  М.Ф.  История  педагогики – М.: 
Просвещение, 1982.   
 
Түйін 
Мақалада естиярлар тобы балаларында бүтінді бөліктерге бөлу бірлігін қалыптастыру мəселелері 
қарастырылған. 
Summary 
       The article is considered questions of study of division whole on a part by children of preschool age  
 
 
 
 
 
 
 
ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУ – МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНДА ҒЫЛЫМИ 
ДҮНИЕТАНЫМДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗІ 
 
Г.И. Казахбаева-  
психология магистрі,  Абай атындағы ҚазҰПУ-дың 
психология жəне əлеуметтік педагогика кафедрасының оқытушысы 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 
 
 
 
 
 
 
 
81
 
Қазіргі  уақыттағы  Қазақстан  Республикасының  болашағы  білімді,  шығармашыл,  дарынды  жас 
ұрпаққа байланысты.  Осыған орай бүгінгі таңда жалпы білім беретін мектеп алдында тұрған басты міндет 
−  жоғары  саналы,  өзіндік  ой-пікірі  бар,  белсенді  азамат  тəрбиелеп  шығару.  Қоғамдағы  түбегейлі 
өзгерістер  білім  беру  жүйесінің    алдына  жаңа  білімді  азаматты  қалыптастыру  мен  дамыту  мақсаттарын 
қойып  отыр.  Жалпы  орта  мектептегі  оқушылардың  ойлау  қызметін  дамыту,  ой-пікірінің  дербестігі  мен 
еркіндігін кеңейту, олардың өз бетімен білім алуға деген ынтасын арттыру, оны өз тəжірибелерінде жаңа 
жағдайларға  байланысты  қолдана  алу,  яғни,  біліктіліктерін  қалыптастыру  жəне  дамыту – маңызды  да, 
күрделі мəселелер болып табылады. [1].    
Қазіргі  кездегі  республикамызда  қолға  алынған  білім  беру  жүйесін  реформалау  ісі  осы 
саланың  экономикалық-ұйымдық  жақтарын  түбегейлі  өзгертуге  бағытталған  біртұтас  кешенді 
шаралармен  тығыз  байланысты.  Білім  беру  ісіндегі  жаңа  үрдістің  мəн-мағынасы,  сипаты  мен 
бағыт-бағдарын  айқындаушы  дəйекті  факторларының  ең  маңыздысы:  ұлттық  білім  беру  ісінің 
əлемдік  білім  жүйесіне  кіруі  болып  отыр.  Білім  беру  реформасы – Қазақстанның  бəсекеге 
нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың бірі [2]. 
Елбасы  Нұрсұлтан  Назарбаев  «Жаңа  əлемдегі  жаңа  Қазақстан»  атты  Жолдауында  "Біз  бүкіл 
елімізде білім беруде əлемдік стандарттар деңгейінде сапалы қызмет көрсетуге қол жеткізуіміз керек" деп 
ерекше  атап  көрсетті.  Мемлекет  басшысы  халыққа  арнаған  Жолдауында  білім  беру  реформасы 
табысының  басты  өлшемі  ретінде  білім  мен  білік  алған  еліміздің  азаматы  əлемнің  кез  келген  жерінде 
қажетке  жарайтын  маман  болатындай  деңгеймен  бағаланатынын  атап  айтқан  еді.  Мұның  өзі  біздің 
алдымызға  əлемдік  стандарттар  дəрежесінде  сапалы  білім  беру  қызметіне  қол  жеткізу  міндетін  қойып 
отыр. "Жаңа əлемдегі жаңа Қазақстанды" құру бізден жеке адамдардың, қоғамның жəне еңбек нарығының 
талаптарын  қанағаттандыра  алатын  бəсекеге  қабілетті  білім  беру  жүйесін  қалыптастыруды  талап  етіп 
отыр.  Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  жаңа  Заңы  дəл  осы  бəсекеге  қабілетті  отандық  білім 
беру  жүйесін  қалыптастыруға  бағытталған.  Білім  берудің  мазмұнын  модернизациялау  оқытудың 
ғылымилық дəрежесін жоғарылатып, оқушылардың неғұрлым тиімді жалпы дамуына жағдай тудырды [3].       
Осыған орай, жалпы білім беретін мектеп білім берудің жаңа мазмұнына көшті. Жаңа оқулықтар 
мен  бағдарламалардың  маңыздылығы  оларда  жаңарған  материалдың  болуында,  қазіргі  заманғы 
ұғымдардың  көптігінде  ғана  емес,  негізінен  олар  неғұрлым  жоғары  дəрежеде  қорытылған  ғылыми 
білімдерден тұратындықтан жəне мектеп оқушысының ақыл-ойын дамытуды бағдарлаумен маңызды. Бұл 
оқушыдан заңдардың, ережелердің, тапсырмалардың негізінде жалпы қағидаларды түсінуді, фактілер мен 
құбылыстарды  неғұрлым  терең  талдауды,  олардың  арасындағы  ішкі  байланыстар  мен  қатынастарды 
сапалы түсінуді талап етеді.  
Жан-жақты  жəне  үйлесімді  дамыған  жеке  бастың  аса  маңызды  көрсеткіші – жоғары 
дəрежелі  ойлау  қабілетінің  болуы.  Егер  оқыту  шы-ғармашылық  қабілеттерді  дамытуға  алып 
келетін  болса,  онда  мұны  сөз-дің  қазіргі  мағынасында  оқыту  үрдісін  белсендіру  мен  тиімділігі 
тура-лы  айтуға  болады.  Бұл  оқыту  жағдайында  мұғалім,  ойлауды  дамыту  заңдылықтарына 
сүйене  отырып,  арнайы  педагогикалық  құралдар  арқы-лы  оқушылардың  ғылым  негіздерін  оқып 
үйрену үрдісін ойлау қабі-леттері мен танымдық қажеттіліктерін қалыптастыру жөнінде нысана-
лы  жұмыс  жүргізеді.  Осындай  оқыту  проблемалық  болып  табылады.  Қазіргі  мектеп 
оқушыларының оқу əрекеттерін проблемалық оқыту арқылы белсендірудің мəні ғылымның даяр 
қорытындыларын  жай  ғана  меңгеріп  алуда  емес,  жаңа  білімдер  мен  ақыл-ой  қызметінің 
əтіслдеріне  өздігінен  ие  болу  жөніндегі  оның  ойлау  қызметі  мен  шығармашылық  əрекеттерін 
белсендіруде.  
Ұлы  ғалымдар  мен  педагогтардың  еңбектерінде  А.Дистерверг,  И.Г.Песталоции, bI.Алтынсарин, 
А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Н.К.Крупская Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, оқыту арқылы оқушылардың 
ой-түсігін арттыруға, олардың өз бетімен білім алуға дағдылануына көңіл бөлінген.  

