Абай атындағы ҚазҦпу-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
125 
costume images. As well as the author analyzes the history of costume, its natural features, defines the role and the importance 
of costumes in life and society, defines this notion as: costume, costume. The author comprehensively considers a relationship 
when preparing a theatrical stage costume images with such lines as: aesthetics, art history, philosophy (ideology) 
Keywords: costume, interest, art, image, stage, theatre, fashion, technology, development, worldview 
 
ӘОЖ 37.022 
 
БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
 
Э.Уайдуллақызы – Абай атындағы ҚазҦПУ, Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі 
кафедрасының аға оқытушысы, PhD доктор, 
Г.М. Қамысбаева – Абай атындағы ҚазҦПУ-нің 1-курс магистранты 
 
Әлемдік ӛркениет ҥдерісіндегі білім қҧндылығының артуы жағдайында еліміздегі білім беру ісін одан әрі дамыту 
қажеттілігі туындайды. Ғылым мен білім дамуының жаһандық талаптарына орай, Қазақстан Республикасы Прези-
денті Н.Ә. Назарбаев «…Заманауи прогрестің мәнін білуіміз керек. Қазіргі шындық мынадай: бҥгінгі мемлекет ӛзінің 
интеллектуалды ресурстарымен бәсекеге тҥседі. «Интеллектуалды ҧлт-2020» идеясының мақсаты – жаңа қазақстан-
дықтарды тәрбиелеу. Елді адам капиталы арқылы бәсекеге қабілетті ету. Бәсекенің бастысы – білімнің бәсекесі. Бҧл 
ҥшін біріншіден, білім жҥйесінің инновациялық дамуына жол ашу керек, екіншіден, электронды қызмет кӛрсетуді 
жаңа заманға сәйкестендіру керек, - деп атап кӛрсетуінің ӛзі де бҥгінгі қоғамдық ҥдерісте тҧлғаның ғылыми-ақпарат-
тық мәдениетін қалыптастыру, бәсекеге қабілетті ҧлтты қалыптастырудың негізгі қҧндылығы болып табылады. 
Кілт сӛздер: ақпарат, мәдениет, ақпараттық мәдениет 
 
Елімізде білім беру жҥйесіндегі білім мазмҧны сапасын арттыруға, оны ақпараттандыру мен болашақ 
мамандардың  ақпараттық  мәдениетін  қалыптастыруға  және  дамыта  тҥсуге,  ғылым  мен  білім  беруді 
ҧштастыруға  ықыласы  жоғары.  Ақпараттық  қоғам  жағдайында  экономика‚  техника‚  ғылым‚  саясат  т.б. 
қоғамдық ӛмірдің барлық салалары ақпараттық кеңістікке еркін енуді қажет етеді. Бҧл тҧрғыда білім беру 
ісіне ҥлкен жауапкершіліктер мен міндеттер жҥктелгендігі, ҥздіксіз білім беру жҥйесіндегі ақпараттарға 
деген сҧраныстардың артқандығын, білім беру жҥйесі субъектілерінің жыл сайын ӛтетін ғылыми жобалар 
сайысына  белсенді  қатысуы  ғылым  кеңістігінде  ақпараттық  мҥмкіндікті  мәдениет  деңгейінде  игерудің 
тҥрлі педагогикалық тетіктерін туындатып отыр [1].  
Болашақ  мамандардың  ғаламдық  интернет  жҥйесін  меңгеру  арқылы  дҥниенің  тӛрт  бҧрышындағы 
жаңалықтар  мен  ӛзгерістермен  ақпараттандырыла  орырып  кәсіби  білімін  кӛтеруге  ҥлкен  мҥмкіндік 
алады.  Білім  беру  жҥйесінің  жаңа  талаптарын  меңгеру  дамыған  50  мемлекет  қҧрамына  кіру  ҥшін  кез-
келген  сала  маманымен  қатар  жеке  пәндерден  дәріс  беретін  оқытушы  мен  мектеп  мҧғалімі  ғаламдық 
ақпарат жҥйесіне кіре білуі қажет.  
Екіншіден,  алынған  ақпараттарды  тиімді  пайдалана  білу  қазжеттілігі  туындайды,  бҧл  мәселенің  де 
шешімін шыға білу керек. 
Ҥшіншіден инновациялық (жаңашылдық) процесті меңгеру қазіргі таңда болашақ мҧғалімнің алдына 
қойылған басты мәселелердің бірі болып саналады.  
Тӛртіншіден электронды оқулықтарды пайдалана білу оқушылар қызығады, мҧғалім де электрондық 
оқулықтардағы  материалдардан  ақпататтық  білімі  болу  керек.  Оқыту  процесінде  оқушылармен 
ынтымақтаса отырып электрондық кітаптардың ішіндегі материалдарды талқылап, оқушының ой-ӛрісін 
дамытуға болады.  
Бесіншіден  қазіргі  таңда  ақпарат  алу  қҧралы  кӛп,  оны  кейде  пайдаланып  ҥлгірмейміз  сондықтан  да 
болашақ  маманның  ақпараттық  мәдениеті  жоғары  деңгейде  болу  ҥшін  педагогикалық  бейімділік, 
шеберлік, іскерлік қабілеті болуы керек.  
Алтыншыдан,  болашақ  маман  жан-жақты  хабардар  болуы  керек  сол  себепті  бҧқаралық  мерзімдік 
баспа ақпараттарын уақытылы пайдалану керек.  
Жетіншіден болашақ мҧғалім психологиялық- педагогикалық даярлықта болуы қажет. 
Болашақ мамандардың ақпараттық мәдениеті мен педагогикалық компетенттік білімдендіру қызметі-
нің барысында атқарылатын процесс әрі соның нәтижесі деп қарастыруға болады. Себебі, педагогикалық 
оқыту  мен  жеке  тҧлғаны  тәрбиелеп  дамытудың  соңғы  кездегі  педагогикалық-психологиялық  теорияла-
рын қолдануға негізделген. 
Ақпараттық мәдениеттілікті қалыптастыру жолында барған сайын кӛлемі ӛсіп, ҧлғайып отырған білім, 
іскерлік,  дағдыларды  меңгеруден  гӛрі  қоғамның  мәдени-тарихи  дәстҥрлеріне,  әлеуметтік  дамудың 
тенденцияларына  байланысты  кәсіби  педагогикалық  мәдени  байлықтарды  тҧтас  қамтып  меңгеру  әлде 
қайда  ҧтымды  нәтижеге  жеткізбек.  Мҧндағы  педагогикалық  процесс  әрекеттілік  және  жеке  даралық-

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
126 
тҧлғалық  қатынастар  принциптеріне  негізделіп  ҧйымдастырылады.  Болашақ  мҧғалімнің  ӛзін-ӛзі 
ҧйымдастыруды  басқару  жоғары  мектеп  оқытушысының  кәсіби  қызметінің  ерекше  саласы  болып 
табылады және тӛмендегі мәселелерді қамтиды; 
а)  шығармашылық  қабілеттерін  дамыту:  ғылыми,  кӛркем-ӛнер,  техникалық,  спорттық, 
ҧйымдастырушылық;  
ә)  ӛзін-ӛзі  ҧйымдастырудың  дағдыларын  қалыптастыру.  Оған  магистранттардың  психалық  жағынан 
ӛзін-ӛзі  бейімдеу,  табандылық,  оқуда  және  қарым-қатынаста  рационалдық  кӛрсету.  Ӛмірде  кездесетін 
жағыдайлардың шешімін табуға жігерлік білдіру сияқты дағдылар жатады.  
б) денсаулығын сақтауға бағытталған дағдылар. 
Болашақ мамандарды білімдендіруге бағытталған іс-әрекетінің негізгі бағыттарының тағы бірі ӛз-ӛзін 
танып  білуге,  ӛзін-ӛзі  дҧрыс  бағалауға,  қоршаған  болмысты  объективті  қабылдауға,  ӛз  мақсаттарын 
қоршаған ротаның мақсат мҥддесімен ҧштастыруға жеке басының жетістіктерімен кемшіліктерін саралай 
білуге, мамандықты меңгеру жолындағы ӛз ісін жоспарлап ҧйымдастыруға ҥйретеді.  
Болашақ мамандардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру оқу-тәрбие жҥйесінің қҧрамды бӛлігі – 
ол сабақтан және аудиториядан тыс жҧмыстары арқылы жҥзеге асырылады.  
Болашақ  мамандардың  ақпараттық  мәдениетін  қалыптастыруға  педагогикалық  технология  пәнінің 
маңызы ерекше. Болашақ мҧғалім оқытудың педагогикалық технологияны меңгеру қажет. 
Педагогикалық технологиялардың тҥрлеріне тоқталып ӛтер болсақ:  

  дәстҥрлі оқыту технологиясы;  

  бағдарлап оқыту технологиясы; 

  модульдік оқыту технологиясы; 

  топтық оқыту технологиясы; 

  іскерлік ойындар технологиясы; 

  проблемалық оқыту технологиясы;  

  қашықтықтан оқыту технологиясы; 

  ақпараттық технология; 

  инновациялық оқыту технологиясы; 

  кредиттік-модульдік технология және т.б. 
Қазіргі заманда болашақ маманға, яғни болашақ кәсіп иесін тәрбиелеуге ерекше кӛңіл бӛлуіміз керек, 
ӛйткені  бҥгінгі  студент,  ертеңгі  қоғамның  дамуы  ҥшін  қызмет  жасайтын  тҧлға.  Яғни,  бҥгінгі  студент 
ертеңгі мҧғалім қызметінің бірі баланы сҥйе білумен қатар ҧлттық мәдениетпен ҧлттық тәрбиені де терең 
меңгергені жӛн. Аталған мәселелерді де ӛз пәнінің ыңғайына қарай ақпараттандырылып отырылғаны да 
жӛн деп есептейміз.  
Университет  табалдырығында  студент  ақпараттық  мәдениетті  тӛмендігідей  іс-шаралар  арқылы 
меңгереді:  
1.  Болашақ  мҧғалімнің  ақпараттық  мәдениетін  қалыптастыруда  СӚЖ-ның  орны  ерекше.  Сонымен 
қатар, жоғары оқу орындарындағы барлық ғылыми сабақ тҥрлері студенттердің ӛзіндік шығармашылық 
жҧмыстарының дағдылары мен тҥрлі ӛзіндік жҧмыстарға ынталандыру ҥшін қҧрастырылынған.  
2. Ӛзіндік жҧмыс астарынан, білімді іздеудегі ой қортындылауды, оны бекітуді, дағды мен іскерліктің 
дамуын және білімді жалпылау мен жҥйелеуді, арнайы уақыт бӛлінген дидактикалық мақсатты орындау 
барысындағы оқытушылар ҧйымдастырған студенттердің белсенді әркетін тҥсінуге болады. 
3. Ӛзіндік жҧмыс дидактикалық қҧбылыс ретінде, бір жағынан, студенттің әрекет объектісімен оның 
міндетті  тҥрде  орындау  қажет  оқу  тапсырмасын  кӛрсетсе,  екінші  жағынан,  сәйкестендірілген  әрекеттің 
пайда болу формалары: студенттердің тапсырманы орындау барысындағы есі, ойлауы, шығармашылық 
қиялы  оны  жаңа  жетілген  білімді  меңгеруге  немесе  меңгерген  білімінің  тереңдеуі  мен  кеңеюіне  алып 
келеді. 
Студенттің ӛзіндік жҧмысы бҧл оқытудың қҧралы, ол тӛмендегі кӛрсетілгендерден тҧрады: 
 әрбір нақты жағдайды қорыту, нақты мақсат пен тапсырмаға сәйкес.  
 белгілі бір танымдық тапсырмаларды шешудегі студент білімінің кӛлемі мен деңгейі, дағдысы мен 
іскерлігі әрбір белгіленген кезеңде қалыптасып отырады.  
 жаңа  танымдық  тапсырмалар  шешуде  студенттер  ӛз  білімінің  жҥйелік  қорындағы  психологиялық 
қҧрылымын және ҥлкен ағыстағы ғылыми әрі қоғамдық ақпараттарды бағдарлай біледі.  
Психология-педагогикалық ғылымда білімді ӛздігімен меңгеру ақыл дамуының бірден-бір кӛрсеткіші. 
Ӛзіндік жҧмыс барысында студенттердің интеллектуалды белсенділігін қалыптастыруға ҥлкен мҥмкіндік 
бар.  
Ӛзіндік жҧмысқа мыналар жатады: 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
127 
 оқу әдебиеттерімен жҧмыс; 
 қосымша әдебиеттермен жҧмыс; 
 сӛздіктер мен энциклопедияларды еркін бағдарлау; 
 библиографиялармен жҧмыс істеу; 
 коллоквиум мен семинарларда ӛз кӛзқарасын білдіру; 
 интернет материаларын ӛңдеу;  
 эссы, шағын шығармашылық жҧмыстар жазу; 
 электронды оқулықтарды пайдалану; 
 бҧқаралық, мерзімдік басылымдарды пайдалану т.б. жатады.  
Студенттердің  ӛзіндік  жҧмысы  оқу  ҥдерісінің  бір  бӛлігі  болып  табылады.  Сондықтан  бҧл  жҧмысты 
әрекетке айналдыру ӛз білімін жетілдіру ҥшін, ҧйымдасқан педагогикалық бағытты студенттің интеллек-
туалды белсенділігіне айналдыру.  
Білімге  ҧмтылу  және  ӛзіндік  білімін  жетілдіру,  белгілі  дәрежеде  тҧлғаның  келешектегі  мақсатты 
нҧсқауы.  Оқытудың  жетістігі  оқытушыға  тәуелді,  дегенмен,  студенттердің  қалай  жҧмыс  жасауы  да 
жетімсіз дәрежеде болмауы тиіс [13. 66].  
Болашақ  маман  ӛзіндік  кәсіби  біліктілігімен,  ақпараттық  мәдениетін  қалыптастыруда  ӛзіндік 
ізденістерді де талап етеді.  
Мысалы аудиториядан тыс әртҥрлі ӛзіндік білім алатын СӚЖ-ның тҥрлері бар: 
 дәріс материалдарын конспектілеу және оқулықтарды жҥйелі талдау; 
 тҥп деректерді конспектілеу; 
 симинар сабақтарына дайындық жасау; 
 ҥй жҧмыстарын орындау; 
 сынақ және емтиханға дайындық жасау; 
 баяндамалар мен хабарламаларға дайындық жасау; 
 реферат жазу; 
 олимпияда және әртҥрлі сайыстарға қатынасу; 
 студенттік конференцияларына қатынасу; 
 ӛндірістік және басқа да тәжірибелер кезінде мекемелерде дәріс оқу т.б.  
Аталған  мәселелерге  ғылыми  тҧрғыдан  дайындықпен  келуі  ҥшін  әрбір  ӛзіндік  жҧмысқа  материал 
жинау,  оны  ӛңдеу  ҥшін  ақпараттық  мәдениеттілік  деңгей  жоғары  болу  керек.  Кӛбіне  студенттің 
ақпараттық мәдениеті аталған тапсырмаларды орындау барысында да қалыптаса бастайды.  
Ғаламдастыру жағдайында ӛз білімімен, мәдениетімен, мҥмкіндіктерімен ерекшеленетін ҧлт қалыптас-
тыру – еліміздің басты саясаттарының бірі. Зияттылығы жоғары ҧлт ретінде халқымыздың мәдениет дең-
гейінің кӛтерілуі, дамыған елу елдің қатарынан табылуға стратегиялық жоспарлар жасап ҧсынушы елба-
сымыздың  идеяларын  қуаттайды.  Ақпараттар  тасқынын  таңдамай,  талғамай  игеру  мҥмкіндігі  жастары-
мыздың  ӛмірлік  ҧстанымдарына  кері  ықпалын  да  тигізуі  мҥмкін.  Сондықтан,  ғылыми  мен  техниканың 
жетістігін  ӛркениет  жемісі  деп  қарайтын  ҧлт  болашағына  барлық  ақпараттарды  іріктеп,  сҧрыптайтын, 
ӛмірлік  мҧраттарымызға  сай  топтастыратын  ғылыми-ақпараттық  мәдениетке  тәрбиелеу  қажеттілігі 
айқын.  
 
1  Назарбаев  Н.Ә.  Қазақстан  дағдарыстан  кейінгі  дҥниеде:  Болашаққа  интеллектуалдық  секіріс  //  Егемен 
Қазақстан; жариял. 14.10.2009. 
2 Педагогика негіздері - Алматы, 2005 ж. 
3 Жаңа педагогикалық технологиялар (оқу қҧралы) - Алматы, 2006. 
4 Серікқалиҧлы З. Дҥниетану даналығы. Ғылыми және кӛркемдік таным ерекшеліктері. - Алматы: Білім, 1994, - 
224 б. 
5 Баширова Ж.Р., Тӛлешова Ҧ.Б. Педагогикалық технологиялар арқылы оқушылардың танымдық қызығушылы-
ғын қалыптастыру. Оқу-әдістемелік қҧрал. - Алматы, 2003, - 60 б. 
6 Андреева И.М. «Информационная культура личности» - новая вузовская учебная дисциплина // Информацион-
ная культура специалиста: гуманитарные проблемы: тез. Междунар. науч. конф., Краснодар-Новороссийск, 23-25 
сент. 1993 г. - Краснодар, 1993. - С. 24-26. 
7 Антонова С.Г. Информационная культура специалиста. Гуманитарные основания // Проблемы информацион-
ной культуры. - М., 1994. - С. 110-116.  
Резюме 
Уайдуллакызы Э. – КазНПУ им. Абая, PhD доктор, старший преподователь кафедры Педагогики и методики 
начального обучения, Камысбаева Г.М. – магистрант 1-курса КазНПУ имени Абая 
Развития информационной культуры будущих кадров 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
128 
В  условиях  развития  образовательной  ценности  в  мировом  цивилизованном  процессе  зарождается  необходи-
мость в дальнейшем развить образовательную деятельность. В соотвестствии с глобальными требованиями развития 
науки  и  образования  Президент  Республики  Казахстан  Н.А.  Назарбаев  отметил  так:  «...  Мы  должны  знать  суть 
современного процесса. Сегодняшняя правда такова, что сегодняшнее государство конкурирует с своеми интеллек-
туальными ресурсами. Цель идеи «Интеллектуальная нация-2020» - воспитать новых казахстанцев. Сделать страну 
конкурентоспособным через человеческого капитала. Главная конкуренция – конкуренция образования. Для этого, 
во-первых,  надо  открыть  путь  к  инновационному  развитию  образовательной  системы,  во-вторых,  соответствовать 
электронные услуги с новым периодом». Из этого высказывания можно понять что формирование научно-информа-
ционной  культуры  личности  в  сегодняшнем  обшественном  прцессе  является  основной  ценностью  формирования 
конкурентоспособной нации.  
Ключевые слова: информация, культура, информационный культура 
 
Summary 
Uaydullakyzy E. - KazNPU Abaya, PhD doctor, senior lecturer of the Department of Pedagogy and methodology of primary 
education, Kamysbaeva G.M. - 1- course Master of Kazakh National Pedagogical University named after Abai 
Development of information culture of the future frame 
 In  the development of educational  values in  the civilized  world process arises the  need to  develop  further educational 
activities. Distribution in accordance with the global development of science and education, the President of the Republic of 
Kazakhstan N. And.Nazarbayev said: "... We must know the essence of the contemporary process. Today's truth is that the 
state  competes  with  svoimi  intellectual  resources.  The  purpose  of  the  idea  of  "Intellectual  nation-2020"  is  to  educate  new 
citizens. To make the country competitive in human capital. The main competition is the competition of education. For this, 
firstly, it is necessary to open the way to innovative development of the educational system, secondly, to comply with the 
electronic  services  with a  new period".  From  this statement  we  can  understand that  the  formation of personal information 
culture in today's public the process is a core value for the formation of competitive nation. 
Keywords: information, culture, information culture 
 
ӘОЖ 373.45 
 
СЫН ТҦРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ НЕГІЗІНДЕ БАСТАУЫШ СЫНЫП 
ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДАРЫНДЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ 
 
Э.Уайдуллақызы – Абай атындағы ҚазҦПУ, Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі 
кафедрасының аға оқытушысы, PhD доктор, 
С.Нарал – Абай атындағы ҚазҦПУ-нің 1-курс магистранты 
 
Еліміз  ӛз  тәуелсіздігін  алғалы  бері  қоғамның  рухани  ӛмірінде  кӛптеген  ӛзгерістер  болды.  Бҧл  оң  ӛзгерістер 
болашақ  жастарды  тәрбиелеуде  жаңа  мақсат-міндеттер  жҥктеп  отыр.  Жастардың  рухани  кеңістігін  қалыптастыру-
дың алғышарты бастауыш мектепте жасалынады. ХХІ ғасыр мектебінің мақсаты жас жеткіншектерді жауапкершілігі 
жоғары,  парасатты,  адамгершілік  мәдениеті  қалыптасқан,  ӛмірге  икемді,  ҧлтжанды  тҧлға  қалыптастыру.  Болашақ 
мҧғалімдер осы мақсатты орындауға бейімделген маман болуы шарт. 
Кілт сӛздер: сын тҧрғысынан ойлау, технология, бастауыш сынып, дарындылық 
 
Елбасымыздың  жолдауында  «ХХІ  ғасырдың  табалдырығы  алдында  білім  беру  капиталға  айналуда. 
Оның ӛзі мазмҧны жӛнінен стратегиялық ресурстармен бәсекелесе алады. Елдің даму деңгейі осы арқылы 
бағаланатын болады» - деп сапалы білім беруге ерекше назар аударылып отыр.  
Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру жҥйесінің алдына оқыту ҥрдісін технология-
ландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әр тҥрлі педагогикалық технологиялары жасалып, білім беру 
мекемелерінің тәжірибесіне енуде. Жаңа технологияларды меңгерту мҧғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, 
адамгершілік,  рухани,  азаматтық  және  де  басқа  да  кӛптеген  адами  келбетінің  қалыптасуына  игі  әсерін 
тигізеді. Жаңа технологиялар теориялық тҧрғыда дәлелденіп, тәжірибеде жақсы нәтижелер беруде. 
Әрбір  мҧғалім  жаңа  педагогикалық  технологияларды  кҥнделікті  сабақ  ҥрдісінде  пайдалану  ҥшін, 
алдында отырған оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтік мақсатына, мҥддесіне сай, 
ӛзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Бҧл жаңа технологиялар-оқушылардың шығармашылық қабілетте-
рін,  терең  ойлай  білуін,  теориялық  негіздерін,  эстетикалық  кӛзқарастарын  пайымдауын,  баға  беруін, 
танымдық белсенділігін дамытуға бағытталған.  
К.Д. Ушинский: «Біз жан-жақты жеке тҧлға тәрбиелегіміз келсе, ол тҧлғаны жан-жақты зерттеп білуі-
міз керек» - деп атап кӛрсетеді. Осы ой бҥгінгі таңда мҧғалім іс-әрекетінің тҧжырымдамасына айналды. 
Соған байланысты оқушының тҧлғалық қҧрылымымен басты белгілері мен сапаларын анықтаудың мәні 
зор.  Сын  тҧрғысынан  ойлау  дегеніміз,  педагогтың  бағыттауымен  оқушының  ӛз  бетінше  білімді  игеруі. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
129 
Субъект  - таным объектісі ретінде сыртқы әлемге  тӛтеп бере алатын ізденімпаз, іскер, мақсаткер адам. 
Субъектілік  ҧғымының  мазмҧны  оқытуды  басқару  жҥйесі  мен  білім  беру  жҥйесіне  жаңа  кӛзқараспен 
қарауды  талап  етеді.  Бҧл  ҧғымның  ӛзі  объектіге,  яғни  балаға  әсер  етудің  мәні  мен  мазмҧнын  ӛзгеріске 
алып келеді. 
Дарынды және талантты балаларды ерте анықтау, оқыту және тәрбиелеу білім беру жҥйесін жетілдіру-
дің негізгі мәселелерінің бірін қҧрайды. Дарынды балаларды анықтау бастауыш мектепте оқушылардың 
психологиялық  ерекшеліктерін,  сӛйлеулерін,  есін,  логикалық  ойлауын  бақылау,  оқып-зерттеу  негізінде 
басталуы  тиіс.  Мҧғалімдер  дарынды  балалармен  жҧмыс  істеу  барысында  келесі  қағидаларға  сҥйенуі 
қажет: 
- сабақтан тыс іс-әрекеттің ролінің, маңыздылығының арта тҥсуі қағидасы; 
- оқытуды дараландыру және саралау қағидасы; 
- мҧғалімнің сирек, аз қатысуымен оқушылардың бірлескен жҧмыстары ҥшін жағдай жасау қағидасы; 
- қосымша білім беру қызметтерін, кӛмекті, тәлімгерлікті оқушылардың еркін тҥрде таңдау қағидасы. 
Дарынды  және  талантты  балалармен  жҧмыс  жасау  мҧғалім  тҧлғасына  ӛзінің  белгілі-бір  талаптарын 
қояды: стандартты емес жҧмыс істеу; ізденіс белсенділігі; жан-жақты қызығушылықта болу; жеткіншек 
психологиясы  мен  дарынды  балалардың  психологиясын  білу;  мҧғалімнің  дарынды  балалармен  жҧмыс 
істеуге  даяр  болуы.  Шығармашыл  емес  мҧғалім  шығармашыл  оқушыны  тәрбиелей  алмайды.  Себебі, 
әрбір сыныпта интеллектуалдық даму кӛрсеткіштері жоғары 1-2 оқушы ғана болуы мҥмкін, бҧл дарынды-
лықтың орташа статистикалық кӛрсеткішіне (3% популяция) сәйкес келеді. 
Сондықтан сын тҧрғысынан ойлау технологиясы негізінде бастауыш сынып оқушыларының дарынды-
лығын арттыруда мҧғалімнің атқаратын іс-әрекеттерінің жҥйесін былайша ҧсынуға болады: 
1.  Дарынды балаларды анықтау: оқушының ерекше табыстары мен жетістіктерін талдау; 
2.  Дарынды  балаларға  шығармашылық  бағытын  іс  жҥзіне  асыруына  кӛмектесу.  Зерттеушілік  іс-
әрекетті ҧйымдастыру; 
3.  Дарындылардың және оқушылардың танымдық іс-әрекеттерінің дамуын бақылау; 
4.  Дарынды және талантты балаларды қолдау және ынталандыру; 
5.  Дарынды  балалардың  ата-аналарымен  жҧмыс:  дарынды  бала,  ата-ана  және  мҧғалімнің  бірлескен 
практикалық іс-әрекеті; 
6.  Дарынды балалармен жҧмыс істеу мәселелері бойынша оқыту семинарлары; 
7.  Дарындылықты дамытуға, арттыруға қолайлы жағдай жасау ҥшін қоғамдағы басқа қҧрылымдармен 
ӛзара әрекеттесу; 
8.  Олимпиадалық және шығармашылық конкурстар жҥйесін дамыту. 
Сын  тҧрғысынан  ойлау  технологиясы  негізінде  дарынды  балалармен  жҧмыс  істеу  формалары:  пән 
ҥйірмелері; ӛз қызығушылығы бойынша ҥйірмелер; конкурстар; таңдау курстары; олимпиадаларға қаты-
су; жеке жоспарлар бойынша жҧмыстар; бейіндік сыныптардағы сабақтар; интеллектуалдық сайыстар. 
Бастауыш  білім  –  ҥздіксіз  білім  берудің  алғашқы  баспалдағы.  Осыған  сәйкес  оқушыға  белгілі  бір 
кӛлемдегі  білім,  білік,  дағдыларды  меңгертумен  бірге  табиғат,  қоршаған  дҥние  туралы  тҥсініктерін 
кеңейте отырып, олардың дарындылығын жан-жақты дамыту – бҥгінгі кҥннің басты талабы. Осы талап 
тҧрғысынан  алғанда,  оқу-тәрбие  ҥрдісін  ҧйымдастырудың  сан  тҥрлі  әдіс-тәсілдерін  іздестіру,  жаңа 
технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше [1.3]. 
«Сыни  ойлау»  -  бҧл  американдық  кӛптеген  ғалымдардың  алдыңғы  қатарлы  идеялары  негізінде 
қҧрылған жоба, оның тҧтас қҧрылымы болғандықтан технология деген негіз бар. Сыни тҧрғыдан ойлау 
«ойлау туралы ойлану» деп сипатталған. Ол маңызды мәселелерді талқылау және тәжірибені ой елегінен 
ӛткізуді  қамтиды.  Бҧл  модуль  оқушылардың  да,  мҧғалімдердің  да  сыни  тҧрғыдан  ойлауды  дамытуды 
саналы және оймен қабылдауын кӛздейді. Сыни тҧрғыдан ойлау - бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен 
талқылаудың  нәтижесінде  алынған  ақпаратты  ойлауға,  талдауға,  және  синтездеуге  бағытталған  пәндік 
шешім. Ол болашақта әрекет жасауға негіз бола алады. 
Сыни  тҧрғыдан  ойлау  кӛбінесе  қарсы  пікір  айтуға,  баламалы  шешім  қабылдауға,  ойлау  және  іс-
әрекетімізге жаңа немесе  тҥрлендірілген тәсілдерді енгізуге дайын болуға, ҧйымдастырылған қоғамдық 
әрекеттерге және басқаларды сыни тҧрғыдан ойлауға баулуды білдіреді. 
Бастауыш  мектеп  -  баланы  оқуға  ҥйрету  мен  тәрбиелеу  оның  тҧлға  ретінде  ӛзін-ӛзі  ашуға,  жалпы 
дамуының  қалыптасуына  жағдай  жасайтын  негізгі  саты.  Заман  ағысына  сай  технологияларды  қолдану 
ауқымы, тҥрлері ӛзгеріп отырады. Бірақ ең бастысы технологияларды тиімді, жҥйелі қолдану керек. Ҧстаз 
ҥшін ең негізгі мақсат – әр сабағын тҥсінікті, тартымды, тиімді ӛткізу. Оны жҥзеге асырудың бір жолы – 
оқушыларға білім беру, тәрбиелеу барысында кеңінен қолданылып жҥрген оқушылардың білім сапасын 

Абай атындағы ҚазҦПУ-нің Хабаршысы, «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1(7), 2016 ж. 
130 
кӛтеруде жағдай жасайтын сабақты тиімді ҧйымдастыруға, атап айтқанда сабақ уақытын ҧтымды пайда-
лануға мҧғалім мен оқушылардың ойлай қабілетін дамытуға кӛп кӛмегін тигізетін технологияны тиімді 
қолдана білу. Сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыра отырып, пәнге 
деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында қолданылатын технологиялар баршылық. Солардың бірі 
сын тҧрғысынан ойлау технологиясы. Сын тҧрғысынан ойлау стратегиясы бойынша жҥргізілетін жҧмыс-
та оқушылардың: 
1. Ӛз бетінше тҧжырым жасау, қорытындыға келу. 
2. Ҧқсас қҧбылыстар арқылы арасынан тиімдісін таңдай білу. 
3. Проблеманы шеше білу. 
4. Пікір таласты жҥргізе білуге қабілеті қалыптасады. 
Бҥгінгі таңда бастауыш білім беру жҥйесінде жиі қолданылып отырған жаңа модулдің бірі – оқушы-
лардың  жазу  мен  оқуда  сын  тҧрғысынан  ойлау  қабілетін  қалыптастыруға  бағытталған  әдіс-тәсілдер. 
Оқытудың  осындай  жаңа  педагогикалық  технологияларын  сабаққа  ендіру  бҥгінгі  таңда  әрбір  ҧстаздың 
басты  мақсаты  болуы  керек.  Себебі,  елімізге  заман  талабына  сай  қалыптан  тыс  ойлай  алатын,  шҧғыл 
шешімдер  қабылдай  білетін,  белсенді,  шығармашыл,  дарынды  азаматтар  қажет.  Сабақта  тек  білімділік 
мақсаттарды шешіп қоймай, балалардың жекелік қасиеттерін, қабілеттерін дамытудың жолдарын қарас-
тыруда  дәстҥрлі  оқыту  мен  дамыта  оқытудың  айырмашылығын  салыстыру  кестесі  арқылы  кӛрсетуге 
болады.  Мҧғалім  бҧл  жҥйемен  жҧмыс  жасағанда,  ҥнемі  оқушы  санасында  болып  жатқан  ӛзгерістерді 
бақылап, оның дамуын жан-жақты зерттей отырып, ӛз сабақтарын соған сай ӛзгертіп отыруы тиіс. Сыни 
тҧрғыдан ойлау ӛзіндік, жеке ойлау болып табылады. Ал, сабақ сыни тҧрғыдан ойлау қағидаларына негіз-
делетін болса, әркім ӛз ойлары мен пікірлерін және бағалауларын басқалардан тәуелсіз қҧратын болады. 
Сыни  тҧрғыдан  ойлайтын  адам  басқаның  кӛзқарасымен  жиі  келісе  бермейді.  Олар  не  ойлау  керектігін 
ӛздері шешетін болады. Сыни тҧрғыдан ойлауды дамытудағы әдіс-тәсілдерді қолдану сабақта кӛп нәтиже 
береді. Оқушының жеке басын дамыту ҥшін мынандай қағидаларды есте ҥнемі ҧстап отыру керек: 
1.  Баланың  бойындағы  қҧмарлығын,  қызығушылығын  жойып  алмай  оны  ҥнемі  алға  жылжуға  деген 
талап тілектерін, сҧраныс пен мҧқтаждарын ескеру, шығармашылығын жетілдіру.  
2. Білімді ӛз бетімен іздену арқылы ойлауға жағдай жасау.  
3. Ӛзін-ӛзі қалыптастыратын тҧлға қалыптастыру.  
Жалпы  алғанда  оқу  ҥрдісінде  сыни  тҧрғыдан  ойлау  технологиясының  бірнеше  стратегияларын 
қолдануға  болады.  Әрбір  сабақ  психологиялық  дайындықтан  басталады.  Оқушылар  бір-біріне  жақсы 
тілектер айтып, ӛздерін сабаққа дайындап алады. Сын тҧрғысынан ойлау дегеніміз, педагогтың бағыттау-
ымен оқушының ӛз бетінше білімді игеруі. Нәтижесінде неғҧрлым дамытылған оқушының жеке тҧлғасы 
қалыптасады.  Сын  тҧрғысынан  ойлау  технологиясының  мақсаты  сынауға  емес,  шыңдалған  ойлауға 
ҥйрету. Бҧл технология сабақ жҥйесінде іштей ҥш кезеңге бӛлінеді: Қызығушылықтарын ояту; Мағынаны 
тану; Ой толғаныс. 
І.  Қызығушылықтарын  ояту  –  жаңа  сабақты  тҥсіндіру  кезіндегі  ҥйрету  ҥдерісі.  Бҧл  ӛткен  сабақ  пен 
жаңа сабақты ҧйымдастырудан тҧрады. Бҧл ҥдеріс бойынша оқушы нені біледі, не айта алады, осы кезең-
де «топтау», «миға шабуыл», «болжау» тәсілдерін пайдалануға болады. Бҧнда ойды қозғау, ояту, ми қыр-
тысына тітіркендіргіш арқылы әсер ету жҥзеге асады. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты - 
ҥйренушінің  белсенділігін,  ынта-жігерін  арттыру.  Бҧл  кезеңде  оқушыларды  сабаққа  психологиялық 
тҧрғыдан дайындай отырып, қызығушылықтарын арттырудың әр тҥрлі әдіс – амалдары қарастырылады. 
Мысалы:  «Шаттық  шеңбері»,  «Тілекті  тізбек»  немесе  қызықты  сҧрақтар  қою  арқылы  оқушыларды 
ӛтілетін сабаққа тарту. Оқушы ӛз білетінін еске тҥсіреді, қағазға жазады. Жҧбымен, тобымен талқылайды. 
ІІ.  Мағынаны  тану,  ажырату  –  бҧл  кезеңде  оқушы  жаңа  материалмен  танысады,  тақырып  бойынша 
жҧмыс істейді, әр тҥрлі тапсырмалар орындайды, яғни белсенді тҥрде оқу жҥзеге асырылады. Бҧл кезеңді 
іске  асыру  ҥшін  бірнеше  әдіс  –  тәсілдер  бар.  Олар  болжау  кестесі,  ойлан,  жҧптас,  ортаға  сал,  білемін, 
білгім келеді, ҥйренгенім, сҧрақ қоя білуді ҥйрету, ӛзара оқыту, топпен болжау, топпен зерттеу т.б. Осы 
әдіс-тәсілдерді  қолдану  бҧл  кезеңді  ең  тамаша  кезеңге,  яғни  оқушының  ӛздігінен  білім  алу,  ӛзін-ӛзі 
ӛзектілендіру,  танымдық  қабілеттерінің  дамуы,  шығармашылық  іс-әрекеттерінің  оянуы,  бір  сӛзбен 
айтқанда, ӛзіндік еңбек ету кезеңіне айналдырады. 
ІІІ. Оқуды қорытындылауы, Ой толғаныс кезеңінде Венн диаграмма, еркін жазу, бес жолды ӛлең, эссе 
т.б.  стратегиялар  қолданылады.  Олар  арқылы  баланың  дамуына,  оның  бойындағы  жеке  қабілеттердің 
ашылуына, шығармашылықпен ізденуіне жол ашылады. Оқушы алған білімін пайдалана отырып шешім 
қабылдайды,  топпен  бӛлініп  берілген  тапсырмалары  болса,  ӛздері  дәлелдейді,  кӛрсетеді,  бағалайды. 
Қазіргі  оқыту  ҥрдісінде  оң  әсерін  кӛрсетіп  жҥрген  әдістердің  бірі  –  «топқа  бӛліп  шығармашылық 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(7), 2016 г. 
131 
тапсырмалар беру». 
Бастауыш сыныпта негізгі міндет - оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыта отырып олардың 
дарындылығын  арттыру.  Бҧл  мәселені  алудағы  басты  мақсатымыз  –  оқытудың  жаңаша  әдіс-тәсілдерін 
қолдану арқылы баланың кішкентай кезінен дҥниеге ӛзіндік кӛзқарасының қалыптасуына жол ашу. Осы 
орайда дарындылықты арттырудың, ӛзіндік іс-әрекетін ҧйымдастырудың сыннан ӛткен мынадай тҥрлерін 
алуға болады: 
- тақырыпты мазмҧнына сай жинақтау; 
- арнаулы бір тақырыпта пікір-талас тудыру; 
- сӛз жҧмбақ қҧрау, шешу; 
- шығарма, шағын әңгіме мәтінін қҧрау; 
- ӛлеңдер қҧрау, ӛтірік ӛлеңдер қҧрау; 
- әңгімелердің ҧқсастығын салыстыру, бӛліктерге бӛлу, ат қою; 
- елестетіп, қиялдау арқылы суретін салғызу, рӛлге бӛліп оқыту; 
- мазмҧндама тҥрлерін жазу; 
- адасқан сӛзді орнына қой т.б. 
Ал, сыныптан тыс жҧмыс кезіндегі дарындылықты арттыру тҥрі: 
- мектеп шеберханасына, мҧражайға апару; 
- әр тҥрлі кездесулер ҧйымдастырып, одан алған әсерлері бойынша шығарма, ӛлең жазу; 
- суретті кітапша жасату, жазбаша баяндату; 
- мектептегі ҥйірмелерге, сыныптан тыс жҧмыстарға қатысуына жағдай жасау; 
- газет-журналдарға жаздырып, оны оқу ҥрдісінде ҥнемі пайдалану; 
- ауыз әдебиетінің тҥрлерін сабақтарда кеңінен пайдалану. 
Осындай жҧмыстарды ҥнемі жҥргізу дарындылықты арттыру, шәкірт бойындағы талант кӛзін ашып, 
тілін  байыту,  қиялын  ҧштау  мен  ӛз  бетінше  ізденуге  зор  әсерін  тигізеді.  Жаңа  буын  оқулықтарын 
оқытудағы  қазіргі  педагогикалық  технологияны  қолдану  дегеніміз  -  келешек  ҧрпақты  еркін  дамуына, 
белсенді,  шығармашыл,  дарынды  болуына  жағдай  жасау.  Осыған  байланысты  оқыту  мазмҧнын,  тҥрін, 
әдісін дҧрыс таңдай білу қажеттілігі туады. Баланың бойындағы қабілетін ашу, одан әрі жетілдіру дамыта 
оқытудың  негізінде  зерттеушілік  білігін  және  оңтайлы  шешімін  қабылдауға  ынталандыру  арқылы 
баланың бойына еркіндік, мақсаткерлік, еңбексҥйгіштік, белсенділік, ӛз пікірін саналы, шебер ортаға сала 
білу  сияқты  оқыта  отырып  жалпы  дамытуды  ҥнемі  сабақта  жҥйелі  жҥзеге  асырғанда  жан-жақты 
гармониялық даму арқылы дарындылықты арттыру ҥшін негіз жасалады. 
Бастауыш  сыныптардағы  дарынды  балалармен  сын  тҧрғысынан  ойлау  технологиясы  негізінде  ары 
қарай атқарылатын жҧмыстар оқу ҥдерісін психологиялық тҧрғыда сҥйемелдеу қажеттілігін ҧйғарады. Ол 
дарынды  оқушылардың  психологиялық  дамуына  мониторинг  жасауды,  қажетті  психологиялық  кӛмек 
кӛрсету мақсатында оқушыларға, олардың ата-аналарына және мҧғалімдерге дарынды балаларды дамыту 
ҥшін,  оқыту  бағдарламасын  тҥзету  ҥшін  қажетті  жағдайлар  жасау  мақсатында  жеке  кеңес  беру  болып 
табылады. 
Сын  тҧрғысынан  ойлау  технологиясы  негізінде  бастауыш  сынып  оқушыларының  дарындылығын 
арттыру бойынша сауатты ҧйымдастырылған және жҥйелі тҥрде жҥзеге асырылатын іс-әрекет балалар-
дың интеллектуалдық жетілуіне және ӛзіндік дамуына ҧмтылысын арттырады, шығармашылық қабілет-
терін, жобалық-зерттеушілік іс-әрекет дағдыларын дамытады. Дарынды балалармен жҧмыс жеке ӛзіндік 
еркіндікті, жалпы қабылданған стандартты қалып-кҥйден ауытқудағы, мәселені шешудің жаңа тәсілдерін 
іздеудегі жігерлілікті жандандыруы және қолдап-қуаттауы маңызды болып табылады. 

жүктеу/скачать 4,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: