Абай атындағы ҚазҦпу-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж

Қара  зат.  1.  Дәл  не  екені  айқын  емес,  қарайып  кӛрінген  нәрсе;  қарайған.  Ҧрғызбаған  соң  алыста 
кӛрінген бір қараға қайыра қуды (Ғ.Мҧстафин, Кӛз кӛрген). 
2.  Аумақ,  кӛлем,  сан,  мӛлшер,  шама.  Тҥйелеріміз  де  келіп  жеткен  мезгілде  манағы  алыстан  қарасы 
кӛрінген адамдар бізге таман жақындап-ақ қалды (―ТУГ‖).  
3.  Жобасы,  нобайы,  пошымы,  тҥрі.  Теңіз  тҥбінің  балығына  бірде  қызықса,  енді  бірде  жҥрексініп, 
бҧрын-соңды ата-бабалары істемеген тҥсі басқа кәсіптің қарасынан шошып қалатын.  
4. ауыс. Ес, серік, тірек, сҥйеу. Тағы бір тірі жәндік бар екен. Ит те болса серік, қара ғой (Т.Ахтанов, 
Дала сыры). 
5. Ірі мал: жылқы, тҥйе, сиыр. Әлгідей қаражатты қайдан алар? 40-50 сом деген кішігірім ҥш қараның 
кҧны (Ж.Аймауытов, Шығ.) [ҚӘТС, 271]. 
Сонымен  қатар  қара  сӛзінің  ӛміршеңдігі,  уақыттың  озуымен  жан-жақты  дами  отырып,  ғасырдан 
ғасырға жетуі тҥбірлес сӛздерден кӛрінеді. Тҥркі халықтарының қҧдіреттілігін тілі, тіл байлығы арқылы 
сезінсек, тіліміздің байлығы тҥбірлес сӛздер деривациясының кҥрделігінен кӛрінеді. Мысалы: қара сӛзі 
тілдік  даму  барысында  тілдік  бірліктерді  сипаттайтын  алғашқы  нысанның  қосымша  белгілері  кӛрініп, 
қасиеттері  таныла  бастайды.  Осының  әсерінен  тілде  таңбаланған  қара  сӛзінің  семантикалық  мазмҧны 
кҥрделеніп,  семаларға  жіктеледі  де,  бҧл  процесс  ӛз  кезегінде  тҥбір  сӛздің  деривациясын  туғызады. 
Алғашқы мағынаның басқа сипаттары танылып, кҥрделене тҥседі.  
Қорыта келе, қазақ тіл білімінде семантикалық ӛріс теориясы ӛте маңызды мәселе болып табылады. 
Сол ретте ғалымдардың анықтамалары ӛріс теориясын толық ашуға ҥлкен мҥмкіндік береді. Қара сӛзінің 
семантикалық  ӛрісі  ӛте  кең  және  де  толық  зерттеулерді  талап  етеді.  Ғалымдардың  пікірлерін  саралау 
арқылы қара сӛзінің семантикалық ӛрісі кең екені анықталды.  
 
1 Оразов М. Қазақ тілінің семантикасы. – Алматы : Рауан, 1991. – 211 б. 
2 Гулыга Е. В., Шендельс Б. И. Грамматико-лексические поля в современном немецком языке. – М.: Просвещение, 
1969. – 184 б. 
3 Кобозева И. М. Лингвистическая семантика. – М. : Эдиториал, 2000. – 252 б. 
4 Исабекова Ҧ.К. Қазақ тіліндегі тарихи тҥбірлес сӛздер(синхрониялық және диахрониялық ) –Алматы, 2004. -
130 б.  
 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
165 
Сөздіктер:  
1 Иост Трир . Неміс тілінің сӛздігі. Хейделберг, 1931. – 167 б.  
2 А.Ибатов. Қазақ тілінің туынды сӛздер сӛздігі. –Алматы, 1988. -136 б.  
3 Қашқари М. Тҥрік тілінің сӛздігі (Диуани лҧғат-ит-тҥрк): 3 томдық шығармалар жинағы. Т.3. (Қазақ тіліне 
аударған, алғысӛзі мен ғылыми тҥсініктерін жазған А.Егеубай). – Алматы: ХАНТ,1998. – 303б  
4 Қазақ әдеби тілінің сӛздігі. –Алматы, 2008. IX том. 
5 І.Кеңесбаев. Фразеологиялық сӛздік. –Алматы, 2007. -356 б. 
 
Резюме 
Тҥймебай Бурымды - студент 3-курса института филологий КазНПУ им. Абая; 
Научный руковадитель: д.ф.н., профессор Б.Касым  
Семантическое развитие слова "черный" 
В  семантическом  развитии  систематическое  отношение  языковых  единиц  исследует  семасиология,  потому  что 
описание ведет от слова к понятию. Если слово рассматривается с внутренних отношении и описание направляется 
от понятия к слову, то это поле ономасиологии.  
Ключевые слова: сема, семантическое развитие, лексика, лексическая единица 
 
Summary 
Tuymebay Burymdy – the student 3 courses of institute of philology of KAZNPU of Abay; 
Scientific head: Professor B.Kasym 
The semantic development of the word "black" 
The systematic development of the semantic relation of language units explores semasiology because the description is 
from the word to the concept. If the word is seen with regard to internal and description sent to the notion of the way, then this 
field onomasiology. 
Keywords: seme, semantic development, vocabulary, lexical unit 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
166 
БІЗДІҢ АВТОРЛАР // НАШИ АВТОРЫ // OUR AUTHORS 
 
Аскарова А.Ю. - Абай атындағы ҚазҦПУ 6М051100-Маркетинг мамандығының 1-курс магистранты 
(Қазақстан, Алматы) 
Абдыкадырова  А.З.  -  Абай  ат.  ҚазҦПУ  Филология  институтының  2-курс  магистранты  (Қазақстан, 
Алматы) 
Айдосова Н.Б. - Абай ат. ҚазҦПУ Филология институтының 2-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Адилжанова С.А. - әл-Фараби атындағы Казақ ҧлттық университеті (Қазақстан, Алматы) 
Амантай Ә.Ә. - Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университетінің 5В011700-«Қазақ тілі мен әдебиеті» 
мамандығының 4-курс студенті (Қазақстан, Семей) 
Aбдикaимoвa  Д.К.  –  Абай  ат.  ҚазҦПУ  6М011000  –  «Физикa»  мамандығының  2-курс  магистранты 
(Қазақстан, Алматы) 
Алмаева  Э.Ж.  –  Абай  ат.  ҚазҦПУ  6М011000  –  «Физикa»  мамандығының  2-курс  магистранты 
(Қазақстан, Алматы) 
Ақышева А.А. Абай ат. ҚазҦПУ Филология институтының 2-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Абдул Рахманҧлы Абдулкәрім - М.Әуезов атындағы Әдебиет және ӛнер институты және әл-Фараби 
атындағы Қазақ Ҧлттық университетінің 2-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Әшіров Ж. - Абай атындағы ҚазҦПУ Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының магистр, аға оқытушысы 
(Қазақстан, Алматы) 
Бегманова  С.М.  -  Абай  ат.  ҚазҦПУ  Филология  институтының  2-курс  магистранты  (Қазақстан, 
Алматы) 
Бегманова  Б.С.  -  Қазақ  мемлекеттік  қыздар  педагогикалық  университеті,  ф.ғ.к.,  қауымдастырылған 
профессор м.а. (Қазақстан, Алматы) 
Газиз Г.Г. – әл-Фараби атындағы Казақ ҧлттық университеті (Қазақстан, Алматы) 
Боранбай А. – Абай ат. ҚазҦПУ 1-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Дҥйсенова  Қ.Е.  -  Абай  ат.  ҚазҦПУ  Филология  институтының  2-курс  магистранты  (Қазақстан, 
Алматы) 
Ертаева Ф.Е. - Әл-Фараби атындағы Қазақ ҧлттық университеті Филология, әдебиеттану және әлем 
тілдері факультетінің 2-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Ермагамбетова С.М. – Магистрант 1-курса КазНПУ имени Абая (Казахстан, Алматы) 
Жҧмалиева Ә. – Абай ат. ҚазҦПУ Филология институтының 5B011700 – «Қазақ тілі мен әдебиеті» 
мамандығының 2-курс студенті (Қазақстан, Алматы) 
Жумагулов А.А. - КазНПУ им.Абая магистрант 2-курса по специальности 6М050200 –Политология 
(Қазақстан, Алматы) 
Исаков  В.Б.  -  PhD  отделение  социологии,  Кыргызско-Турецкий  Университет  Манас  (Бишкек, 
Кыргызстан) 
Кауменова  Р.А.  -  Абай  ат.  ҚазҦПУ  Филология  институтының  2-курс  магистранты  (Қазақстан, 
Алматы) 
Қорғанбаева  Ж.Қ.  –  Абай  атындағы  ҚазҦПУ,  Жаратылыстану  және  география  институты,  химия 
кафедрасы, химия ғылымдарының кандидаты, аға оқытушы (Қазақстан, Алматы) 
Қанленова  Б.Н.  Абай  ат.  ҚазҦПУ  Филология  институтының  2-курс  магистранты  (Қазақстан, 
Алматы) 
Қырыкбаева Э.О. – Нҧр-Мҥбарак Египет Ислам Мәдениеті университетінің доценті, т.ғ.к (Қазақстан, 
Алматы) 
Қамысбаева Г.М. – Абай ат. ҚазҦПУ-нің 1-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Махмутов Б.Л. - доктор философии (PhD), КазНПУ им. Абая (Қазақстан, Алматы) 
Мҧхамадиев  Д.Б.  -  Қазақ  мемлекеттік  қыздар  педагогикалық  университеті,  ф.ғ.к.,  аға  ғылыми 
қызметкер (Қазақстан, Алматы) 
Нарал С. – Абай ат.ҚазҦПУ 1-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Оразова  Г.А.  –  Абай  атындағы  ҚазҦПУ  Филология  институтының  2-курс  магистранты  (Қазақстан, 
Алматы) 
Онгарова  З.Н.  -  КазНПУ  им.  Абая  магистрант  2-курса  по  специальности  6М011000  –  «Физикa» 
(Қазақстан, Алматы) 
Охапова  С.  –  Абай  атындағы  ҚазҦПУ,  Ӛнер,  мәдениет  және  спорт  институтының  6М010700  – 
«Бейнелеу ӛнері және сызу» мамандығының 1-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
167 
Патман  Абдул  Фатах  -  КазНПУ  им.  Абая  магистрант  2-курса  по  специальности  6М011000  – 
«Физикa» (Қазақстан, Алматы) 
Сатыбалдиева  А.Е.  -  Абай  ат.  ҚазҦПУ  Филология  институтының  2-курс  магистранты  (Қазақстан, 
Алматы) 
Сафуллина  Н.Т  -  Абай  атындағы  ҚазҦПУ  Филология  институты  6М011700  –  «Қазақ  тілі  мен 
әдебиеті» мамандығының 2-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Сансызбаева Г. – Абай ат. ҚазҦПУ Филология институтының 5B011700 – «Қазақ тілі мен әдебиеті» 
мамандығының 2-курс студенті (Қазақстан, Алматы) 
Сартаева Н.Т. - Абай атындағы ҚазҦПУ, PhD докторант (Қазақстан, Алматы) 
Сәтімбаева  А.Қ.  –  Абай  атындағы  ҚазҦПУ,  Жаратылыстану  және  география  институты,  химия 
кафедрасының магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Серікқалиева  А.Қ.  –  Абай  атындағы  ҚазҦПУ  Филология  институтының  2-  курс  магистранты 
(Қазақстан, Алматы) 
Сҧлтанова  Н.Е.  –  әль-Фараби  атындағы  ҚазҦУ  Журналистика  факультетінің  1-курс  магистранты 
(Қазақстан, Алматы) 
Сулеймен Д. – Абай ат. ҚазҦПУ Филология институтының 2-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Тюлепбердинова Г.А. – әл-Фараби атындағы Казақ ҧлттық университеті (Қазақстан, Алматы) 
Темирбекова Ж.Е. – әл-Фараби атындағы Казақ ҧлттық университеті (Қазақстан, Алматы) 
Тҥймебай  Б.  –  Абай  ат.  ҚазҦПУ  Филология  институтының  5B011700  –  «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті» 
мамандығының 2-курс студенті (Қазақстан, Алматы) 
Тоқшылықова  Г.Б.  –  Абай  ат.  ҚазҦПУ,  Қазақ  тілі  мен  әдебиеті  кафедрасының  магистр,  аға 
оқытушысы (Қазақстан, Алматы) 
Тоқшылықов Д.Б. – Абай ат. ҚазҦПУ Жаратылыстану және география институтының 6М011600 – 
«география» мамандығының 2-курс магистранты (Қазақстан, Алматы) 
Тҧрғынов  Е.С.  -  Абай  ат.  ҚазҦПУ  Филология  институтының  2-  курс  магистранты  (Қазақстан, 
Алматы) 
Уайдуллақызы  Э.  –  Абай  ат.  ҚазҦПУ,  Бастауышта  оқыту  педагогикасы  мен  әдістемесі 
кафедрасының аға оқытушысы, PhD доктор (Қазақстан, Алматы) 
Фурсанова Д. – Магистрант 1-курса КазНПУ имени Абая (Казахстан, Алматы) 
Хакимова Т.Х. – әл-Фараби атындағы Казақ ҧлттық университеті (Қазақстан, Алматы) 
Черикбаева Л.Ш. – әл-Фараби атындағы Казақ ҧлттық университеті (Қазақстан, Алматы) 
Хожаев  Д.А.  -  Алматы  энергетика  және  байланыс  университетінің  4-курс  студенті  (Қазақстан, 
Алматы) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
168 
Абай ат. ҚазҦПУ Хабаршысы «Жас ғалымдар» сериясының 
ғылыми мақалаларды қабылдау ЕРЕЖЕСІ 
 
Абай  атындағы  ҚазҦПУ  Хабаршысы  «Жас  ғалымдар»  сериясындағы  мақалалар  қоғамдық  және 
жаратылыстану,  педагоика  мен  әдістеме  ғылымы  бағыттарындағы  ғылыми  зерттеулердегі  жаңалықтар 
мен ӛзекті мәселелерді қамтиды. Хабаршы «Жас ғалымдар» сериясына 40 жасқа дейінгі жас зерттеушілер 
мен ғылымға бейімі бар студенттердің ғылыми мақалаларын жариялайды.  
Мақала  кӛлемі  кестелерді,  суреттерді,  пайдаланылған  әдебиеттер  тізімін  және  негізгі  мәтін  алдында 
жазылатын  тҥйінді  қосқанда  15  беттен  аспауы  керек.  Мәтін  Microsoft  Word  редакторында  Times  New 
Roman 14 пт әрпімен, аралық 1 интервалмен, ҥстіңгі және астыңғы жақтарынан – 2 см; сол жағынан – 3 
см және оң жағынан – 1,5 см қалдырылып теріледі. Бірінші беттің ортасына қалыпты әріптермен автор-
дың  аты-жӛні,  оның  астына  мақаланың  аты,  тӛменіректе  жай  жақшаның  ішінде  жҧмыс  орындалған 
ҧйымның аты мен қаласы жазылады.  
Суреттер  саны  5-тен  аспауы  керек  (биология,  физика-математика,  химия  салалары  бойынша  10-нан 
аспауы керек) және иллюстрациялар (графиктер, схемалар, диаграммалар) компьютерде салынуы керек.  
Барлық формулалар мен символдар (математикалық, физикалық, химиялық) Microsoft Equation және 
Microsoft Word редакторында теріліп, нӛмірленіп, сілтемелер жасалады.  
Әдебиеттерге  жасалған  сілтемелер  тік  жақшамен  [1,  15  б.]  кӛрсетіледі.  Пайдаланылған  әдебиеттер 
тізімі тӛмендегіше жазылады: 
Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің тҥсіндірме сӛздігі. -Алматы: Сӛздік-Словарь, 2005. - 440 б. 
Хасанов  Ғ.Қ.  Қазақ  тілінің  лексикалық  синтагматикасы:  Ғылыми  монография.  –Алматы:  Ҥшқиян, 
2009. -488 б. 
Қоянбекова С.Б. Қазақ тілі экспрессивтік стилистикасының негіздері. Фил. ғыл. док... дис.: 10.02.02. 
Қолжазба. -Алматы: Абай ат-ғы ҚазҦПУ, 2008. -346 б.  
Шойбекова  Ғ.Б.  Ҧлттық  танымның  сӛз  тудырудағы  рӛлі  //  Академик  Ә.Т.Қайдар  және  тіл  білімінің 
мәселелері. -Алматы, 2004. -204-207 бб. 
Мақала тӛмендегі қҧжаттармен қоса екі данада және СD дискімен қабылданады:  
1. Тҥйін (1/3 кем емес) екі тілде (қазақша-ағылшынша немесе орысша-ағылшынша); 
2. Жеке парақта автор жӛнінде толық мәлімет кӛрсетіледі (аты-жӛні, ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы, 
жҧмыс орыны, мекен-жайы, телефоны, факсы, е-mail-ы).  
3.  Студенттер  мақаласын  жіберген  жағдайда  (студенттің  аты-жӛні,  оқу  орыны  мен  факультеті, 
мамандығы,  ғылыми  жетекшісінің  сараптама  пікірі,  мекен-жайы,  телефоны,  факсы,  е-mail-ы;  ғылыми 
жетекшісінің  аты-жӛні  мен  ғылыми  дәрежесі,  ғылыми  атағы,  жҧмыс  орыны,  мекен-жайы,  телефоны, 
факсы, е-mail-ы). 
 
 Редакцияға тҥскен ғылыми мақалалар рецензияланбайды. Қолжазба қайтарылмайды. Кӛшіріп басқан 
жағдайда «Хабаршыға» сілтеме жасау міндетті.  
 Жарияланған материалдардың нақтылығына авторлар жауап береді. 
 Ғылыми пікірлер мен толғамдар редакция кӛзқарасымен сәйкес келе бермейді. 
 Хабаршы  «Жас  ғалымдар»  сериясына  40  жасқа  дейінгі  жас  зерттеушілер  мен  ғылымға  бейімі  бар 
студенттердің жҧмыстары қабылданады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
169 
Правила приема научных статей в журнал «Вестник КазНПУ им. Абая» серия «Молодые ученые» 
The rules of publishing scientific articles in journal “Vestnik. Series of “Young scientists. KazNPU named 
after Abai” 
 
Статьи ихз серии «Молодые ученые» журнала «Вестник КазНПУ имени Абая» охватывает актуальные 
вопросы научных исследований в области общественных и естественных наук, а также в области методи-
ки преподавания. В серии Вестника «Молодые ученые» публикуются работы молодых исследователей в 
возрасте до 40 лет и студентов, склонных к исследовательской работе.  
Статья представляется в двойном экземпляре. Размер статьи не должен превышать 15 страниц (от 6-ти 
страниц), включая таблицы, рисунки, аннотацию в начале статьи перед основным текстом (аннотация до 
1/3стр. через 1 интервал,  12 пт ), список литературы, напечатанных  в  редакторе Word, шрифтом Times 
New  Roman14  пт,  с  пробелом  между  строк  1  интервал,  поля  -  верхнее  и  нижнее  –  2  см,  левое  –  2  см, 
правое  –  2  см.  Количество  рисунков  не  более  пяти  (для  серий  биологическая,  физико-математическая, 
химическая - не более 10). К статье прилагается: 
-  к  статье  необходимо  приложить  аннотацию  (не  менее  1/3  стр.)  на  двух  языках  (на  казахском  и 
английском или на русском и английском)  
- на отдельной странице и сведения об авторах (Ф.И.О., ученая степень, ученое звание, адрес, место 
работы, телефон, факс, e-mail). Далее посередине страницы прописными буквами (курсивом) инициалы и 
фамилии  авторов,  ниже  также  посередине  заглавными  буквами  -  название  статьи;  затем  посередине 
строчными  буквами;  в  круглых  скобках  -  название  организации  (ий),  в  котором  выполнена  работа,  и 
город. Прилагается электронный вариант на CD-диске. 
- в случае подачи статьи к публикации студентами необходимо указать: ФИО студента, название вуза, 
факультет,  специальность,  аналитический  отзыв  научного  руководителя,  адрес,  телефон,  факс,  е-mail; 
ФИО и ученую степень, ученое звание, мето работы, адрес, телефон, факс, е-mail научного руководителя.  
–  иллюстрации  (графики,  схемы,  диаграммы)  должны  быть  выполнены  на  компьютере  или  в  виде 
четких чертежей, выполненных тушью на белом листе формата А4 
– математические формулы в тексте должны быть набраны как объект Microsoft Equation. 
Химические формулы и символы должны быть набраны при помощи инструментов Microsoft Word. 
Следует нумеровать лишь те формулы, на которые имеются ссылки. 
- ссылки на литературные источники даются цифрами в прямых скобках по мере упоминания [1,15 c.]. 
Список литературы оформляется следующим образом: 
Виноградов В.В. Стилистика. Теория поэтической речи. Поэтика. – М.: Просвещение, 1963. -255 с. 
Аверьянов А.Н. Динамика противоречий // Вопросы философии. 1976. № 5. 
Гумбольдт В. Фон. Язык и философия культуры. М.:Прогресс, 19857 451с. 
 В случае переработки статьи по просьбе редакционной коллегии журнала 
датой  поступления  считается  дата  получения  редакцией  окончательного  варианта.  Если  статья 
отклонена, редакция сохраняет за собой право не вести дискуссию по мотивам отклонения. 
 
 Научные  статьи,  поступившие  в  редакцию,  не  рецензируются.  Рукописи  не  возвращаются.  При 
копировании материалов обязательная ссылка на журнал «Вестник».  
 За достоверность материалов ответственность несут авторы. 
 Научные отзывы и рецензии могут не соответствовать мнению редакции.  
 К публикации в серии Вестника «Молодые ученые» принимаются работы молодых исследователей в 
возрасте до 40 лет и студентов, склонных к исследовательской работе.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
170 
ҦСЫНЫСТАР ҤШІН 
ДЛЯ ЗАМЕТОК