                   Весник КазНПУ им.Абая,серия 
«Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г.
 
 
 
 
 
 
82
Проблемалық  оқыту  үрдісіндегі  танымдық  əрекеттің  психологиялық  теориясының  негізін  салған 
ғалымдар 
Н.Ф.Каптерев,  С.Л.Рубинштейн, 
Г.В.Артемьева, 
Д.Эльконин, 
И.Ф.Харламов, 
А.В.Петровский,  И.В.Дорно,  Д.Пойа,  П.Я.Гальперин  болды.  Олар  адамның  жеке  психологиялық 
қызметтерін    қоршаған  ортамен  қарым-қатынасына  қарай,  əрекеттің  түрлерін,  қасиеттерін, 
заңдылықтарын зерттеген. 
Проблемалық  оқытудағы  белгілі  бір  таным  əрекеттері  нəтижесінде  қалыптасатын  жеке  тұлға 
мəселесі  теориялық  тұрғыдан  педагогтар  үшін  де  маңызды.  Философия,  психология  тұрғысынан 
педагогикалық  мəселелерді  теориялық  түсіну  педагогикалық  үрдісті  дұрыс  ұйымдастыруға  мүмкіндік 
береді. Педагог-ғалымдар И.М.Махмутов, В.С.Оконь, В.В.Давыдов, Г.И.Щукина, жүйе ретінде əрекеттің 
өзіне тəн қасиеттерін, даму заңдылықтарын, түрлерін нақтылай түседі.  
Қазіргі таңда оқу үрдісінің басты мақсаты – жан-жақты дамыған, саналы азамат дайындау болса, 
оның негізінде нəтижелі іс-қимылдар арқылы жүзеге асатын шығармашылық əрекет жатады. Соңғы кезде 
кең тараған оқу түрінің мəні: мұғалім жаңа білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың шығармашылық 
əрекеттерін  жүзеге  асыруда  проблемалық  сұрақтар  қойып,  оларды  шешудің  жолдары  мен  тəсілдерін 
іздеуге бейімдейді.  
Проблемалық  оқыту  жағдайындағы  шығармашылық  əрекеттің  негізгі  сипаттамаларын,  оларға 
сəйкес  қалыптасатын  танымдық  қабілеттіліктерді,  мүмкіндіктерді  И.Я.Лернер,  И.В.Загвязинский, 
И.Ф.Харламов,  А.Н.Лук,  В.И.Слободчиков,  Ю.Г.Юдина,  Н.М.Мочалова,  Т.В.Кудрявцев  сияқты 
ғалымдар өз еңбектерінде қарастырады.  
Жалпы  оқу  үрдісінде  оқушылардың  проблемалық  оқытуға  тəн  шығармашылық  əрекетті 
қалыптастырудың  қырларын  танымдық  əрекеттерінің  түрлерін  бірқатар  отандық  ғалым-педагогтардың 
Ж.Əбиев,  Т.С.Сабировтың,  Р.М.Қоянбаевтың,  Б.Р.Айтмағамбетова,  М.О.Мұқашева  Б.Н.Қадірова, 
Н.Айғабылов, Р.С.Омарова, Ж.Т.Дəулетбекова, М..Жазыбаев, З.Б.Ешімбетова, Н.Б.Жаманқұлова, жəне т.б. 
еңбектерінде көрсетілген.  
Біздің көзқарасымыз бойынша, проблемалық оқыту арқылы мектеп оқушысының оқу əрекетін 
белсендірудің  мəні  ғылымның  даяр  қорытындыларын  жай  ғана  меңгеріп  алуда  ғана  емес,  сонымен 
қатар  жаңа  білімдер  мен  ақыл-ой  қызметінің  тəсілдеріне  өздігінен  ие  болу  жөніндегі  оқушының 
танымдық  қызметін  белсендіруде.  Демек,  проблемалық  оқыту  мұғалімнің  белгілі  бір  əрекеттерін 
талап  етеді.  Бұл  əрекеттер  оқушының  жаңа  ұғымның  мəнін  ашу  тəсілдерін  өздігінен  іздестірумен 
сипатталатын  танымдық  əрекеттерін  ұдайы  тудырып  отырады.  Мұндай  қызметті  ізденіс  деп  атауға 
болады.  Ізденістің  мəні – оқушы  өзінде  пайда  болған  сұраққа  жауап  тауып,  пайда  болған 
проблеманың шешу тəсілін іздейді.  
Ю.К.Бабанскийдің пікірінше, "оқушылардың қабылдауы, негізінен, мұғалімнің проблемалық сабақты 
жүйелі  түрде  жүргізуіне  байланысты.  Оқушылардың  жаңа  материалдарды  қабылдауына  негіз 
болатындай даярлық жұмыстары жүргізіледі. Оқушылардың оқу-танымдық қызметін арттыру дұрыс əрі 
нақты  əрекеттер  негізінде  іске  асады.  Баланың  өзіндік  сезімдік  танымы  (ынтасы,  қалауы,  құштарлығы, 
əсерленуі) негізінде қабылданған білім, дағды, ептілік əлдеқайда нəтижелі əрі жемісті болады. 
В.С.Оконь проблемалық оқыту жайлы былай дейді: «Проблемалық оқыту» ұғымы атауының өзі 
тіпті де ұғымның этимологиясымен емес, мəнімен байланысты. Яғни, жаңа білімдер мектеп оқушылар 
үшін  əрқашан  проблемалы  болып  келеді,  ал  меңгеру  əдісі  болса,  проблемалық  та,  проблемалық 
емес  те  болуы  мүмкін.  Проблемалық  оқыту – оқытудың  жаңа  типі  ретінде  мұғалім  мен  оқушы 
жұмысының оқу  үрдісін  белсендіретін  бұрыннан  мəлім  барлық  тəсілдерін  бойына  жинақтаған.  Бірақ 
ол тек қана оқу белсенділігін ғана емес, сонымен бірге оқушының танымдық қызметін де қамтамасыз 
ететін, оның ұдайы ізденіс əрекетін қамтамасыз ететін қағидалар мен ережелерді де қамтиды. Ізденіс 
əрекетінің  нəтижесінде  білімдерді  шығармашылық  түрде  меңгеру  тəжірибесі  қалыптасады,  ең 
маңыздысы шығармашылық қызмет тəсілдерін меңгеру жүзеге асады .  
И.Махмұтовтың  көзқарасы  бойынша  "проблемалық  оқу — бұл  проблемалық  жағдаят  кезінде 
мұғалімнің  түсіндіргендерін  қабылдау,  проблемалық  жағдаяттарды  өздігінен  немесе  мұғалімнің 
көмегімен  талдау,  проблемаларды  тұжырымдап,  оларды  ұсыныс,  балжамдар  жасау  арқылы  шешу, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп жəне дене мəдениеті» сериясы, №3 (22),2009ж. 
 
 
 
 
 
 
 
83
болжамдар  мен  ұсыныстарды  негіздеу  жəне  дəлелдеу  жолымен,  сондай-ақ  шешімнің  дұрыс-бұрысын 
тексеру  жолымен  білімдер  мен  іс-əрекет  тəсілдерін  меңгеру  жөніндегі  оқушылардың  оқу-танымдық 
қызметі. Мектеп оқушыларының барлық осы ақыл-ой жұмысы мұғалімнің басшылығымен жүргізіліп, 
жеке  бастың  саналылығы  мен  интеллектуалдық  белсенділігін  қалыптастыруды  қамтамасыз  етеді. 
Проблеманың  шешілуі — бұрынғы білімдерге сүйенген жаңа фактілерді талдаудың нəтижесі, белгілі 
бір қағида ақиқаттығын дəлелдеудің нəтижесі". 
Т.Кудрявцевтің  анықтауынша, "проблемалық  оқытудың  мақсаты - ғылыми    таным  нəтижелерін, 
білімдер  жүйесін  ғана  меңгеріп  қоймай,  сонымен  бірге  бұл  нəтижелерге  жету  жолының  өзінде, 
үрдісін  де  меңгеру,  оқушының  танымдық  дербестігін  қалыптастырып,  оның  шығармашылық 
қабілеттерін дамыту". 
Көрнекті  психолог  И.А.Ильницкая  "бала  дамуының  қозғаушы  күші  қарама-қайшылық  болып 
табылады деген қорытынды шығарған". 
Оған  ілесе  дидакт  М.А.Данилов  "оқу  үрдісінің қозғаушы күші, бір жағынан, бүкіл оқыту барысы 
алға қоятын таным міндеттері жəне, екінші жағынан, оқушының білімі, іскерлігі мен оның ақыл-ой дамуы 
дəрежесінің арасындағы қарама-қайшылық болып табылады деп анықтады" [4].  
Біздің көзқарасымыз бойынша, бұл қорытынды оқытуды белсендіру теориясының дамуындағы аса 
маңызды  кезең  болып  табылады  жəне  психологтар  мен  дидакттердің  тəжірибелік  зерттеулердің 
нəтижелерімен ұштастырылып, қазіргі дидактиканың негізіне алынды. 
Оқушыларға  проблеманы  көруге  жəне  оларды  шешуге  үйрету - проблемалық  оқытудың 
қорытынды  мақсаттарының  бірі.  Оқушылардың  ойлау  қабілеті  танымдық  іс-əрекеті  үрдісінде  өз 
міндетін  атқарады.  С.Л.Рубинштейннің  тұжырымдасына  сəйкес,  мектеп  оқушыларының  танымдық  іс-
əрекетін  белсендіру  проблемалық  жағдаяттардың  пайда  болуы  мен  олардан  шығу,  яғни  оларды  шешу, 
интеллектуалдық қиындықтарға тап болған кезде жүзеге асады. 
Т.Сабыров  проблемалық  оқыту  үрдісінде  оқушының  белсенділігі,  негізінен,  сыртқы  белсенділік 
жəне  ішкі  белсенділік  деген  екі  түрлі  сипатта  болатындығын  анықтаған.  Белсенділік  жеке  басқа  тəн, 
маңызды бір қасиет болып саналады. Бұл қасиетсіз адамның қандай да болсын жұмысы нəтижелі болуы 
мүмкін емес. 
Проблемалық сұрақтарды шешуде оқушының танымдық (ойлау) іс-əрекеті репродуктивтік жəне 
продуктивтік сипатқа ие. Проблемалық оқу үрдiсiндегi таным əрекетi оқу, үйрену арқылы жүзеге асады. 
Оқушы белгiсiзден белгiлiге, бiлiмдiлiкке жалпы таным жүйесiне талпынады [5]. 
В.Г.Каташевтің  пікірінше, "проблемалық  оқыту – бұл  ғылыми  дүниетанымды 
қалыптастырудың  негізгі  тəсілі,  ол  адамның  танымдық  жəне  практикалық  қызметін  реттеп 
отыратын белгілі бір жеке бастық субъективтік тұрғы ретінде ұғынылады. Проблемалық оқытудың 
кез-келген  жағдайда  бірдей  тиімді  мүмкін  емес,  практика  проблемалық  оқыту  үрдісінің  жаңа 
білімдерді  меңгеру  немесе  бұрынғы  білімдерді  жаңа  жағдаятта  қолдану  кезінде  оқушылардың 
интеллектуалдық  қиындықтарының  да,  сондай-ақ  олардың  танымдық  белсенділігі  мен 
дербестігінің де əртүрлі дəрежесін тудыратынын көрсетеді.  
И.С.Якиманская, Н.Ф.Талызина психологиялық заңдылықтарға сүйене отырып, проблемалық оқыту 
барысында  орта  мектеп  жасындағы  оқушылардың  шығармашылығы,  өзіндік  жұмыстары  олардың  ойлау 
өрісін кеңейтіп, ой қиялын қияға жетелейді, танымдық белсенділігін арттырып, білімдерін тереңдетеді деп 
түсіндіреді. 
В.В. Давыдов  "жеке тұлға негізінде шығармашылық бастау жатыр, жеке тұлғаның маңызы оның 
жасампаздыққа мұқтаждығына жəне қабілеттілігіне байланысты" деп есептеген.  
Б.Д.Эльконин  проблемалық  оқытуға  тəн  шығармашылыққа  мынадай  анықтама  береді: 
"Шығармашылық — бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нəрсе, бұрынғы нəрселердің 
механикалық қайталануы емес, өзінің біртумалығымен ерекшеленетін болса, дəлелдейтін болса, онда бұл 
əрекетті шығармашылық үрдіс туғызған ".  

                   Весник КазНПУ им.Абая,серия 
«Начальная школа и физическая культура», №3(22),2009г.
 
 
 
 
 
 
84
Г.С.Альтшуллер  оқушылардың  проблемалық  оқыту  жағдайындағы  шығармашылық  қабілеттерін 
іс-əрекет  нəтижесінде  жаңа    білімді  игеруде  жəне  олардың  даралық  бейімділіктерінен  көрінуімен 
айқындайды [6]. 
Психологиялық-педагогикалық  əдебиеттерді  талдау  негізінде  проблемалық  оқытуды 
ұйымдастыру  проблемалық  сұрақ,  проблемалық  міндет,  проблемалық  қағида,  проблемалық  болжау 
жəне  логикалық  пайымдаушылық,  диалог,  зерттеу,  бағдарламаланған  тапсырмалар  мен  эвристикалық 
əңгімелесу жəне бинарлық əдістерді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Проблемалық оқыту естің ғана 
емес,  сонымен  бірге  оқушылардың  ойлау  кызметінің,  оның  танымдық  қызығушылығы  табиғатының 
рухани қажеттіліктерін, оқу себептерінің заңдылығын ескеретін теорияның негізінде құрылады. 
Білім  берудің  мазмұнын  модернизациялау  оқытудың  ғылымилық  дəрежесін  жоғарылатып, 
оқушылардың  неғұрлым  тиімді  жалпы  дамуына  жағдай  тудырды.  Көптеген  педагогтар  атсалысып 
отырған  оқытуды  күшейту,  оқытушылардың  теориялық  жəне  əдістемелік  даярлығын  арттыру, 
мектептің материалдық-техникалық базасын жақсарту, жаңа бағдарламалар мен оқулықтарды қолдану 
жолындағы күрес – осының бəрі мұғалім мен оқушының өзара қимылының сипатын өзгертуге əкеліп 
соқты, мектептегі оқыту мен тəрбие сапасын едəуір арттырды.. 
 
1.  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.  Назарбаевтың    Қазақстан  халқына 
Жолдауы, 2005-2006. 
2. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы. – А., 1999. 
3.  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.  Назарбаевтың  «Жаңа  əлемдегі  жаңа 
Қазақстан» Жолдауы, 2007. 
4. Махмутов И.М. Мектепте проблемалық оқытуды ұйымдастыру.- А., 1981. 
5. Сабыров Т.С. Оқыту теориясының негіздері. – А.,1993. 
6. Оконь В.С. Основы проблемного обучения. – М., 1968. 
 
Резюме 
        В  статье  расматриваются  возмошности  проблемного  обучения  в  активизации 
познавательной деятельности и формировании творческих способностей учащихся. 
 
Summаry 
         Іn artiсle рossibility of the problem – solving education in activations of cognive pupil. 
 
 
 
 
     

жүктеу/скачать 2,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: