Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы
жүктеу/скачать 3 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 15. Он Бесінші Сөз
| 14. Он Төртінші Сөз
Тірі адамның жүректен аяулы жері бола ма? Біздің қазақтың жүректі кісі дегені — батыр дегені. Онан басқа жүректің қасиеттерін анықтап білмейді. Рақымдылық, мейірбандылық, əр түрлі істе адам баласын өз бауырым деп, өзіне ойлағандай ойды оларға да болса игі еді демек, бұлар — жүрек ісі, асықтық та — жүрек ісі. Тіл жүректің айтқанына көнсе, жалган шықпайды. Амалдың тілін алса, жүрек ұмыт қалады. Біздің қазақтың "жүректісі" мақтауга сыймайды. Айтқанға көнгіш, уағдада тұрғыш, бойын жаманшылықтан тез жиып алғыш, көштің соңынан итше ере бермей, адасқан көптің атының басын бұрып алуға жараған, əділетті ақыл мойындаған нəрсеге, қиын да болса, мойындау, əділетті ақыл мойындамаган нəрсеге, оңай да болса, мойындамау — ерлік, батырлық осы болмаса, қазақтың айтқан батыры — əншейін жүректі емес, қасқыр жүректі деген сөз. Қазақ та адам баласы ғой, көбі ақылсыздығынан азбайды, ақылдының сөзін ұғып аларлық жүректе жігер, қайрат, байлаулылықтың жоқтығынан азады. Білместігімнен қылдым дегеннің көбіне нанбаймын. Білімді білсе де, арсыз қайратсыздығынан ескермей, ұстамай кетеді. Жаманшылыққа бір ілігіп кеткен соң, бойын жиып алып кетерлік кайрат қазақта кем болады. Осы жұрттың көбінің айтып жүрген мықты жігіт, ер жігіт, пысық жігіт деп ат қойып жүрген кісілерінің бəрі — бəлеге, жаманшылыққа еліртпек үшін, бірін-бірі "айда батырлап!" қыздырып алады да, артын ойлатпай, азғыратұғын сездері. Əйтпесе, Құдайға терістіктен, не ар мен ұятқа терістіктен сілкініп, бойын жиып ала алмаған кісі, үнемі жаманшылыққа, мақтанға салынып, өз бойын өзі бір тексермей кеткен кісі, тəуір түгіл, əуелі адам ба өзі? 15. Он Бесінші Сөз Ақылды кісі мен акылсыз кісінін, менің білуімше, бір белгілі парқын көрдім. Əуел — пенде адам болып жаратылған соң, дүниеде ешбір нəрсені қызық көрмей жүре алмайды, сол қызықты нəрсесін іздеген кезі өмірінің ең қызықты уақыты болып ойында қалып. Сонда есті адам, орынды іске қызыгып, құмарланып, іздейді екен-дағы, күнінде айтса құлақ, ойласа көңіл сүйсінгендей болады екен. Оған бұл өткен өмірдің өкініші де жоқ болады екен. Есер кісі орнын таппай, не болса сол, бір баянсыз, бағасыз нəрсеге қызығып, құмар болып, өмірінің қызыкты, қымбатты шағын итқорлықпен өткізіп алады өкен-дағы, күнінде өкінгені пайда болмайды екен. Жастықта бұл қызықтан соң жəне бір қызық тауып алатын кісімсіп, жастығы тозбастай, буыны босамастай көріп жүріп бірер қызықты қуғанда-ақ мойны қатып, буыны құрып, екінші талапқа қайрат қылуға жарамай қалады екен. Үшінші — əрбір нəрсеге қызықпақтық. Ол өзі бойға құмарлық пайда қылатын нəрсе екен. Əрбір құмарлық өзіне бір түрлі дерт болады екен, уа əрбір құмар болған нəрсеге жеткенде, яки əне-міне, жетер-жетпес болып жүргенде, бір түрлі мастық пайда болады екен. Əрбір мастық бойдан оғатты көп шығарып, ақылдың көзін байлап, төңіректегі қараушылардың кезін ашып, "ананы, мынаны" дегізіп, бойды сынататұғын нəрсе екен. Сол уақытта есті кісілер үлкен есі шықпай, ақылды қолдан жібермей, бойын сынатпай жүріп ізденеді екен. Есер кісі ер-тоқымын тастап, бөркі түсіп қалып, етегі атының к...н жауып кетіп, екі көзі аспанда, жынды кісіше шаба беруді біледі екен, соны көрдім. Егерде есті кісілердің қатарында болғың келсе, күнінде бір мəртебе, болмаса жұмасында бір, ең болмаса, айында бір, өзіңнен өзің есеп ал! Сол алдыңғы есеп алғаннан бергі өміріңді қалай өткіздің екен, не білімге, не ахиретке, не дүниеге жарамды, күнінде өзің өкінбестей қылықпен өткізіппісің? Жоқ, болмаса, не қылып өткізгеніңді өзің де білмей қалыппысың? |